از کم خونی چه می دانید؟- مجله مادر گوپی

بر اساس گزارش های سازمان بهداشت جهانی، کم خونی یک مشکل مهم بهداشتی در جهان و بخصوص در کشورهای در حال توسعه بشمار می آید، بطوریکه براساس این گزارش ها تقریبا حدود 2 میلیارد نفر از مردم جهان به این عارضه دشوار مبتلا می باشند. به گفته پزشکان کم خونی حالتی ست که در آن تعداد و اندازه گلبول های قرمز یا میزان هموگلوبین موجود در خون تغییر می یابد و تبادل اکسیژن و دی اکسیدکربن بین خون و سلول ها دچار اختلال می شود. بر اساس بررسی های صورت گرفته کمبودهای تغذیه ای، خونریزی، ناهنجاری های ژنتیکی، بیماری های مزمن و مسمومیت های دارویی از جمله علل ایجادکننده کم خونی بشمار می آیند.  
منظور از کم خونی های تغذیه ای، کم خونی هایی هستند که بعلت دریافت ناکافی موادغذایی بوسیله سلول ها ایجاد می شوند، از مهم ترین مواد مغذی جهت خونسازی که کمبود آنها موجب بروز کم خونی می شود و می توان به آهن، مس، ویتامین های B12 و B6 و اسیدفولیک اشاره کرد. بر اساس تحقیقات انجام شده مهم ترین و شایع ترین علت کم خونی، کمبود آهن می باشد که ممکن است ناشی از مصرف پایین آهن موجود در مواد غذایی یا بعلت افزایش خون از دست داده در بدن باشد که در هر صورت به کم خونی ناشی از فقر آهن می انجامد. کودکان در سنین مدرسه و بلوغ و بخصوص در دوران بلوغ در معرض خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن قرار می گیرند، چون با سرعت زیادتری رشد می کند و نیاز آنها به مواد غذایی مختلف مخصوصا آهن افزایش می یابد.
پسران و دختران در دوره بلوغ به آهن اضافی نیاز دارند اما در دختران کمبود آهن شایع تر است. دانش آموزان مبتلا به کم خونی بعلت اینکه مقاومت بدنشان کمتر است بیشتر به بیماری های عفونی مبتلا می شوند، همچنین در این کودکان قدرت یادگیری هم کاهش می یابد و پیشرفت تحصیلی خوبی ندارند و بهره هوشی این دانش آموزان از دانش آموزان سالم کمتر است. عوارض کمبود آهن بویژه در شیرخواران و کودکان 6ماهه تا 9 ساله متعدد می باشد، بطوریکه اختلال در تکامل و هماهنگی سیستم عصبی، اختلال در تکامل گفتاری، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، اثرات نامطلوب فیزیولوژیکی و رفتاری و کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها از مهم ترین آنهاست.
● میزن نیاز بدن به آهن چقدر است؟
میزان نیاز بدن به آهن بر اساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است، مثلا زنان باردار بعلت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارند، به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در صورت سلامت مادر، میزان ذخایر آهن و آهن موجود در شیر مادر تا شش ماه اول زندگی برای شیرخواران کافیست، ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند ذخایر آهن کم بوده و باید از زمان دو برابر شدن وزن شان، آهن بصورت قطره خوراکی به آنان خورانده شود. میزان آهن مصرفی، روزانه 50 تا200 میلی گرم برای بالغین و شش میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برای کودکان زیر شش سال و یک تا دو میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برای کودکان زیر دو سال می باشد.
● دلایل فقر آهن:
دلایل گوناگونی برای کمبود آهن و جود دارد که از آن جمله می توان به عللی چون دریافت ناکافی آهن، جذب ناکافی آهن، افزایش نیاز در زمان رشد و از دست دهی مزمن خون اشاره کرد.
● دریافت ناکافی آهن:
با توجه به اینکه ذخایر آهن موجود در بدن شیرخوار بعد از چهار تا شش ماهگی تقریبا تهی می شود، نیاز است که شیرخواران با شروع غذای کمکی آهن اضافی دریافت کنند، در غیر اینصورت مبتلا به فقر آهن می شوند که این موضوع بویژه در مورد شیرخواران نارس از اهمیت بیشتری برخورداراست، این نوزادان بعد از دو برابر شدن وزن شان باید آهن اضافه دریافت کنند. در کودکان بزرگتر، کمبود دریافت آهن بعلت رژیم غذایی یا آهن کم و یا دریافت رژیم با آهن ناکافی هم بوجود می آید که در بوجود آمدن و گسترش کم خونی موثر است.
● جذب ناکافی آهن:
این مشکل بعلت اسهال مزمن، تغذیه شیرخواران با شیر مصنوعی، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی و تداخلات دارویی بوجود می آید و یا ممکن است بعلت کم جذب شدن آهن، مصرف زیاد مواد غذایی سرشار از سبزیجات و حبوبات و مصرف ناچیز پروتیین حیوانی ایجاد شود.
● افزایش نیاز در زمان رشد:
در دوران شیرخواری و کودکی بعلت رشد سریع بافت ها نیاز به آهن افزایش می یابد. اغلب سرعت رشد در سال اول زندگی رخ می دهد، در این مدت وزن بدن و حجم خون تقریبا سه برابر و میزان هموگلوبین خون دو برابر می شود. بیشترین نرخ رشد در شیرخواران نارس و شیرخواران رسیده با وزن کم در هنگام تولد رخ می دهد، در بدن این کودکان حجم خون و میزان ذخیره آهن در هنگام تولد کم است و چون به سرعت وزن اضافه می کنند نیازمندیشان به آهن افزایش می یابد که اگر این نیازمندی بر آورده نشود در مدت سه ماه دچار کمبود آهن می شوند.
● از دست دهی مزمن خون:
در 50 درصد شیرخواران خونریزی دستگاه گوارش ممکن است نقش مهمی در ایجاد کمبود آهن داشته باشد (احتمالا حساسیت شیرخواران به پروتیینی که در شیر تازه گاو وجود دارد علت از بین رفتن مخاط روده و خونریزی گوارشی در آنهاست) و یا ابتلای کودکان به انگل های روده ای باعث از دست دهی خون و کمبود آهن می شود. دفع زیاد آهن به دلیل خونریزی، تخریب سریع گلبول های قرمز به دلیل وجود بیماری هایی نظیر مالاریا و ابتلا به انگل و تخلیه ذخایر آهن به دلیل بارداری های مکرر و با فاصله کم از دیگر دلایل فقر آهن در افراد محسوب می شود.
● علایم کم خونی ناشی از فقر آهن:
علایم کمبود آهن معمولا به آهستگی بروز می کند، از این رو بیماران کم خون اغلب بدون نشانه هستند، بطور کلی بی اشتهایی، رنگ پریدگی زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم، سردرد، خستگی و بی حسی، بی تفاوتی، تنگی نفس، از بین رفتن بافت پوستی زبان همراه با سوزش و درد، تپش قلب، التهاب و زخم گوشه دهان، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها، التهاب مزمن معده که باعث کاهش ترشحات معده می شود و در کم خونی های شدید تا شقی شدن ناخن ها از نشانه های بالینی کم خونی ناشی ازکمبود آهن می باشد. همچنین همه چیزخواری، خوردن مواد غیرمعمول مثل یخ، خاک و نشاسته در کمبود آهن مشاهده می شود و معمولا با درمان آهن معالجه شده است، در موارد نادر در کم خونی ناشی از کمبود آهن بزرگ شدن طحال نیز دیده شده است.
● گروه های در معرض خطر بیشتر:
زنان در زمان بارداری، زنان در سنین بارروی، سالمندان، کودکان بخصوص کودکان مبتلا به سو تغذیه و نوجوانان گروه هایی هستند که بیشتر در معرض خطر کم خونی فقر آهن می باشند.
● راه های پیشگیری و کنترل کم خونی فقر آهن:
در سال های اخیر برای برطرف ساختن مشکل کم خونی آهن دو روش از جمله غنی سازی مواد غذایی (افزودن آهن به برخی از مواد غذایی) و آهن یاری (که عبارتست از توزیع مکمل های آهن بین افراد مانند تجویز قرص و قطره آهن بین مادران و کودکان) توصیه شده است. باید توجه داشت که جگر، گوشت و بویژه گوشت گاو، زرده تخم مرغ، سبزیجات، برگ سبز تره، میوه های خشک شده (برگه ها و بخصوص برگه زردآلو)، لوبیا چشم بلبلی، نخود خشک شده و دانه های روغنی مثل پسته، بادام، فندق و.. مهم ترین منابع غذایی حاوی آهن می باشند که می توان برای برطرف کردن فقر آهن آنها را مورد استفاده قرار داد.

روزنامه ابتکار www ebtekarnews com

• از کم خونی چه میدانید؟
• کم خونی
• کم خونی های تغذیه ای
• فقر آهن