آشنایی با علایم و نشانه های سینوزیت و راه های مقابله با آن- مجله مادر گوپی
سینوزیت نام آشنایی است. هرچند کاربرد نامناسب و نادرست این واژه کم نیست و بسیاری از علایم و نشانه ها به طور اشتباه به سینوزیت نسبت داده می شود، باید گفت این بیماری بسیار شایع است و در اکثر بیمارانی که از گرفتگی بینی، ترشح پشت حلق و احساس درد یا پری در سر و صورت شکایت دارند، ردپایی از آن را می توان یافت.
سینوزیت نام آشنایی است. هرچند کاربرد نامناسب و نادرست این واژه کم نیست و بسیاری از علایم و نشانه ها به طور اشتباه به سینوزیت نسبت داده می شود، باید گفت این بیماری بسیار شایع است و در اکثر بیمارانی که از گرفتگی بینی، ترشح پشت حلق و احساس درد یا پری در سر و صورت شکایت دارند، ردپایی از آن را می توان یافت. واقعیت این است که سینوزیت از آنچه اکثر مردم یا حتی پزشکان تصور می کنند، هم شایع تر است.
● سینوزیت چیست
از آنجا که پوشش داخلی بینی (که مخاط بینی نامیده می شود) در امتداد و متصل به پوشش داخلی سینوس های اطراف بینی است، هر پدیده یی که مخاط بینی را درگیر کند، به صورت بالقوه امکان درگیر کردن سینوس های اطراف بینی را نیز دارد. بنابراین هر حمله سرماخوردگی ویروسی که با علایم مربوط به بینی نظیر آبریزش بینی و عطسه تظاهر پیدا می کند، در واقع در همان زمان با مبتلا کردن پوشش سینوس ها باعث سینوزیت هم شده است. در بسیاری از موارد، این نوع سینوزیت حاد همراه با سایر علایم سرماخوردگی ظرف چند روز به تدریج تخفیف یافته و از بین می رود. ولی گاهی اوقات، التهاب ویروسی بینی و سینوس ها، منجر به فراهم آمدن زمینه یی برای رشد و تکثیر باکتری ها در فضای سینوس ها می شود. در این موارد است که سینوزیت حاد چرکی رخ می دهد.
سینوزیت حاد ممکن است به صورت خودبه خود یا با تجویز داروی آنتی بیوتیکی مناسب بهبود یابد و اثری از آن باقی نماند. در عین حال در گروهی از بیماران، سینوزیت به سادگی برطرف نشده و باقی می ماند که در این صورت ممکن است به سینوزیت مزمن تبدیل شود.
عوامل متعددی وجود دارند که می توانند مانع بهبود سینوزیت حاد شده و پیشرفت آن به سمت سینوزیت مزمن را باعث شوند. مهم ترین این عوامل، اختلالات ساختاری بینی و سینوس ها است. در حالت عادی، سینوس ها از طریق منافذ بسیار باریکی با فضای داخل بینی در ارتباط هستند. از طریق همین منافذ است که ترشحات داخل سینوس ها به داخل فضای بینی تخلیه شده و هوا از بینی به داخل سینوس ها هدایت می شود. در صورتی که به علت اختلالات ساختاری بینی این منافذ بسته یا تنگ تر از حالت عادی باشند، متعاقب بروز سینوزیت حاد، ترشحات داخل سینوس به درستی تخلیه نمی شود و هوا نیز به داخل آنها راه نمی یابد. به این ترتیب عفونت در سینوس باقی می ماند و مزمن می شود. انحراف تیغه میانی بینی و وجود سینوس ها و فضاهای هوایی اضافی یا بزرگ تر از حد معمول، از عوامل شایعی هستند که می توانند منجر به تنگ شدن منافذ سینوس ها شوند.
در گروهی از بیماران، حتی در صورتی که اختلال ساختاری وجود نداشته باشد هم سینوزیت مزمن ایجاد می شود. در این افراد معمولاً; اختلال اولیه در پوشش یا مخاط داخل بینی و سینوس ها است و بروز سینوزیت مزمن ارتباطی با عفونت های قبلی بینی و سینوس ها ندارد. هر عاملی که منجر به اختلال در تخلیه ترشحات یا بروز التهاب غیرمعمول در مخاط بینی و سینوس ها شود، می تواند علتی برای ایجاد سینوزیت مزمن باشد. مخاط بینی و سینوس ها دارای سلول هایی است که در سطح خود دارای زواید متحرک بسیار کوچکی تحت عنوان مژک هستند. حرکت این مژک ها، منجر به دفع ترشحات و آلودگی ها می شود. اختلال حرکت مژک ها به تجمع ترشحات، التهاب و پیدایش سینوزیت مزمن می انجامد.
برخی از افراد واکنش های التهابی غیرطبیعی دارند. در این دسته از بیماران فرآیندهای دفاعی بدن از حالت طبیعی خارج شده و گاهی منجر به بروز التهاب در بینی و سینوس ها می شوند. در بسیاری از موارد واکنش مخاط بینی و سینوس ها به التهاب و تجمع ترشحات به صورت ایجاد پولیپ است. پولیپ ها در واقع بخش هایی از مخاط هستند که به صورت غیرطبیعی متورم و ضخیم شده است. این پولیپ ها مسیر عبور هوا در بینی و منافذ و فضای داخلی سینوس ها را بیش از پیش مسدود می کنند و سبب تشدید علایم و نشانه های بیماری می شوند.
سینوزیت مزمن با برخی از بیماری ها همراهی دارد. به عنوان مثال ارتباط آن با بیماری آسم کاملاً; شناخته شده است. در برخی از بیماران، آسم، سینوزیت مزمن همراه با پولیپ و حساسیت غیرطبیعی به آسپرین و داروهای شبیه آن به صورت همزمان مشاهده می شود. جالب اینجاست که در بسیاری از مواقع درمان سینوزیت و حذف پولیپ ها، منجر به تخفیف آسم نیز می شود.
● علایم و نشانه ها
علایم و نشانه های سینوزیت به نوع آن و مدت زمانی که در سینوس ها استقرار یافته است، بستگی دارد. اکثر بیماران از گرفتگی بینی شکایت دارند که ممکن است به صورت گهگاه یا دایمی رخ دهد. در مواردی که سینوزیت همراه پولیپ بینی است، معمولاً; گرفتگی بینی شدید و دایمی است.
وجود ترشح در پشت بینی و حلق نیز شکایتی است که بسیاری از بیماران آن را ذکر می کنند. هر چند این پدیده مختص سینوزیت نیست، ولی در بسیاری از موارد همراه با آن دیده می شود. برخی از بیماران از احساس پری صورت و پشت چشم ها شاکی هستند و گروهی دیگر سردرد را نیز ذکر می کنند. البته واقعیت این است که برخلاف تصور عمومی، سینوزیت از علل شایع سردرد محسوب نمی شود.
تشخیص سینوزیت، با شرح حال و بررسی سوابق بیمار مطرح و با معاینه بینی و مشاهده نشانه های بیماری تایید می شود. امروزه آندوسکوپ های بینی و سینوس در دسترس هستند که با استفاده از آنها می توان مناطق مختلف بینی و سینوس ها (که با روش های قدیمی به صورت سرپایی و بدون بیهوشی قابل مشاهده نبودند) را بررسی و معاینه کرد. روش های مختلف تصویربرداری خصوصاً; سی تی اسکن در تشخیص و پیگیری بیماران مبتلا به سینوزیت، کمک غیرقابل انکاری به متخصصان گوش، حلق و بینی کرده اند.
● نحوه درمان
درمان سینوزیت مانند اکثر بیماری های دیگر، برطرف کردن علل زمینه ساز آن است. استفاده از آنتی بیوتیک های مناسب، یکی از ارکان اصلی درمان است. با توجه به اینکه باکتری ها و سایر اجرام ایجادکننده انواع مختلف سینوزیت تا حدود زیادی شناخته شده هستند، اکثراً; امکان تجویز آنتی بیوتیک مناسب پس از ارزیابی و تشخیص بیماری وجود دارد. گاهی لازم است همراه با آنتی بیوتیک خوراکی، از اسپری های ضدالتهاب بینی و شست وشوی بینی نیز کمک گرفت. در سینوزیت های چرکی حاد مخصوصاً; انواعی که سینوس های پیشانی را درگیر کرده اند، به علت احتمال بالای بروز عوارض، ممکن است بستری در بیمارستان و دریافت آنتی بیوتیک داخل وریدی لازم باشد. در بیماران مبتلا به پولیپ بینی در بسیاری از موارد، از داروهای ضدالتهابی استروییدی به صورت خوراکی یا تزریقی البته به میزان و مدت محدود استفاده می شود.
در مواردی که بیماری به دارو پاسخ نمی دهد، اقدامات جراحی مورد توجه قرار می گیرند. امروزه جراحی با کمک آندوسکوپ بینی که اصطلاحاً; جراحی آندوسکوپیک عملکردی سینوس نامیده می شود، جای اغلب روش های قدیمی تر را گرفته است. با این روش بدون اینکه برشی روی بینی، صورت یا داخل دهان داده شود، با کمک آندوسکوپ از طریق سوراخ های بینی، سینوس های مختلف بررسی شده و مشکلات آنها تشخیص داده شده و برطرف می شود. به این ترتیب اقدامات وسیعی که سابقاً; با صرف وقت و هزینه زیاد و با برش مناطق مختلف پوست و مخاط صورت می گرفتند، امروزه در دستان متخصصان جراحی بینی، با سرعت و دقت بیشتر و با درد و ناراحتی کمتر انجام می شوند.
● آشنایی با ساختار و کارکرد سینوس ها
سینوس های اطراف بینی در واقع حفره هایی پر از هوا هستند که در دل استخوان های صورت قرار گرفته و در عین حال ارتباط خود را با فضای داخل بینی حفظ کرده اند. در واقع پوشش داخلی بینی که اصطلاحاً; مخاط بینی نامیده می شود، به طرز جالبی از طریق کانال های ارتباطی بسیار باریک بین بینی و سینوس ها، به داخل این حفرات کشیده شده و سطوح داخلی آنها را مفروش کرده است. این پدیده ناشی از روند تکاملی سینوس های اطراف بینی است. واقعیت این است که سینوس ها، استطاله هایی از حفره بینی هستند که به سمت عمق استخوان های صورت رشد می کنند و در طول رشد خود، مخاط بینی همراه آنها به داخل استخوان ها کشیده می شود. در زمان تولد، سینوس های اطراف بینی یا هنوز تشکیل نشده یا بسیار کوچک هستند.
بنابراین در شیرخواران و کودکان کم سن و سال، کمتر به مشکلات و بیماری های سینوس برخورد می کنیم. با افزایش سن، اندازه آنها به تدریج بزرگ تر شده و حجم قابل توجهی از استخوان های صورت را اشغال می کنند و باعث می شوند سینوزیت (که همان عفونت و التهاب سینوس است) برای ما کلمه یی آشنا باشد. سینوس ها را بر اساس استخوانی که در آن قرار می گیرند، نامگذاری کرده اند. سینوس فکی (ماگزیلری) در استخوان فک بالایی قرار گرفته و معمولاً; بزرگ ترین سینوس است. سینوس های پیشانی در ضخامت نواحی قدامی استخوان پیشانی قرار گرفته اند و معمولاً; در مردان بزرگ تر از زن ها است. گاهی برجستگی آنها را می توان در پایین پیشانی و بالای بینی تشخیص داد. سینوس های پرویزنی یا اتمویید در استخوانی به همین نام در سقف بینی قرار دارد و سینوس های پروانه یی یا اسفنویید هم در تنه استخوان پروانه یی در کف جمجمه جای گرفته است.
اظهارنظر در مورد کارکرد اصلی و فلسفه وجودی سینوس های اطراف بینی کار ساده یی نیست. وجود این سینوس ها، از دوران باستانی طب شناخته شده بوده و در خصوص عملکرد آنها نظرات ضد و نقیضی ابراز شده است. هنوز هم آنچه در این زمینه گفته می شود، کاملاً; ثابت شده نیست و این نواحی با وجودی که از نظر ساختار و نحوه شکل گیری و همچنین بیماری های مربوطه به دقت مورد بررسی قرار گرفته اند، هنوز از جاذبه های تحقیقاتی در علم پزشکی محسوب می شود. یکی از کارکردهای سینوس های اطراف بینی، جمع آوری حجمی از هوا در دستگاه تنفس فوقانی است.
مخاطی که سطوح داخلی سینوس ها را پوشانده است، دارای غده هایی است که دایماً; در حال ترشح است. وجود این ترشح در بینی و سینوس ها، برای مرطوب کردن هوای استنشاق شده و همچنین جمع آوری آلودگی های آن لازم است. به این ترتیب هوایی به نسبت گرم، پاکیزه و دارای رطوبتی قابل قبول به ریه ها خواهد رسید. سینوس ها با افزایش سطح تماس هوا با مخاط، به این فرآیند کمک می کنند. به علاوه با بیشتر شدن حجمی از هوا که در حفرات بینی جریان می یابد، به فرآیند بویایی هم کمک خواهد شد چرا که بوها، به میزان بیشتر و به مدت طولانی تری با اعصاب بویایی که در سقف بینی قرار گرفته اند، در تماس نزدیک قرار می گیرند.
نقش سینوس ها در تکلم و کیفیت صدا، جالب و قابل تامل است. صدا در نتیجه لرزش تارهای صوتی که در حنجره قرار گرفته اند، ایجاد می شود. این صدا در حفر ه های هوایی بالای حنجره شامل حلق، دهان و بینی منتشر شده و کیفیت آن با توجه به حجم این نواحی تغییر می کند. صدای تودماغی که در سرماخوردگی به علت گرفتگی بینی ایجاد می شود، در واقع نشان دهنده تاثیر این حجم ها در کیفیت صداست. سینوس های اطراف بینی، حجمی اضافه برای انتشار صدا ایجاد می کنند و ممکن است در رزونانس صدای افراد نقش داشته باشند.
سینوس ها در ایجاد فرم چهره و ایجاد برجستگی های استخوانی آن نقش دارند ولی شاید یکی از حیاتی ترین عملکردهای آنها، حمایت از ساختارهای حیاتی سر و صورت باشد. سینوس ها اطراف چشم ها و مغز را فراگرفته اند و آنها را از آسیب ها و ضربه های احتمالی محافظت می کنند. در واقع می توان برای آنها، نقشی همانند کیسه های هوا در نظر گرفت. ضربه هایی که به سر و صورت وارد می شود، تا حد زیادی توسط این کیسه های هوا جذب می شود. سینوس ها، به قیمت آسیب دیدگی خود، از بروز آسیب به چشم ها و مغز جلوگیری می کنند.
دکتر نوید احمدی روزبهانی
بازیاب www bazyab ir