آشنایی با دلایل خارش بدن و راه های درمان آن- مجله مادر و کودک گوپی

● آشنایی با پوست  
پوست بزرگترین عضو بدن و یکی از بهترین شاخص های سلامت عمومی است. 8 درصد تمام مراجعات سرپایی بالغین مربوط به مشکلات پوستی است.
● پوست دارای وظایف ذیل می باشد.
1. حفظ بدن در برابر محیط خارجی 2. با ایجاد یک سطح نسبتاً; غیرقابل نفوذ مانع از دست رفتن آب بدن می شود 3. مانند عایقی مانع از دست دادن حرارت بدن می شود 4. تولید ویتامین D می کند 5. نقش حفاظتی در برابر تهاجم میکرو ارگانیسم ها دارد 6. درجه حرارت بدن را به وسیله عرق کردن تنظیم می کند.
● ساختمان پوست:
پوست از دو لایه تشکیل شده است.
اپیدرم و درم. زیرا این دو لایه با بافت زیر جلدی که به آن نسج چربی می گویند قرار دارد. اپیدرم یعنی خارجی ترین لایه، مستقیماً; در تماس با محیط است و از طبقات ترتیب یافته سلولی به نام کراتینوسیت تشکیل یافته است. عمل اصلی این سلول ها سنتز کراتین است که یک پروتیین رشته ای بوده و عمل حفاظتی دارد.درم لایه داخلی است و تشکیل دهنده اصلی آن پروتیین ساختمانی رشته ای یا کلاژن می باشد. درم در روی نسج چربی که اساساً; از سلول های چربی تشکیل شده قرار گرفته است.
پوست تمامی نواحی بدن از این دو لایه تشکیل شده، اگر چه اختلافاتی از نظر ضخامت این لایه ها در نواحی مختلف وجود دارد.مثلاً; اپیدرم در کف دست و پا از همه جا ضخیم تر بوده و تقریباً; حدود 5/1 میلیمتر قطر دارد و در پلک ها بسیار نازک بوده و کمتر از 1/0 میلیمتر قطر دارد. درم در پشت تنه از همه جا ضخیم تر بوده و قطر آن 30 تا 40 برابر اپیدرم پوشاننده آن است.
میزان نسج چربی در ناحیه شکم و باسن در مقایسه با میزان آن در بینی و جناغ سینه (که در این نواحی میزان آن کم است) زیاد می باشد.
در این قسمت یکی از شایع ترین شکایات بیماران پوستی را مورد بررسی قرار می دهیم. لازم به ذکر است مطالب به صورت کلی بیان می شود و در مورد هر بیمار نظر پزشک وی محترم است و تشخیص درمان بر عهده پزشک می باشد.
● خارش بدن ( تن ) :
خارش یک شکایت ذهنی است و به صورت احساسی ناخوشایند که باعث تمایل به خاراندن می شود، تعریف می گردد و شایع ترین شکایت بیماران پوستی می باشد. خارش از طریق گیرنده هایی که به صورت پایانه های آزاد عصبی در نزدیکی محل اتصال درم به اپیدرم در پوست، مخاط، دستگاه تنفسی فوقانی و حتی قرنیه وجود دارند، دریافت می گردد. فیبرهای منتقل کننده خارش از فیبرهای منتقل کننده حس درد، مجزا و با هدایت سریع می باشند. احساس خارش از طریق راه های عصبی به قشر مغز مخابره می گردد.
● محرک های مولد خارش:
1. محرک های فیزیکی: شامل انرژی خورشیدی، گرما، رطوبت (کم یا زیاد)، تحریک الکتریکی عصبی یا عضلانی.
2. محرک های مکانیکی: مثل لمس، فشار، مکش، مواد بخصوص مثل مو، فایبرگلاس، پشم و حشرات که اینها باعث خارش فوری می شود و بیشتر از زمانی که تحریک وجود دارد باقی نمی ماند. اما در پوست های خشک و در افراد حساس باعث ایجاد احساس خارش پایدارتری می گردد.
3. محرک های شیمیایی شامل:
الف) مواد محرک (اسیدها، قلیاها، دترجنت ها حتی آب و هوا): بیماران مبتلا به خارش مثلاً; در اثر خشکی پوست، غالباً; در اثر تماس پوستشان با هوا، هنگام درآوردن لباس ها دچار خارش شدید می شوند.
ب) آلرژن های تماسی (مثل نیکل)
ج) واسطه های شیمیایی: هیستامین، سروتونین، مرفین و
به طور کلی بیماری که با خارش مراجعه می کند علت آن می تواند چند چیز باشد:
1. بیماری های پوستی: که ابتدا بایستی به دنبال آنها بگردیم مثلاً; اگزما، گزش حشرات، لیکن پلان و
2. بیماری های منتشره بدن: در این بیماری های سیستمیک، خارش شایع است و حتی در مواردی بیمار با این علت مراجعه می کند که در ادامه به شرح کامل این قبیل بیماری ها می پردازیم.
3. خارش زمستانی و خارش افراد مسن: خارش زمستانی در فصل زمستان و در هر سنی ایجاد می شود و علت آن خشکی بیش از حد پوست به علت گرم کردن بیش از حد محیط و استفاده از شوینده های قوی (دترجنت ها) است.
علامت آن خشکی پوست و شطرنجی شدن حتی حالتی شبیه فلس ماهی شدن پوست، خصوصاً; در ساق پا و بازو می باشد. درمان این حالت تنها با استفاده از صابون گلیسیرینه و نرم کننده پوست و افزایش رطوبت محیط می باشد و احتیاجی به استفاده از آنتی هیستامین یا کورتون نیست.
خارش افراد مسن که تقریباً; همانند خارش زمستانی است، در افراد با سن بالا دیده می شود، به طوری که 50 درصد افراد بالای 75 سال دچار آن هستند، اما محدودیت فصلی نداشته و در تمام سال دیده می شود.علت های خارش در افراد مسن ممکن است یک بیماری زمینه ای پوستی که به آن توجه نشده یا بیماری های زمینه ای کلیوی، کبدی، بدخیمی، واکنش های دارویی یا خارش یایسگی در خانم ها باشد.
اما شایع ترین علت آن، خشکی بیش از حد پوست می باشد که علت آن کاهش قابلیت نگهداری آب در پوست همراه با کاهش رطوبت و حرارت بالای محیط زندگی این افراد است.
البته عللی همانند سوءتغذیه، کمبود روی، کم کاری تیرویید و مصرف داروها نیز به خشکی پوست افراد مسن کمک می کند. علایم کلینیکی و درمان این نوع خارش پوست همانند خارش زمستانی است.
● دلایل خارش عمومی بدن
1. نارسایی مزمن کلیه: شایع ترین علت سیستمیک خارش، نارسایی مزمن کلیه است. اکثر مبتلایان به این نارسایی و 80 درصد بیماران دیالیزی دچار خارشند. عوامل مختلفی در مورد علت آن بیان شده است. از جمله افزایش هیستامین و درمان انتخابی آن استفاده از اشعه ماوراء بنفش B می باشد.
2. کلستاز: خارش شکایت شایعی در بیماری های انسداد صفراوی کبد خصوصاً; یرقان های صفراوی است. علل مختلفی در مورد علت خارش در این بیماران ذکر شده از جمله رسوب املاح صفراوی خاص با غلظت معین در پوست. درمان های متعددی پیشنهاد شده اما درمان انتخابی این نوع خارش، کلیسترامین می باشد.
3. فقر آهن: یکی از علل خارش فقر آهن است. به نظر می رسد گرچه مبتلایان به کمبود آهن از خارش شکایت دارند اما خارش آنها تنها به دلیل کمبود آهن نمی باشد و عوامل جنبی دیگر نیز در این مشکل دخیل است ولی به هر صورت این نوع خارش به درمان با آهن پاسخ می دهد.
4. پلی سیتمی ورا (تعداد بیش بیشتر از حد طبیعی گلبول های قرمز):
50 درصد مبتلایان به این بیماری دچار خارش مزاحمی هستند که در تماس با آب (با هر درجه حرارتی) ایجاد می شود. در این بیماران تحریک منتشر و شدید پوستی و خارش، بلافاصله بعداز خارج شدن از آب ایجاد می شود که 60 30 دقیقه طول می کشد.
5. خارش ناشی از آب: در این حالت، خیس شدن پوست با آب در هر حرارتی، باعث خارش شدید با یک حالت حمله ای می شود. خارش معمولاً; بلافاصله پس از خارج شدن از آب صورت گرفته و حدود یک ساعت طول می کشد. پوست هیچ تغییری نشان نمی دهد و هیچ اختلال سیستمیک همراه وجود ندارد. این حالت همچنین در اثر تغییر ناگهانی حرارت پوست مثلاً; صبح ها هنگام پوشیدن لباس نیز اتفاق می افتد. یک سوم بیماران سابقه فامیلی مثبت دارند. به اغلب این بیماران برچسب روانی زده می شود چون در معاینه هیچ علامت پوستی ندارند.
6. خارش در بیماری های غدد:
الف) پرکاری تیرویید: ممکن است سبب خارش محدود در ناحیه مقعدی تناسلی (به علت عفونت قارچی) و یا خارش منتشر (به علت افزایش جریان خون پوست و کاهش آستانه خارش و تحریک گیرنده های خارش) شود.
ب) کم کاری تیرویید: می تواند سبب خارش محدود و یا خارش منتشر (به علت خشکی بیش از حد پوست) گردد.
ج) دیابت: سبب خارش محدود در ناحیه تناسلی و یاخارش ناحیه پوست سر می گردد اما باعث خارش منتشر نمی گردد.
د) خارش در خانم ها بعد از یایسگی: می تواند محدود و یا منتشر باشد. معمولاً; خارش منتشر در این بیماران، حمله ای و همراه با حملات گرگرفتگی می باشد. خارش این بیماران مداوم، اما غیرقابل تحمل نیست و باعث خراشیدن شدید نمی شود. این خارش در شب ها که بدن گرم می شود شدیدتر است.
7. خارش به عنوان تظاهر بدخیمی ها: اگرچه وجود خارش بدون هیچ علت مشخص در یک بیمار با سنین متوسط یا بالا، معمولاً; جستجوی دقیق برای یافتن یک بدخیمی زمینه ای را به ذهن می آورد، اما همراهی علتی بین خارش منتشر و بدخیمی نادر است به استثنای لنفوم هوچکین و پلی سیتمی ورا.
8. خارش تظاهری از بیماری های روانی: این نوع خارش روانی غالباً; منجر به خراش های شدید در اثر حملات خارانیدن خیلی کوتاه و ناشایع در طول روز یا شب می گردد و پوست اینها غالب اوقات بدون علامت است. برای تشخیص این گروه از علل خارش، در صورت نبودن معیارهای رضایت بخش تشخیصی، باید سایر علل خارش محدود یا منتشر را رد نمود. اضطراب و یا افسردگی می تواند باعث بروز خارش در این بیماران شود. اطمینان بخشیدن به بیمار که خارش وی مریضی نیست، ممکن است در بعضی از مبتلایان به خارش ناشی از اضطراب و یا افسردگی پایان دهد.
9. خارش به واسطه اختلالات عصبی و سیستم دفاعی: بعضی اوقات بیماری های عصبی مانند ضایعات مغزی، MS و تومورهای مغزی می توانند باعث خارش گردند. خارش همچنین به عنوان علامت مراجعه در ایدز توصیف گردیده است.
10. خارش در حاملگی: به طور کلی 20-2 درصد خانم های حامله مبتلا به خارش می شوند که غالباً; به علت کلستاز حاملگی است.
11. واکنش های دارویی: اهمیت داروها در ایجاد خارش آن است که اولاً; هر دارویی می تواند باعث ایجاد خارش گردد و ثانیاً; آن که داروها ممکن است ماه ها پس از شروع مصرف باعث ایجاد خارش شوند.
● بررسی بیمار مبتلا به خارش منتشر:
در بررسی بیمار مبتلا به خارش و بدون هیچگونه تظاهر پوستی، بایستی به دنبال علل منتشر (سیستمیک) گشت که احتمال وجود آن در بررسی های مختلف بین 50 3 درصد گزارش شده است. در مورد هر بیماری اینکه چه آزمایشی و در چه زمانی انجام شود بستگی به قضاوت پزشک دارد. اصولاً; بررسی بیماری که با خارش عمومی مداوم، مراجعه می کند یکی از مشکلات طب است اما همچنین می تواند یکی از جالب ترین آنها هم باشد چون مشخص نمودن یک بیماری منتشر ناشناخته در بیمار بسیار اهمیت دارد. خصوصاً; آنکه غالباً; درمان آن علت می تواند باعث از بین بردن خارش گردد.
● بررسی بیمار مبتلا به خارش با منشأ; ناشناخته باید شامل موارد زیر باشد:
1. معاینه کامل پوست 2. اخذ شرح حال با توجه به مصرف داروها، بیماری های کنونی یا گذشته، تماس های محیطی (حیوانات خانگی، غبار، مواد شیمیایی، پشم شیشه) مروری بر اعضای بدن و توجه به شکایات عمومی یا محدود به نواحی خاص بدن 3. بررسی از نظر بزرگی غدد لنفاوی یا بزرگی ارگان های داخلی شکمی 4. انجام آزمایشات شامل فرمول شمارش خونی، تست های عملکرد کبدی، تست های عملکرد کلیه، آزمایش کامل ادرار
5. ارزیابی روانی بیمار
● درمان:
با انجام کلیه معاینات و آزمایش های ذکر شده باز هم در درصد زیادی از بیماران، علت خارش مشخص نمی شود که این بیماران باید پیگیری شوند چون احتمال دارد بعدها بتوانیم بالاخره علت خارش آنها را پیدا کنیم.
● یکسری اقدامات عمومی وجود دارد که در همه انواع خارش مؤ;ثر است. این روش ها شامل:
1. اقدامات عمومی نظیر جلوگیری از خارانیدن، کاهش استرس های روحی، کاهش مصرف کافیین، قهوه، چای، شکلات، نوشابه و الکل، نپوشیدن لباس های پشمی، دوش سرد قبل از خواب، خنک نمودن محل کار و خواب.
2. درمان های موضعی شامل:
- استفاده از یخ و کمپرس سرد، استفاده از نرم کننده ها
3. درمان های عمومی شامل:
- آنتی هیستامین ها، ضد افسردگی ها
4. اقدامات درمان فیزیکی:
اشعه ماورای بنفش B تحریک الکتریکی عصب از ورای پوست طب سوزنی

سایت پزشکان بدون مرز http www pezeshk us

• آشنایی با دلایل خارش بدن و راه های درمان آن
• خارش بدن