دانستنی های هاری- مجله مادر و کودک

هاری از کشنده ترین بیماری هاست و از دیرباز موجب وحشت مردم جهان بوده است. خواندن این مطلب را به افرادی که از سگ یا گربه نگهداری می کنند و می خواهند درباره این بیماری و نحوه محافظت خود و حیوان مورد علاقه شان اطلاع داشته باشند ، توصیه می کنیم.  
بیماری های عفونی توسط باکتری ها، ویروس ها، انگل ها و قارچ ها ایجاد می شوند. در این میان عامل ایجاد هاری ویروس است و به این دلیل آن را یک بیماری ویروسی می دانند. ویروس ها را بر اساس ویژگی آنها به خانواده های مختلف تقسیم می کنند. در هر خانواده هم بر اساس خصوصیات مشابه، ویروس ها را در جنس های گوناگون قرار می دهند. ویروس عامل بیماری هاری به خانواده رابدوویریده و جنس لیساویروس تعلق دارد. این خانواده را از آن جهت به این نام می خوانند که رابدوس به معنای استوانه ای است و ویروس های این خانواده هم فشنگی شکل هستند.
ویروس ها، از جمله ویروس عامل هاری اغلب به غشای سلول میزبان چسبیده و در آن نفوذ می کنند و بدون پرداخت کرایه در این خانه رایگان سکونت گزیده و تکثیر می شوند. سپس سراغ سلول بعدی می روند و روز از نو و روزی از نو!
بیماری هاری سابقه زیادی دارد، به طوری که 2300 سال قبل از میلاد حضرت مسیحع در مصر و یونان باستان وجود داشت و ارسطو هم از آن مطلع بوده است. در سال 1885 پیش از شناخت ماهیت دقیق این ویروس، لویی پاستور بر ضد آن واکسن تهیه کرد که این امر سرآغاز تحقیقات گسترده ای در این زمینه شد.

ویروس هاری می تواند همه حیوانات خونگرم را مبتلا کند و با کمی اغماض این ابتلا در همه موارد به مرگ حیوان می انجامد. هاری سگ در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه شایع است، ولی در آمریکای شمالی و اروپا هاری سگ محدود به حیات وحش است. تا سال ها راسوها در آمریکا بیشترین چهره هاری را نشان می دادند، اما از سال 1990 میلادی به بعد راگون ها گوی سبقت را از راسوها ربودند و رکورد بیشترین تعداد حیوانات هار را در ایالات متحده به خود اختصاص دادند.
انتقال بیماری در حیوانات عمدتا از راه تماس بزاق مملو از ویروس با بافت ها و معمولا به وسیله گاز گرفتن یک حیوان هار رخ می دهد. البته گاهی هم از راه تماس بزاق آلوده با زخم تازه، عفونت منتقل می شود. ممکن است سگ و گربه آلوده، ویروس را چند روز قبل از ظهور علایم بالینی دفع کنند. انتقال هاری از گربه به گربه شناخته شده نیست و حتی ویروس مخصوص ایجاد هاری در گربه هم شناسایی نشده است. گربه ها عموما هاری را از سایر حیوانات می گیرند.
در سگ ها دوره کمون یا نهفتگی بیماری عموما 21 تا 80 روز است. منظور از دوره کمون هم از زمان ورود ویروس به بدن تا ظهور علایم بالینی است. البته در صورتی که محل گازگرفتگی در سر یا صورت یا نزدیک به مغز باشد، این دوره کوتاه تر و هر چه این فاصله دورتر شود دوره کمون نیز طولانی تر می گردد. ویروس از راه اعصاب محیطی به سمت نخاع و از آن به سمت مغز می رود. پس از رسیدن به مغز، ویروس بعد از تکثیر از راه رشته های عصبی به غدد بزاقی می رود. وقتی ویروس به غدد بزاقی برسد، حیوان از طریق بزاق خود قادر است عفونت را منتقل کند. به همین دلیل است که هاری با گازگرفتن حیوان هار منتقل می شود.
نشانه های بیماری هاری در سگ و گربه در سه مرحله ممکن است بروز یابد که عبارتند از:
الف) مرحله اولیه: معمولا یک تا 3 روز به طول می انجامد و یکسری علایم مبهم درگیری سیستم اعصاب مرکزی وجود دارد.
ب) مرحله تهییج
ج) مرحله فلجی
در حیواناتی که علایم مرحله تهییج بروز یابد درگیر شکل خشمگین هاری می شوند، در صورتی که اصطلاح هاری آرام زمانی اطلاق می شود که علایم رفتاری ناشی از بیماری حداقل بوده و حیوان فقط فلجی را نشان دهد. تغییرات رفتاری شامل بی اشتهایی ناگهانی، خشمگین و عصبی شدن حیوان و حمله بدون ترس به انسان و حتی هر جنبنده دیگری است. در این شکل هاری، حیوان عصبی است و مردمک چشمش هم متسع است. فلجی ابتدا با فلج حلق و عضلات صورت همراه با ریزش فراوان بزاق از دهان و ناتوانی در بلع ظاهر می شود. مرحله فلجی بسرعت پیشرفت می کند و اغما و مرگ گریبان حیوان را می گیرد.
هر خشونت حیوان را نباید به حساب هاری گذاشت! مثلا برخی نژادهای سگ نظیر بیگل یا تریر به پارس کردن و سروصدا کردن مشهورند یا نژادهایی نظیر دابرمن و شیانلو به نگهبانی و حمله شناخته می شوند. به یاد داشته باشید تزریق واکسن هاری در سن 3 ماهگی در کلینیک معتبر دامپزشکی و توسط دکتر دامپزشک و تکرار سالانه یا هر 3 سال یک بار آن در سال های بعد که به تصمیم و توصیه دامپزشک مربوط است نقش مهمی در پیشگیری از ابتلای حیوان به این بیماری دارد.
راه اصلی ابتلای انسان به هاری، گازگرفتگی توسط حیوانات مبتلاست. دوره کمون هاری در انسان بین 4 روز تا 19 سال هم گزارش شده ولی معمول آن 20 تا 90 روز است. استرس، درمان با کورتون ها و نزدیکی محل گزش به مغز می تواند این دوره را کوتاه کند. نشانه های هاری در انسان عبارتند از:
الف) مرحله اولیه که 2 تا 10 روز طول می کشد و علایمی نظیر تشنج، توهم، تب و برخی علایم حاد تنفسی یا گوارشی بروز می کند.
ب) مرحله حاد عصبی که 2 تا 7 روز طول می کشد و علایم اختصاصی هاری شامل افزایش فعالیت، توهم، سفتی عضلات و فلجی ظاهر می شوند. ترس از آب بین مردم شاخص این مرحله است و بالاخره مرحله اغماء که تا 2 هفته هم ممکن است طول بکشد و متعاقب آن، مرگ رخ می دهد.
برای پیشگیری از ابتلای به هاری لازم است دامپزشکان، کارکنان آزمایشگاه ها و کسانی که به مناطق اندمیک بیماری هاری سفر می کنند و صاحبان حیوانات خانگی با مراجعه به انستیتو پاستور علیه این بیماری واکسینه شوند. برای کسانی که از سوزن سرنگ وحشت دارند، باید گفت این واکسن 3 بار در روزهای صفر، 7 و 21 در عضله بازو تزریق می شود و مطمین باشید درد آنچنانی احساس نخواهید کرد.
اگر فردی مورد گازگرفتگی حیوان هار قرار گرفت، باید سریعا به مرکز درمانی منتقل شود و قبل از آن از بستن زخم جدا خودداری کرده و تنها محل گزش را با آب و صابون به مدت 15 دقیقه شستشو داد.
بد نیست گذری هم بر دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت برای کنترل هاری داشته باشیم.
- راحت کردن حیواناتی که علایم بالینی دارند و نیز حیواناتی که مورد گازگرفتگی توسط حیوان مشکوک به هاری قرار گرفته اند.
- قرنطینه و کنترل عبور و مرور سگ ها و وضع قوانین خاص در این زمینه برای به حداقل رساندن تماس بین سگ های مستعد ابتلا به هاری.
- واکسیناسیون منظم توله سگ ها و بچه گربه ها با مراجعه به دامپزشک.
- کنترل جمعیت سگ های ولگرد.
- شناسنامه دار کردن سگ ها و حیوانات خانگی.
باید دانست اگر سگ یا گربه ای مورد گازگرفتگی قرار گرفت؛; در صورتی که حیوان واکسن دریافت نکرده و در مواجهه با هاری قرار گرفته؛; باید به شیوه مرگ با شفقت راحت شود. اگر هم حیوان قبلا واکسن هاری دریافت کرده است؛; باید بلافاصله دوباره واکسینه شود و تا 45 روز تحت نظر باشد.
فراموش نکنید بیماری هاری هر چند کشنده و موجب وحشت مردم است، اما با انجام واکسیناسیون بموقع می توان از ابتلای حیوان و خود به این بیماری جلوگیری به عمل آورد. بدیهی است؛; مراجعه منظم حیوان به کلینیک دامپزشکی معتبر جهت واکسیناسیون طبق برنامه زمانبندی و توصیه شده از سوی دامپزشک و دریافت شناسنامه بهداشتی برای حیوان و مراجعه به انستیتوپاستور برای صاحبان حیوانات خانگی و گروه های در معرض خطر و واکسینه شدن آنها، نقش مهمی در کاهش ترس از این بیماری خواهد داشت تا خیالمان از ابتلا به این بیماری مهلک راحت باشد.

دکتر محمد لطفی زاده دامپزشک و مؤ لف کتاب دانستنی های هاری برای صاحبان سگ و گربه
روزنامه جام جم www jamejamonline ir

• هاری