آشنایی با عوارض و اختلالات ستون بدن- مجله مادر و کودک گوپی

1) افزایش قوس کف پا  
عضلات کوچک کف پا باعث خم شدن مفصل های کف پایی انگشتی و باز شدن مفصل های ابتدایی و انتهایی انگشتان می شود.
ضعف یا فلج شدن این عضلات موجب باز شدن بیش از حد مفصل کف پایی - انگشتی و خم شدن مفصل های بند انگشتی ابتدایی و انتهایی شده و در نتیجه قوس کف پا افزایش می یابد.
علل شایع این بیماری ، بیماری های عصبی مانند فلج اطفال و بیماریهای عضلانی می باشد.
نوع ایدیوپاتیک آن بیشتر در کودکان 8 تا 01 ساله دیده می شود و غالبا به صورت ارثی است.
تغییر شکل پا در کودک بوسیله پزشک یا والدین دیده می شود. کودک در ابتدا شکایتی ندارد ولی با افزایش سن از درد و خستگی پا و ساق پا شکایت می کند. در حالت عادی قوس طولی کف پا عمیق تر از معمول است.
▪ درمان:
در کودکان قبل از ثابت شدن تغییر شکل پا، تقویت عضلات کوچک پا با ورزشهای طبی موثر است. پاشنه کفش این کودکان باید کمی بلندتر از معمول باشد. اگر این روشها در درمان موثر واقع نشود از درمانهای جراحی برای اصلاح تغییر شکل پا استفاده می شود.
در بزرگسالان که تغییر شکل پا مدتهاست ثابت شده باید کفش طبی قوس دار یا کفی طبی که فشار را بطور یکنواخت به قسمتهای مختلف وارد می کند استفاده کرد.
▪ ورزشهای طبی:
ـ راه رفتن روی پنجه در حالتی که انگشتان کاملا صاف روی زمین قرار گرفته و پاشنه پا به فاصله 5/2 تا ـ سانتی متر بالاتر از زمین قرار گرفته باشد.
ـ استفاده از کفشهایی با پاشنه بلندتر از معمول.
▪ راه رفتن با کناره داخلی پا.
▪ روش استفاده از کفش یا کفی طبی:
ـ از شستن کفشها و کفی ها خودداری نموده و در صورت خیس شدن سعی کنید آن را خشک نموده و کفشها را سریعا واکس بزنید تا چرم کفش یا کفی خشک نشود.
ـ برای چک و تنظیم پدهای داخل کفش و روی کفی هر شش ماه یکبار به مرکز سازنده کفش یا کفی مراجعه نمایید.
ـ در نظافت و نگهداری از کفش طبی و کفی نهایت سعی خود را بنمایید.
ـ استفاده از دمپایی طبی در منزل به درمان هر چه سریعتر بیماری و هم به کاهش درد پا کمک می کند.
ـ همراه با استفاده از کفش یا کفی، ورزشهای آموزش داده شده را به صورت روزانه انجام دهید.
2) کف پای صاف
عدم وجود قوس طولی و عرضی در کف پا به دلیل وجود عوامل متعدد مانند چرخش اندام پایینی به بیرون ، نزدیک بودن زانوها به یکدیگر ، وجود بیماریهای عصبی مانند مننگومیلوسل ، پولیومیولیت و غیره ممکن است عارض شود. وجود این عارضه در کودکان به سه شکل متغیر ، انقباضی ، ثابت تظاهر می کند و در بزرگسالان بیشتر به شکل متغیر است.
الف) کف پای صاف متغیر :
این عارضه در اثر خاصیت ارتجاعی بیش از حد رباطهای نگهدارنده استخوانها به وجود می آید. این بیماری معمولا ارثی است و در این عارضه قوس کف پای فرد در حالت نشسته و خوابیده کاملا طبیعی است ولی هنگامی که فرد می ایستد پاشنه پا به خارج چرخیده و پا در وضعیت چرخیده به خارج قرار گرفته و قوس طولی پای بیمار مشهود نیست. معمولا کودک هنگام راه رفتن، پا را به خارج می چرخاند و در سنین بالاتر از خستگی پا ، درد کف پا و ساق شکایت می کند و پاشنه کفش کودک در طرف داخل بیشتر از معمول ساییده می شود.
▪ درمان:
جهت درمان از کفی طبی با قوس طولی و کفش طبی با ساپورت استفاده می شود. علاوه بر آن ضروری است فرد نرمشهایی مانند ایستادن روی کناره بیرونی پا ، راه رفتن روی پنجه پاها و سعی در برداشتن وسایل کوچکی مانند توپ پینگ پنگ و قلم از روی زمین توسط انگشتان انجام دهد.
ب) کف پای ثابت:
این عارضه به سبب متمایل شدن سر استخوان قاپ به سمت پایین و تغییر شکل آن به وجود می آید. کودک اغلب از خستگی پا ، درد کف و ساق پا پس از فعالیتهای روزانه شکایت دارد. عدم قوس کف پایی در همه حالت ( نشسته ، خوابیده ، ایستاده ) کاملا مشهود است. استفاده از کفش طبی با کفی سفت و وجود قوس طولی سخت در کف کفش از عوارض این بیماری جلوگیری می کند. البته اگر این عارضه شدید باشد شخص بایستی مورد عمل جراحی قرار بگیرد.
ج) کف پای صاف انقباضی:
این عارضه غالبا در نوجوانان دیده می شود و معمولا در هر دو پا تظاهر می کند. در این عارضه فرد پا را به خارج می چرخاند و علت اصلی آن وجود پل استخوانی بین استخوانهای مچ می باشد. قوس کف پایی در هیچ حالتی در پا دیده نمی شود ولی پل استخوانی در رادیولوژی کاملا مشهود است. استفاده از کفش طبی یا کفی با قوس طولی به تسکین درد بیمار کمک می کند.
▪ کف پای صاف در بزرگسالان:
شایع ترین کف پای صاف در بزرگسالان کف پای صاف متغیر است که در اثر افزایش وزن ، ایستادن به مدت طولانی ، کم شدن قدرت عضلانی و عدم استفاده از کفش با استحکام کافی جهت نگهداری پا می باشد. قوس طولی در هیچ حالتی مشهود نیست و بهترین درمان استفاده از کفش طبی و ورزش هایی است که برای کودکان با این عارضه در قسمت ب ذکر شد.
3) خار پاشنه
این بیماری غالبا در افراد بالاتر از 04 سال دیده می شود علت بیماری به خوبی مشخص نیست ولی بیشتر در افراد چاق که به علت شغلی مدت زیادی سر پا هستند دیده می شود. این بیماری در ورزشکاران هم به علت تماس زیاد پاشنه با زمین به وجود می آید و اغلب به علت فشرده شدن خار پاشنه بین استخوان و زمین پاشنه پای فرد بسیار دردناک می گردد و شخص عاجز از راه رفتن است. اغلب این درد هنگام بیدار شدن از خواب و شروع راه رفتن بسیار شدید است.
هنگام معاینه و فشار روی پاشنه فرد دچار درد شدیدی در ناحیه کف پا بخصوص پاشنه می شود. گاه ممکن است التهاب بورس پاشنه فرد را دچار دردهای شدید پاشنه کند. گاه وجود میخچه و زگیل ایجاد درد در ناحیه پاشنه می کند که درمان ارتوپدی همه اینها به یک شکل است.
یعنی استفاده از کفی های نرم که معمولا از لاستیک نرم است و به این صورت عمل می نماید که به علت نرم بودن کفی محلهایی که تحت فشار هنگام تماس با زمین قرار می گیرند در داخل کفی نرم فرو رفته و فشار وارده بر موضع را کاهش می دهد ، گاه در روی این کفی ها در محل مناطق دردناک سوراخهایی را ایجاد می کنند که خار استخوانی یا زگیل و یا میخچه داخل حفره به حالت تعلیق نگه داشته شود و احساس درد در بیمار را کاهش دهد. گاه از کفی هایی از جنس لاستیک نیمه سخت استفاده کرده و محل درد را در کفی خالی می کنند ( حفره ایجاد می کنند ) سپس قسمت خالی را با استفاده از قطعه ای پلاستیک نرم پر می کنند.
▪ تمرینات ورزشی:
1) هر شب پاشنه پا را به مدت یک ربع در مخلوط آب ولرم و نمک ماساژ دهید.
2) از اشیای گرد مانند لوله یا شیشه نوشابه برای ماساژ کف پا استفاده کنید. بدین صورت که روی صندلی نشسته و وسیله مورد نظر را زیر پا قرار داده و به آرامی آن را توسط پا از سمت پاشنه به پنجه و پنجه به پاشنه روی زمین حرکت دهید.
3) روی پنجه پا راه بروید.
4) سعی کنید در طول روز چند بار حدود 03 بار روی پنجه پا بلند شوید و یا در حالت خوابیده به پشت ، پنجه را روی دیوار قرار داده و فشار آورید.
▪ نکات مورد توجه:
1) افراد چاق بایستی سعی کنند وزن خود را پایین بیاورند.
2) تلاش نمایید از دمپایی های ابری در منزل استفاده کنید تا درد پا را کاهش دهد.
3) از کفشهایی با حداقل دو سانتی متر پاشنه استفاده کنید. ضمنا توجه داشته باشید که کفش بایستی کاملا به پای شما اندازه باشد.
4) برای چک کردن کفی یا پد پاشنه سعی نمایید هر سه ماه یکبار به مراکز توانبخشی مراجعه نمایید.
4) پا چنبری
پا چنبری ، شایع ترین تغییر شکل مادر زادی پا می باشد که تشخیص آن ساده ولی درمان آن تا حدودی مشکل است تقریبا از هر هزار کودک متولد شده دو کودک دچار این تغییر شکل پا می شوند. شیوع این بیماری در پسران بیشتر از دختران است و در اغلب موارد تغییر شکل پا در هر دو پا دیده می شود. علت این بیماری کاملا مشخص نیست ولی عوامل ارثی نقش مهمی در پیدایش این بیماری دارند. در این بیماری عضلات ، تاندون عضلات ، غلاف آنها و کپسول مفصلی در قسمت پشت و داخل پا دچار کوتاهی می شوند و عدم درمان به موقع موجب تغییراتی در مفاصل و استخوانهای پا می شود.
عموما این تغییر شکل ها در این بیماری مشاهده می شود
1) نزدیک شدن جلوی پا به داخل.
2) چرخش جلوی پا به داخل بطوریکه کف پنجه متوجه قسمت داخل پا باشد.
3) کوچک بودن پاشنه و چرخش آن به داخل.
4) انحراف استخوان پاشنه به پایین.
5) لاغر بودن عضلات ساق پای بیمار.
این تغییر شکل پا به دو شکل در کودکان دیده می شود :
1) تغییر شکل اصلاح پذیر : که با گچ گیری ، استفاده از کفش طبی و آتل پلاستیکی قابل اصلاح است و پس از اصلاح تغییر شکل پا برگشت ناپذیر است.
2) تغییر شکل مقاوم : که معمولا با درمانهای غیر جراحی اصلاح پذیر نبوده و در اکثر موارد نیاز به عمل جراحی ضرورت پیدا می کند در این نوع تغییر شکل پا انگشت شست کوچکتر از انگشت دوم بوده ، پاشنه پا کوچک و شکاف عمیقی در قسمت داخلی پا وجود دارد.
گاه ممکن است این بیماری همراه با در رفتگی مادر زادی ران در کودک باشد که برای درمان آن از کفش پنجه بر عکس یا کلاب فوت به همراه آتل پلاستیکی استفاده می شود.
▪ درمان:
در بیشتر مواقع در نوع اصلاح پذیر از گچ گیری ، کفش طبی و یا آتل پلاستیکی استفاده می شود و در نوع مقاوم عمل جراحی و بعد از آن گچ گیری و گاه استفاده از آتل پلاستیکی ضرورت پیدا می کند.
توجه به این نکته ضروری است که بهتر است درمان در همان روزهای اولیه زندگی کودک صورت گیرد چون با گذشت زمان عوارض بوجود آمده شدیدتر شده و درمان را مشکل می سازد.
▪ تمرینات ورزشی:
معمولا پس از اصلاح تغییر شکل پا برای جلوگیری از تغییر شکل مجدد بایستی سعی شود با کف دست و انگشتان پنجه پا را به خارج کشیده و در همان حال قسمت خارجی پنجه را به سمت بالا چرخاند. ضمنا بایستی پاشنه پا هم به خارج و بالا چرخانده شود. استفاده از آتل پلاستیکی در شب و کفش طبی در طول روز تا اصلاح کامل بیماری کاملا ضروری است.
5) راشیتیسم (نرمی استخوان)
این بیماری زمانی روی می دهد که استخوان در حال رشد به میزان کافی معدنی نشود. در نتیجه استخوان نرم شده و سر استخوانها پهن می گردد. این عارضه باعث کاهش رشد طولی ، کمانی شدن استخوانهای حامل وزن ، پهن شدن مچ ها و زانوها و برجسته شدن اتصالات غضروفی به دنده ها می شود. این بیماری به علت عدم تعادل در متابولیسم املاح استخوان به وجود می آید. در کمبود تغذیه ای ویتامین D و کلسیم به میزان کافی از طریق روده ها جذب نمی شود.
مصرف کم ویتامین توسط مادر که ممکن است علت آن تغذیه نامناسب و یا عادت غذایی مادر باشد و یا پرهیز از نور خورشید نیز می تواند به بروز بیماری راشیتیسم کمک کند.
بیماری های کبدی مانند هپاتیت نوزادی می تواند منجر به کمبود ویتامین D و در نتیجه بیماری راشیتیسم شود. کودکان نارس و نوزادان با وزن کم در هنگام تولد بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. عوارض این بیماری در کودکان معمولا منجر به زاویه دار شدن زانوها به سمت داخل یعنی ژنووالگوم یا ایکس لگ و یا زاویه دار شدن به سمت خارج یا ژنوواروم یا پاهای O شکل یا پرانتزی خواهد شد که البته درمانهای دارویی و استفاده از آتل پلاستیکی و بریس به صورت مرتب و کفش طبی به اصلاح تغییر شکل پا و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک خواهد کرد. مالش پای کودک در زیر نور مستقیم آفتاب هم تا حدودی به درمان بیماری کمک خواهد کرد.
6) چرخش جلوی پنجه به داخل
این تغییر شکل پا عارضه نسبتا شایعی است که در نگاه اول با پا چنبری اشتباه گرفته می شود ولی با معاینه پا معلوم می شود که تغییر شکل فقط در قسمت جلویی پا بوده و عوارض دیگر پا چنبری مثل چرخش پاشنه به داخل و کوتاهی تاندون آشیل در آن دیده نمی شود. این تغییر شکل پا از بدو تولد وجود دارد ولی ممکن است تا موقع راه رفتن ، والدین متوجه آن نشوند. معمولا کودک هنگام راه رفتن پنجه پای خود را به داخل می گذارد و هنگام معاینه هم چرخش پنجه به داخل کاملا مشهود است. پاشنه پا در وضعیت طبیعی قرار دارد و پا کمی چرخش به داخل دارد.
این بیماری ممکن است با ناهنجاری سر استخوان ران همراه باشد این تغییر شکل در بعضی از بیماران به طور غیر فعال قابل اصلاح است.
▪ درمان:
اگر چه این بیماری در تعداد بی شماری از کودکان خود به خود اصلاح می شود ولی در تعدادی از بیماران باقی می ماند چون تشخیص آن از این لحاظ غیر ممکن است.
بنابراین بهتر است درمان در تمام کودکانی که دچار این عارضه هستند صورت گیرد. در صورتی که عارضه شدید نباشد استفاده از تمرینات ورزشی توسط مادر ضروری است و در صورتی که تغییر شکل شدید باشد استفاده از گچ گیری و پس از آن استفاده از کفش پنجه بر عکس و آتل پلاستیکی و یا کفش پنجه باریک به درمان بیماری و عدم بازگشت مجدد آن کمک می کند و در مواردی که با استفاده از درمانهای فوق تغییر شکل درمان نشود بایستی از عمل جراحی برای درمان این عارضه یاری جست.
▪ تمرینات ورزشی:
بهتر است مادر هنگام شیر دادن کودک روزی چند مرتبه قسمت جلوی پای کودک را به سمت خارج بکشد و اگر کودک راه افتاده است از او بخواهد با قسمت داخلی پا راه برود و به او یاد دهد که در مواقع استراحت قسمت جلوی پا را به سمت خارج بکشد.
طریقه استفاده از کفش طبی یا آتل پلاستیکی:
- هنگام پوشیدن کفش یا آتل پلاستیکی دقت نمایید که پای راست و چ صحیح پوشانده شود.
- استفاده مداوم از کفش و آتل پلاستیکی در طول روز و شب ضروری است.
- انجام تمرینات ورزشی بایستی چند مرتبه در طول روز انجام پذیرد. به منظور کنترل میزان اصلاح تغییر شکل پا هر سه ماه یکبار به مرکز توانبخشی مراجعه نمایید.
7) چرخش انگشت شست به خارج
در این تغییر شکل پا سر اولین متاتارس (استخوان کف پا) به داخل و اولین بند انگشت شست به خارج انحراف پیدا می کند. در نتیجه مفصل کف پایی انگشتی شست زاویه دار و برجسته می شود.
این بیماری به دو شکل دیده می شود:
1) مادرزادی : که انحراف اولین استخوان کف پا به داخل از عواملی است که باعث پیدایش این بیماری شده و غالبا ارثی است.
2) اکتسابی : که اغلب با افزایش سن و وزن قسمت جلوی پا پهن شده و باعث می شود اولین استخوان متاتارس (استخوان کف پایی) به داخل منحرف شود و در نتیجه بند اول انگشت شست به بیرون منحرف می شود. این بیماری در اثر استفاده از کفشهای پنجه باریک و پاشنه بلند ، قطع انگشت دوم پا و صافی کف پا بروز می کند.
این تغییر شکل پا به سه شکل دیده می شود :
1) قرار گرفتن انگشت شست در مجاورت انگشت دوم.
2) قرار گرفتن انگشت شست روی انگشت دوم.
3) قرار گرفتن انگشت شست زیر انگشت دوم بیمار.
بیمار به علت بورس ایجاد شده در مفصل انگشت شست، درد شدیدی را در آن ناحیه احساس می کند. این بیماری گاه به صورت سفت و سخت دیده می شود به طوری که بر اثر فشارهای وارد بر پا حرکت اولین مفصل شست با استخوانهای کف پا محدود و دردناک شده، ضخامتش افزایش پیدا کرده، انگشت شست در مختصری فلکشن (خم شدن کف پا) قرار می گیرد، کناره های سطوح مفصلی بخصوص سطح بالایی آن ناهموار است و برجستگی هایی روی آن لمس می شود، پوست کف پا در قسمت داخلی سر اولین متاتارس (استخوان کف پایی) غالبا به شدت شاخی و کلفت شده است.
این بیماری در مردان میانسال زیاد دیده می شود. فرد هنگام راه رفتن در سطوح شیبدار دچار درد در مفصل P.M (بین انگشت شست پا و استخوان کف پایی) خواهد شد.
▪ درمان ارتوپدی:
1) استفاده توام از پد بین انگشتی در طول روز و آتل پلاستیکی مخصوص در طی شب.
2) استفاده از کفش پنجه پهن از نوع فیکس.
3) استفاده از کفش طبی با متاتارسال بار (پد کف پایی).
4) استفاده از کفش با کف چوبی که از جلو به عقب کمی محدب باشد.
در مواردی که نوع تغییر شکل پا سخت باشد از عمل جراحی برای درمان بیماری استفاده می شود.
▪ نکات مورد توجه:
1) سعی کنید از کفشهای پاشنه کوتاه با پنجه پهن و بنددار استفاده کنید.
2) سعی کنید از کفشهای راحتی و لای انگشتی در منزل استفاده کنید.
3) جهت کنترل آتل پلاستیکی ، پد انگشتی و پیشرفت در اصلاح تغییر شکل پا هر سه ماه یکبار به مراکز توانبخشی مراجعه نمایید.

دکتر سید صمد آقامیری استاد دانشکده علمی کاربردی هلال ایران
روزنامه رسالت ww resalat news com

• آشنایی با عوارض و اختلالات ستون بدن