اگر آرتروز زانو دارید-مجله مادر گوپی
عادت های نادرست در زندگی روزمره مانند نشستن به صورت چهارزانو، احتمال آسیب دیدگی مفصل زانو را افزایش می دهد. مفصل زانو از مهم ترین مفاصل بدن است که در هنگام انجام دادن تمامی فعالیت ها مانند ایستادن، راه رفتن و حتی نشستن در معرض فشار قرار دارد و به همین علت سلامت آن اهمیت زیادی پیدا می کند.
عادت های نادرست در زندگی روزمره مانند نشستن به صورت چهارزانو، احتمال آسیب دیدگی مفصل زانو را افزایش می دهد. مفصل زانو از مهم ترین مفاصل بدن است که در هنگام انجام دادن تمامی فعالیت ها مانند ایستادن، راه رفتن و حتی نشستن در معرض فشار قرار دارد و به همین علت سلامت آن اهمیت زیادی پیدا می کند. دکتر علی ترکمان، جراح و متخصص بیماری های استخوان و مفاصل، فوق تخصص جراحی زانو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ما را با ساختمان زانو و مشکلات آن، بیشتر آشنا می کند....
● آقای دکتر! لطفا در ابتدا درباره ساختار مفصل زانو توضیحاتی بدهید تا بعد به مشکلات آن بپردازیم.
ببینید، هر مفصلی که بخواهد تشکیل شود باید دو استخوان در طرفین داشته باشد. در ساختمان زانو هم دو استخوان ران و ساق پا را داریم. روی این استخوان ها غضروف مفصلی قرار گرفته که قطر آن در حدود دو تا سه میلی متر است و مایع مفصلی که میان غضروف را پوشانده است. این مایع مفصلی همراه با غضروف مفصلی سبب می شود که اصطکاک حرکت میان دو استخوان روی هم، کم شود. از طرفی در اطراف مفصل، ساختمان هایی داریم که کپسول مفصلی نام دارند و از عناصر داخل مفصل محافظت می کنند. این کپسول مفصلی به وسیله یکسری رباط تقویت می شود. رباط ها طناب هایی هستند که یک استخوان را به استخوان دیگر وصل می کنند. در زانو، چهار رباط اصلی داریم که دو استخوان ران و ساق پا را کنار هم نگه می دارند تا زانو بتواند در مقابل فعالیت های روزانه، مقاومت کند و کوچک ترین جابه جایی در مفصل ایجاد نشود. یک ساختمان دیگر هم که مختص مفصل زانو است داریم که به آن منیسک های زانو می گویند. به این صورت که در داخل هر زانو دو تا منیسک داریم که نعل اسبی شکل بوده و نیروهایی که به زانو وارد می شود را جذب می کند تا فشار کمتری به غضروف مفصلی و ساختمان مفصل وارد شود.
● بنابراین فردی که دچار آرتروز زانو می شود، بیشتر در کدام قسمت زانو دچار مشکل است؟
فردی که دچار آرتروز و ساییدگی می شود، بیشتر غضروف مفصلش آسیب می بیند که این مشکل بیشتر در افراد بالای 40 تا 50 سال دیده می شود. ولی در افراد جوان مشکل زانو به واسطه آسیب لیگامان ها و آسیب منیسک ها است که بیشتر در ورزشکاران در فعالیت های ورزشی رخ می دهد.
● علت ایجاد آرتروز زانو چیست؟
آرتروز و ساییدگی فرآیندی است که به طور طبیعی در همه افراد پیش می آید و ناشی از افزایش سن است. حال یک سری از افراد عوامل زمینه ای دارند که این خردگی و ساییدگی در آنها زودتر و شدیدتر ایجاد می شود مانند کسانی که وزن زیاد دارند، انحراف زیاد در زانو دارند، پا پرانتزی هستند یا آسیبی به زانویشان وارد شده است.
● یکی از مسایل مهم، چاقی و اضافه وزن است. چه مقدار وزن اضافه برای زانو مضر است؟
قطعا اضافه وزن هر چه قدر کمتر باشد بهتر است و باید وزن را در حد طبیعی نگه داشت. فرمولی در این زمینه وجود دارد به این صورت که موقع راه رفتن در سطح صاف حدود 5/2 تا سه برابر وزن بدن، به زانوها فشار وارد می شود. موقع بالا و پایین رفتن از پله این نیرو 10 برابر می شود. حالا شما حساب کنید فردی که پنج کیلوگرم اضافه وزن دارد، در واقع 50 کیلوگرم وزن اضافه به زانوهای خود وارد می کند، بسته به اینکه روزانه چند تا پله را بالا یا پایین می رود، چقدر از سطح شیب دار عبور می کند و چه مقدار زمان صرف می کند و... و خوب باید بدانید که بیماری آرتروز و ساییدگی به علت افزایش نیرو و فشار در فرد ایجاد می شود. بنابراین حتی یک کیلوگرم اضافه وزن هم می تواند به زانو فشار وارد کند و خردگی و ساییدگی زانو را افزایش دهد که اگر این فشار ادامه پیدا کند، می تواند نسج منیسک را از حالت طبیعی خود خارج کرده و پارگی منیسک را ایجاد کند. افزایش وزن در افرادی که قوس زانو دارند یا پا پرانتزی هستند، خطرناک تر است و آثار بدتری بر روی زانو ایجاد می کند.
● آیا دویدن هم سبب ایجاد آرتروز زانو می شود؟
دویدن سبب کوبیدن در مفصل زانو می شود. در نتیجه غضروف مفصلی به خصوص در افراد میانسال آسیب می بیند و درد و ناراحتی شدت پیدا می کند. بنابراین توصیه ما به افراد بالای 45 تا 50 سال که علایم آرتروز را به صورت خفیف دارند، این است که بیشتر ورزش راهپیمایی را انجام دهند و از ورزش های دویدنی و پریدنی پرهیز کنند.
● آیا حرکت اسکات یا نشستن و برخاستن با وزنه که به خصوص در باشگاه های بدنسازی انجام می شود برای زانو ضرر دارد؟
همیشه حرکاتی که در انتهای مفصل باشد مانند نشستن کامل، خم کردن یا راست کردن کامل و.... به مفصل زانو فشار می آورد. بنابراین فرد باید حدود 20 دقیقه پیش از انجام تمرینات ورزشی، خودش را خوب آماده و گرم کند. این حرکت برای تقویت عضله چهارسر ران انجام می شود و خیلی هم خوب است. به شرطی که فرد مشکلی در زانو نداشته باشد و با کنترل کامل و گرم کردن کامل این حرکت را انجام دهد. ولی اگر شخصی علایمی شامل درد و ناراحتی در زانو، درد زیر کشکک و خوردگی در غضروف دارد، نباید این حرکات را انجام دهد زیرا ممکن است درد و مشکلاتش را بیشتر کند.
● نظر شما درباره استفاده از دوچرخه برای تقویت زانو چیست؟
استفاده از دوچرخه مشکلی ندارد به خصوص اگر افرادی که مقداری علایم آرتروز و ساییدگی دارند زین دوچرخه را بالا بیاورند تا موقع دوچرخه زدن مجبور نشوند زانو را خیلی خم کنند. ولی در کل اگر فردی هنگام دوچرخه سواری، درد و ناراحتی در زانو ندارد، مشکلی هم در استفاده از آن ندارد ولی اگر دچار درد و ناراحتی شد، یعنی اینکه یا فشار زیادی به زانو وارد شده و یا خم و راست شدن زانو برایش مناسب نیست.
● تردمیل چطور؟
تردمیل یک وسیله برای راهپیمایی بوده و وسیله بسیار خوبی برای فعالیت های ورزشی است. تردمیل می تواند یا بدون شیب باشد و یا شیب دار. به هر حال برای افرادی که مشکلی در زانو ندارند و در افراد جوان، می تواند شیب دار باشد با هر سرعتی که سیستم قلبی و ریوی فرد اجازه می دهد. ولی توصیه می شود افرادی که بالای سن میانسالی هستند و مقداری علایم آرتروز و ساییدگی در آنها وجود دارد به تردمیل شیب ندهند و با سرعت حدود چهار تا پنج کیلومتر در ساعت حرکت کنند که یک راهپیمایی معمولی است و مشکلی را برای فرد ایجاد نمی کند و فرد می تواند یک روز در میان حدود 45 دقیقه تا یک ساعت آن را انجام دهد. البته متناسب با سیستم های دیگر بدن.
● افرادی که آرتروز شدید دارند چطور؟
افرادی که آرتروز شدید دارند حتما سعی کنند راهپیمایی داشته باشند به این صورت که از 10 دقیقه شروع کرده و در دفعات بعد تا حدی که تحمل می کنند پنج دقیقه پنج دقیقه به آن اضافه کنند.
سلامت : بسیاری از پزشکان برای درمان و تقویت عضله زانو آب درمانی توصیه می کنند، این کار به چه شکل است؟
به این شکل که به افراد مبتلا به آرتروز و ساییدگی توصیه می کنیم که در استخر و در قسمت کم عمق که تا قسمت سینه آب وجود دارد، راه بروند. زیرا مقاومت آب سبب می شود عضلات پا و زانو تقویت شوند.
● آیا تغذیه در برطرف کردن ساییدگی زانو تاثیری دارد؟
درباره تغذیه در حال حاضر مدرک ثابت شده ای وجود ندارد. در حال حاضر مکمل هایی در بازار وجود دارد که از آنها استفاده می شود که البته نقش آنها به طور صددرصد ثابت شده نیست. آنچه این مکمل ها انجام می دهند این است که ممکن است کیفیت مایع مفصلی و کیفیت بافت غضروف مفصلی را بهبود ببخشد و سبب شود مقداری از علایم ساییدگی فرد بهتر شود.
دکتر علی ترکمان فوق تخصص جراحی زانو
روزنامه سلامت