یک موجود مزاحم و اضافی در دهان-مجله گوپی
نگاهی به ساختار و عملکرد لوزه ها
جراحی لوزه ها، شایع ترین عمل جراحی در سنین کودکی است و بسیاری از افراد، جراحی لوزه ها را در خود یا اطرافیان شان تجربه کرده اند. بستنی و آبمیوه خنک بعد از عمل هم برای خیلی ها آشناست. ولی آیا باید همیشه با لوزه ها به عنوان یک موجود مزاحم و اضافی برخورد کرد؟ نقش و عملکرد واقعی لوزه ها چیست و چه زمان باید آنها را با جراحی خارج کرد؟
لوزه ها تجمعاتی از بافت لنفاوی هستند. در این بافت، سلول هایی که اصطلاحاً; لنفوسیت نامیده شده و از خانواده گلبول های سفید هستند، در کنار هم قرار گرفته اند و در همان جا، تمایز پیدا کرده و فعالیت های خود را انجام می دهند. در واقع ساختار لوزه ها تا حد زیادی به غده های لنفاوی که در همه مناطق بدن پراکنده اند، شبیه است. نقش اصلی سلول های لنفوسیت، همکاری در عملکرد سیستم دفاعی بدن است. گروهی از آنها، مسوول ساخت و ترشح آنتی بادی ها یا پادتن ها هستند. این مواد، محافظت از ایجاد بیماری های عفونی را برعهده دارند. برای هر عامل عفونی، اعم از باکتری یا ویروس، یک یا چند پادتن اختصاصی ترشح می شود. همین پادتن ها هستند که باعث ناگیرایی برخی از بیماری ها می شوند. به عنوان مثال، هر کس به سرخک یا اوریون مبتلا شده و بهبود یابد، حتی در صورت مواجهه مجدد با ویروس این بیماری ها، دوباره دچار این بیماری ها نمی شود. بسیاری از واکسن ها هم با تحریک ساخت و ترشح پادتن ها توسط سلول های لنفوسیت عمل می کنند.
معروف ترین لوزه ها، دو لوزه کامی هستند که در دو طرف حلق و در پشت زبان قرار گرفته اند. این دو را معمولاً; می توان به راحتی از طریق دهان و با فشردن زبان به سمت پایین مشاهده کرد. به جز این دو، تجمع دیگری از بافت لنفاوی در پشت بینی قرار دارد که مستقیماً; از طریق دهان قابل مشاهده نیست و به لوزه سوم یا آدنویید معروف است. در قایده زبان، بین دو لوزه کامی هم چندین تجمع لنفاوی دیگر وجود دارد که به لوزه های زبانی موسوم هستند. بین لوزه های کامی و لوزه سوم نیز بافت های لنفاوی پراکنده یی وجود دارد که معمولاً; اندازه آنها به حدی نمی رسد که با معاینه معمولی و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده باشد. همه این لوزه ها در مناطقی قرار گرفته اند که مسیر عبور هوای تنفسی محسوب می شود. همچنین لوزه های کامی و زبانی در مسیر عبور غذا قرار دارند.
لوزه ها در همه افراد وجود دارد ولی معمولاً; در سنین کودکی، اندازه آنها بزرگ تر است و با افزایش سن، ساختار آنها دستخوش تغییر شده و اندازه آنها کاهش می یابد. لوزه ها مانند سایر تجمعات لنفاوی بدن به التهاب و عفونت واکنش نشان می دهند. این واکنش به صورت مهاجرت تعداد بیشتری از سلول ها به لوزه ها و افزایش فعالیت سلول هاست که نمود خارجی آن، تورم و بزرگی لوزه هاست. هر عاملی که در محدوده دهان، حلق و بینی باعث بروز التهاب و عفونت شود، ممکن است واکنش لوزه ها را به همراه داشته باشد. در بسیاری از موارد، عامل اولیه یی که واکنش لوزه ها را در بر داشته است، کشف نمی شود و فقط تورم و بزرگی غیرطبیعی لوزه ها جلب نظر می کند.
مشکل زمانی بروز می کند که بزرگی لوزه ها منجر به بروز انسداد نسبی در مجاری تنفسی فوقانی شود. تورم لوزه سوم می تواند با مسدود کردن خلف بینی، منجر به انسداد نسبی و در موارد شدید، انسداد کامل راه هوایی بینی شود که این پدیده، بیمار را ناگزیر به تنفس دهانی می کند. در کودکی که در حال رشد است، حذف بینی از راه های هوایی، اثرات مخربی بر شکل گیری ساختار صورت می گذارد. این کودکان در صورتی که قبل از بروز تغییر شکل درمان نشوند، دچار بدشکلی به صورت تورفتگی بخش میانی چهره و همچنین رشد نامنظم دندان ها می شوند. تنفس دایمی از راه دهان، با کاهش دادن رطوبت حفره دهان و حلق، ممکن است باعث پوسیدگی دندان ها، التهاب مخاط ها و همچنین بوی بد دهان شود.
در دیواره های جانبی حفره خلف بینی، در مجاورت همان محلی که لوزه سوم قرار گرفته است، دریچه هایی وجود دارند که به لوله یا شیپور استاش متصل می شوند. این لوله ها، گوش میانی را به حلق متصل می کنند و نقش آنها، تنظیم فشار هوای پشت پرده گوش است. در برخی موارد، تورم یا التهاب لوزه سوم منجر به کارکرد نامناسب و غیرطبیعی لوله استاش می شود که این امر با اختلال در تنظیم فشار گوش میانی، در نهایت به توکشیدگی پرده گوش و تجمع ترشحات در گوش میانی می انجامد. نتیجه نهایی چیزی نیست جز کاهش شنوایی. بنابراین در همه بیمارانی که در آنها، بزرگی غیرطبیعی لوزه سوم تشخیص داده می شود، لازم است گوش ها نیز به دقت مورد بررسی قرار گیرند.
تورم لوزه های کامی نیز می تواند در تنفس، تغذیه و تکلم اثرات منفی بگذارد. تورم آنها می تواند منجر به خرخر یا حتی حملات قطع تنفس (آپنه) حین خواب شود. التهاب و عفونت مکرر لوزه ها نیز مشکلات فراوانی را برای گروهی از بیماران ایجاد می کنند. در سطح لوزه های کامی، شیارهایی قرار دارند که در برخی مواقع بیش از اندازه عمیق می شوند. گاهی ذرات غذا یا بافت های مرده یی که از خود لوزه جدا شده اند، همراه با ترشحات نواحی مجاور در این شیارها تجمع کرده و عفونت آنها با باکتری های موجود در دهان و حلق، منجر به ایجاد بوی نامطبوع دهان می شود.
هرچند لوزه ها در عملکرد دستگاه ایمنی بدن خصوصاً; در سنین کودکی دارای نقش هستند، ولی مشکلاتی که تورم یا التهاب مکرر آنها ایجاد می کند، در بسیاری از مواقع سبب می شود از نقش آنها چشم پوشی و آنها را با عمل جراحی خارج کنیم. در واقع بافت های لنفاوی فراوان دیگری در بدن وجود دارند و ثابت نشده است که غیاب لوزه ها، تاثیر قابل توجهی در عملکرد کلی دستگاه ایمنی داشته باشد. برای تصمیم گیری درخصوص جراحی لوزه ها، صرفاً; تورم و بزرگی آنها کافی نیست. در صورتی که التهاب مکرر لوزه ها با کارکرد روزمره فرد تداخل داشته باشد یا او را در معرض عوارض دیگر قرار دهد و همچنین در صورتی که انسداد ایجاد شده توسط لوزه ها با تنفس طبیعی تداخل داشته باشد، اقدام به عمل جراحی می شود. اختلالات رشد صورت و دندان ها، مشکلات گوش و همچنین بوی نامطبوع دهان از دیگر مواردی هستند که پس از بررسی های کافی و اثبات ارتباط آنها با لوزه ها می توانند عاملی برای انجام جراحی لوزه ها محسوب شوند.
دکتر نوید احمدی روزبهانی
روزنامه اعتماد www etemaad ir