از تنبلی چشم یا آمبلیوپی بیشتر بدانیم-مجله مادر گوپی
تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی تلقی می شود که بدون نشانه های ظاهری بوده و زمانی رخ می دهد که چشم در کودکی دید طبیعی پیدا نکرده باشد و معمولاً; در یک چشم دیده می شود.
تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی تلقی می شود که بدون نشانه های ظاهری بوده و زمانی رخ می دهد که چشم در کودکی دید طبیعی پیدا نکرده باشد و معمولاً; در یک چشم دیده می شود.این اختلال در نتیجه عواملی نظیر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم) یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از آب مروارید، کدورت قرینه، افتادگی پلک) رخ می دهد. عدم وضوح تصویر در یک چشم باعث می شود که مغز برای دیدن چشم سالم را انتخاب کرده و مسیر انتقال تصویر از چشم بیمار به مغز مسدود شده و دید بیمار روز به روز کاهش یافته و به اصطلاح خاموش می شود.
تمام انواع آمبلیوپی ناشی از غیرطبیعی بودن پیغام های بینایی است که از چشم به مغز ارسال می شود.
این عوامل به سه گروه تقسیم می شوند:
1) محرومیت چشم از تصویر
2) تاری دیدگان
3) لوچی یا انحراف چشمی
الف ) محرومیت از تصاویر برای تشکیل روی شبکیه :
اجسام باید از قرنیه سوراخ مردمک، عدسی و محیط ژله مانند جلوی شبکیه عبور کنند اما با داشتن کدورت در این محیط این امواج به طور کامل به شبکیه نخواهد رسید. به طور مثال محرومیت از تصویر می تواند بر اثر آ ب مروارید مادرزادی پر (Dense)، پایین افتادگی مادرزادی پلک، فقدان عدسی یا لک قرنیه چشم ها باشد که هر یک از اینها از علل عدم تشکیل تصویر واضح روی شبکیه چشم شیرخوار خواهد شد. شیرخوارانی که از ابتدا دچار این عارضه هستند در معرض خطرات بیشتری واقع هستند.
گزارش های مربوط به دهه گذشته حاکی از آن است که اگر عمل جراحی و تصحیح بینایی قبل از سه ماهگی انجام شود نتیجه نسبتاً; رضایت بخش بوده و هر چه در جهت رفع این نقایص سریعاً; اقدام شود بینایی بهتری عاید می شود.
لازم به ذکر است درمان آمبلیوپی بعد از عمل جراحی نیز باید بدون وقفه تا 9 سالگی ادامه یابد.
ب) تاری دید:
این حالت ناشی از عیوب انکساری نظیر نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم است که باعث مبهم بودن تصویر تشکیل شده روی شبکیه می شود.
تاری دید و دو بینی کاهش خفیف تری نسبت به سایر علل آمبلیوپی ایجاد کرده و ممکن است هر دو چشم با همین علت دچار آمبلیوپی شود. از علایم شایع تاری دیدگان وجود تفاوت نمره چشم است که باز در این حالت مغز از ارسال تصویر به چشم ضعیف تر صرف نظر کرده و چشم روز به روز دچار تنبلی می شود. این اختلاف (آنیزو متروپی) در چشم های دوربین بیشتر منجر به آمبلیوپی می شود و با افزایش میزان اختلاف میان دو چشم احتمال ابتلا به آمبلیوپی نیز افزایش می یابد.
مطالعات نشان داده اگر در افراد دوربین چهار دیوپتر (واحد اندازه گیری همگرایی نور و عینک) اختلاف بین دو چشم باشد احتمال آمبلیوپی به صددرصد می رسد و این اختلاف برای افراد نزدیک بین شش دیوپتر است.
در افراد دوربین با 5/2 دیوپتر اختلاف و در نزدیک بین با چهار دیوپتر اختلاف احتمال بروز آمبلیوپی به پنج درصد می رسد.
ج) لوچی یا انحراف چشمی:
در حالت طبیعی در نگاه کردن به یک شیء تحریک عصبی همزمانی از مرکز شبکه های هر دو چشم به مغز ارسال می شود و به داشتن دو چشم تصویر واحدی از شیء روایت می شود اما در حالت لوچی و انحراف این وضعیت دچار اختلال شده و مغز نمی تواند تحریک واحدی دریافت کند. در این حالت چشم که دارای انحراف است و از راستای طبیعی خارج شده از شیء مورد نظر نگاه تصویری روی مرکز شبکیه نمی افتد بلکه چیزی که وجود دارد تصویر مبهم و ناواضحی از شیء دیگری در فضای اطراف روی این نقطه است که مورد توجه نیست و مغز نیز به پیام عصبی آن توجهی ندارد. ادامه این امر تنبلی چشم و عدم تکامل آن چشم را در پی دارد.
با توجه به مشاهدات کلینیکی حدود 40 درصد بیماران مبتلا به انحراف و لوچی که به پزشک مراجعه کرده اند مبتلا به آمبلیوپی نیز بوده اند.
در نوعی از لوچی که یکی از چشم ها به طور ثابت دچار انحراف بوده و چشم دیگر پیوسته برای نگاه کردن مورد استفاده بوده است نیز آمبلیوپی اتفاق می افتد.
● پیشگیری و درمان
تشخیص سریع و هرچه زودتر تنها راه پیشگیری از تنبلی چشم است چون تشخیص وقتی مثمرثمر واقع شود که زمانی برای درمان وجود داشته باشد یعنی سیستم های عصبی چشم هنوز ثابت نشده و تاثیرپذیرند.
کودکان در سنین پایین تر زودتر به درمان پاسخ می دهند و میزان تنبلی ایجاد شده کمتر خواهد شد.
از آنجا که تشخیص تنبلی چشم در سنینی رخ می دهد که کودک قادر به تکلم نیست کشف آن نسبتاً; مشکل است و درمان آن نیز مشکل تر چون کودکان روش هایی را که برای درمان به کار می روند، دوست ندارند (از قبیل بستن چشم سالم تر یا تار کردن دید آن) و در اوایل همکاری نمی کنند اما فهم مشکل توسط والدین و توجیه آنها کلید موفقیت درمان است.
● بیماریابی
بدیهی است که طفل شیرخوار از علامت خاصی نظیر کم بینی یا دوبینی شکایت نمی کند و در ظاهر نیز بی علامت است. به این دلیل غربالگری یا بیماریابی برای تمامی بچه ها توصیه می شود که شروع آن از نوزادی تا سال های آغاز دبستان است. بیمار یابی یک معاینه ساده است برای کشف تنبلی چشم در افراد به ظاهر سالم که از علایم شکایتی ندارند.
معاینه غربالی در سنین خاصی ضروری است که آنها را به اصطلاح افراد باریسک بالا یا در معرض خطر می نامند و نوزادان نارس یا کم وزن یا نوزادانی که در هنگام زایمان صدماتی به آنها وارد شده را دربرمی گیرد. همچنین بیمارانی که عوارض مغزی عصبی یا تاخیر رشدعصبی دارند یا بیمارانی که خویشاوند همخون آنها دچار آمبلیوپی یا لوچی بوده حتماً; باید برای ارزیابی چشمی به متخصص چشم مراجعه کنند.
مسیر درمان دوره طولانی چند ساله است و در این میان والدین باید پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند.
موثرترین روش درمانی بستن کامل چشم سالم و محرومیت موقت آن از بینایی است تا چشم تنبل فعالیت عصبی بیشتری داشته باشد.
کودکانی که بالای یک سال سن دارند در طول روز باید چشم سالم را تمام وقت ببندند (به غیر از یک ساعت صبح بعد از بیدار شدن از خواب و یک ساعت قبل از خوابیدن).
طول دوره ها یک هفته به ازای هر سال سن محاسبه می شود، مثلاً; در یک کودک دو ساله به مدت دو هفته باید هر روز چشم سالم بسته بماند و پس از آن مقدار ساعات کاهش می یابد.
ضروری است این درمان تا 9 سالگی که چشم به حالت تثبیت شده می رسد ادامه داشته باشد. همچنین لازم است در تمام طول درمان معاینات با فواصل مشخص و با برنامه چشم پزشک کنترل شود تا تنبلی مورد ارزیابی قرار گیرد و هم چشم سالم معاینه شود تا دچار تنبلی نشود.
نکته مهمی که وجود دارد واکنش کودک در مقابل بستن چشم سالم است که عملاً; کودک با یک چشم کم بینا باقی می ماند و سعی می کند پانسمان چشمی را بکند.
والدین در این مورد باید صبر و حوصله به خرج داده و با شکیبایی رفتار کنند و گاهی امکان دارد مجبور شوند از آتل برای بستن دست کودک استفاده کنند که کودک نتواند آرنجش را خم کند و دستش را به چشم هایش برساند.
● ذکر چند نکته مهم
1 ) در مواردی که آمبلیوپی ناشی از عیوب انکساری و ضعف چشم باشد استفاده از عینک مناسب ترین کار ممکن است اما در صورتی که نمره چشم بالا باشد بستن چشم سالم روش بهتری است.
2) اگر آمبلیوپی ناشی از لوچی چشم باشد قبل از اقدام به جراحی باید مورد درمان قرار گیرد و پس از تساوی دید دو چشم، چشم تحت عمل جراحی قرار گرفته تا چشم لوچ در وضعیت صحیح قرار گیرد. طی دوره درمان قبل از عمل جراحی، به مرحله ای می رسیم که هر یک از چشم ها قابلیت نگاه دوختن و حفظ آن را به دست می آورند و زمانی که یک چشم نگاه می دوزد چشم دیگر انحراف می یابد. امکان دارد در این مرحله به تصور غلطی برسم که آیا چشم سالم هم دچار لوچی شده است یا نه؟ اما باید گفت رسیدن چشم به این مرحله نشانه موفقیت و علامت خوبی است و جای نگرانی نیست و با یک عمل جراحی هر دو چشم در وضعیت صحیح قرار می گیرند.
تهیه و تنظیم نیلوفر جمشیدی
روزنامه سرمایه www sarmayeh net