آتش زیر خاکستر چیست؟
نگاهی به دارودرمانی کنترل بیماری التهابی روده
کولیت اولسراتیو، بیماری التهابی مزمن روده است که باعث التهاب منتشر لایه مخاطی کولون می شود. در بیشتر موارد تازه تشخیص داده شده کولیت اولسراتیو، بیماری به بخش دیستال یا سمت چپ کولون محدود است. مطالعات نشان داده اند که دارودرمانی زودرس کارآمد، می تواند از پیشرفت بیماری و وسعت یافتن التهاب پیشگیری کند...
به دنبال تشخیص بیماری کولیت اولسراتیو، شدت و وسعت درگیری و التهاب ارزیابی می شود تا بتوان درمان را به درستی هدایت کرد. درمان این بیماری نیز شامل القای بهبود و سپس درمان نگه دارنده است. درنهایت علایم بیماری و التهاب فروکش کرده و کیفیت زندگی فرد بهبود می یابد.
● آمینوسالیسیلات ها
5 آمینوسالیسیلیک اسید (5-ASA) که با نام مسالامین شناخته شده، در درمان حمله حاد و نیز نگه دارنده کولیت اولسراتیو موثر است. سولفاسالازین، یک مولکول سولفاپیریدین متصل به 5-ASA است که درمان اولیه کولیت اولسراتیو محسوب می شود، البته مصرف این دارو با بروز عوارض ناخواسته تهدید کننده حیات و عدم تحمل همراه است. مطالعات نشان داده اند که بخش فعال و موثر سولفاسالازین، 5-ASA است و بسیاری از عوارض جانبی دارو به دلیل وجود بخش سولفاپیریدین بروز می کنند. به دنبال این یافته، تلاش های زیادی برای اختصاصی کردن و تکمیل فرمولاسیون های مختلف 5-ASA صورت گرفت که به تولید داروهای جدید و کارآمد امروزی انجامید. اگر 5-ASA به صورت خوراکی تجویز شود، قبل از ورود به کولون جذب می شود، بنابراین از آنجا که اثربخشی هر دارویی به میزان رسیدن آن به محل اثرش وابسته است، سیستم های انتقالی ویژه ای برای آزادسازی5-ASA در کولون طراحی شدند و به اشکال خوراکی و رکتال به بازار آمدند.
در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو دیستال، تجویز رکتال 5-ASA برای درمان هر دو شکل خفیف و متوسط ارجح است. فواید این روش درمانی شامل انتقال مستقیم دارو به محل اثر، کاهش عوارض جانبی سیستمیک و بهبود اثربخشی است. شکل شیاف حجم زیادی از 5-ASA را در رکتوم محبوس می کند، درحالی که تنقیه دارو تا خم طحالی می رسد. شواهدی مطرح کرده اند که اشکال ژل یا فوم این دارو بهتر تحمل می شوند. به نظر می رسد در مقایسه با تجویز 5-ASA خوراکی، این روش با شروع اثر سریع تر روند بهبود همراه باشد.
در بیمارانی که نمی خواهند یا نمی توانند شکل رکتال 5-ASA را تحمل کنند یا به شکل شدیدتر بیماری مبتلا هستند، شکل خوراکی 5-ASA توصیه می شود. فواید این شکل دارویی شامل سهولت مصرف، پذیرش بهتر از سوی بیماران و رضایت مندی آنان است. چنین به نظر می رسد که فرمولاسیون های مختلف 5-ASA خوراکی اخیر در اثربخشی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند، بنابراین برای انتخاب یک فرمولاسیون خاص 5-ASA خوراکی، معیارهایی نظیر وضعیت بیماری، هزینه و نوع رژیم درمانی بیمار باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال، در بیمارانی که مصرف چند دوز دارو را در طول فراموش می کنند، فرمولاسیون یک بار در روز ارجح است.
پس از خاموش شدن بیماری کولیت اولسراتیو، درمان نگه دارنده در کاهش خطر عود بیماری، گسترش به نواحی پروکسیمال و تبدیل آن به بدخیمی ارزش زیادی دارد. محققان معتقدند که چرخش میان فرمولاسیون های مختلف 5-ASA خوراکی ممکن است در بهبود پاسخ دهی بیماران نقش داشته باشد.
● کورتیکواستروییدها
از آنجا که کورتیکواستروییدها اثرات ضدالتهابی قابل توجهی دارند، اشکال مختلف رکتال، خوراکی و تزریقی این ترکیبات برای درمان کولیت اولسراتیو فعال تجویز می شوند. انتخاب این گروه دارویی بستگی به شدت و وسعت بیماری دارد. کورتیکواستروییدها در درمان های نگه دارنده جایگاهی ندارند، زیرا مصرف طولانی مدت آنها با عوارض جانبی زیادی همراه است. به هرحال مانند هر گروه دارویی دیگری، فواید و مضرات درمان با کورتیکواستروییدها در هر بیمار باید با یکدیگر مقایسه شوند. تجویز رکتال کورتیکواستروییدها (شیاف، فوم، تنقیه)کم اثرتر از 5-ASA رکتال است، اما ترکیب آنها در فروکش علایم بیماری در مقایسه با مصرف هر کدام به تنهایی ارزش بیشتری دارد. بیمارانی که از کورتیکواستروییدهای رکتال به طور مزمن استفاده می کنند، ممکن است دچار عوارض سیستمیک شوند، بنابراین درمان طولانی مدت رکتال کورتیکواستروییدها نیز توصیه نمی شود.
بودزوناید، کورتیکواستروییدی است که به طور موضعی روی مخاط اثر می کند. وقتی که این دارو به صورت خوراکی مصرف شود، در کولون آزاد شده و فواید درمانی خود را با حداقل مسمومیت سیستمیک نشان می دهد. استروییدهای خوراکی نظیر پردنیزون معمولا در بیمارانی تجویز می شوند که به انواع فعال متوسط تا شدید کولیت اولسراتیو مبتلا هستند. این گروه، همچنین در بیمارانی که به درمان با 5-ASA خوراکی و رکتال یا کورتیکواستروییدهای رکتال پاسخ کافی نداده اند، کاربرد دارند. در حدود یک سوم از بیماران به درمان با کورتیکواستروییدهای خوراکی در مراحلی از بیماری خود نیاز خواهند داشت. دوز معمول پردنیزون خوراکی 40 تا 60 میلی گرم به طور روزانه است و پس از رسیدن به پاسخ درمانی مطلوب (معمولا 10 تا 14 روز)، دارو باید طی هشت هفته قطع شود. کورتیکواستروییدهای وریدی در بیماران بستری مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال شدید یا فولمینانت، همچنین آنان که به درمان با کورتیکواستروییدهای خوراکی پاسخ نداده اند، تجویز می شود.
● سایر داروها
آزاتیوپرین و 6 مرکاپتوپورین، خاصیت تعدیل کنندگی واکنش دستگاه ایمنی را دارند و اثر آنان حاصل مکانیسم ناشناخته ای از فعالیت متابولیت های آنان، یعنی 6- تیوگوانین نوکلیوتیدهاست. شروع اثر آنها در حدود سه ماه طول می کشد، بنابراین برای القای خاموشی بیماری تجویز نمی شوند. این داروها به عنوان درمان نگه دارنده در بیمارانی که با وجود دریافت دوز کافی 5-ASA دچار عودهای مکرر می شوند یا آنان که تحمل دارویی نسبت به درمان با 5-ASA را نداشته اند، توصیه می شوند. در جایگاه درمان طولانی مدت، یک مطالعه چند مرکزی نشان داد که درمان با آزاتیوپرین یا 6 مرکاپتوپورین شیوع شعله ور شدن بیماری و نیاز به شروع درمان با کورتیکواسترویید را در چهار سال اول درمان بیماران کاهش می دهد. ادامه درمان پس از چهار سال به کاهش بیشتری در نیاز به استروییدها و پیشرفت بیماری فعال انجامید.
سیکلوسپورین، یک داروی سرکوب کننده دستگاه ایمنی است که با مهار فعالیت لنفوسیت ها اثر خود را اعمال می کند. این دارو را می توان برای نجات درمان در بیمارانی به کار برد که به انواع شدید و راجعه کولیت اولسراتیو مبتلا هستند. در بیش از 80 درصد از بیماران بستری در بیمارستان که به درمان با کورتیکواستروییدها پاسخ نداده اند، تجویز دوز بالای سیکلوسپورین بیماری را خاموش می کند. سیکلوسپورین به تنهایی به عنوان درمان نگه دارنده موثر نیست، اما تجویز آن همراه با آزاتیوپرین یا 6 مرکاپتوپورین برای مدت چند ماه به طور قابل توجهی در جلوگیری از عود بیماری موثر است.
اینفلکسیماب، سال ها برای درمان کرون مورد استفاده قرار می گرفته و امروزه برای بیمارانی از گروه مبتلایان به کولیت اولسراتیو کاربرد دارد که به سایر درمان های معمول پاسخ نداده اند. مطالعات بالینی قدیمی تر اثربخشی اینفلکسیماب را طی یک سال درمان فراموش کننده بیماری و نیز درمان نگه دارنده در بیماران سرپایی مبتلا به انواع متوسط تا شدید بیماری نشان داده اند.
مترونیدازول و آنتی بیوتیک هایی نظیر مترونیدازول در درمان بیماری کرون مطرح اند، اما یافته ها برای اثبات اثربخشی آنها در درمان کولیت اولسراتیو کافی نیستند. آنتی بیوتیک ها فقط باید در مواردی تجویز شوند که وجود عفونت به اثبات رسیده یا احتمال وجود آن زیاد باشد.
داروهای ضداسهال یا داروهای ضداسپاسم نیز ممکن است در بهبود اسهال خفیف و کرامپ های شکمی بیماران، در صورتی که انسداد کولون مطرح نباشد به کار روند، اما از تجویز اوپیوییدهای متداول باید خودداری شود، زیرا خطر ابتلا به مگاکولون توکسیک را افزایش می دهند.
دکتر شیرین میرزازاده
هفته نامه سپید www salamatiran com