مروری بر علایم و عوارض دیابت-مجله مادر گوپی
امروزه میلیون;ها نفر از بیماری دیابت رنج می برند و این در حالی است که بررسی;ها نشان داده اند سن ابتلا به این بیماری روزبه روز در حال کاهش است. پزشکان معتقدند بهتر است تمام افراد جامعه درباره این بیماری اطلاعات لازم را داشته باشند، زیرا افزایش سطح آگاهی مردم، موجب پیشگیری از این بیماری و همچنین شناخت به موقع افراد بیمار می شود.
امروزه میلیون;ها نفر از بیماری دیابت رنج می برند و این در حالی است که بررسی;ها نشان داده اند سن ابتلا به این بیماری روزبه روز در حال کاهش است. پزشکان معتقدند بهتر است تمام افراد جامعه درباره این بیماری اطلاعات لازم را داشته باشند، زیرا افزایش سطح آگاهی مردم، موجب پیشگیری از این بیماری و همچنین شناخت به موقع افراد بیمار می شود.
دیابت یا بیماری قند در اثر افزایش قند خون ایجاد می شود. در بیماری قند بدن نمی تواند از قند موجود که حاصل شکسته شدن مولکول های مواد غذایی است به طور مناسب استفاده کند. در این میان، هورمونی به نام انسولین که از لوزالمعده ترشح می شود، نقش اساسی را ایفا می کند. به این معنا که انسولین سبب می شود سلول های بدن اجازه ورود قندخون را به درون خود بدهند و برای سوخت و ساز خود از آن استفاده کنند. بنابراین قند خون در حالت متعادل باقی می ماند. در اثر کمبود این هورمون یا عدم پاسخگویی مناسب به آن از سوی سلول ها دیابت ایجاد می شود. دیابت انواع مختلفی دارد ولی دو نوع اصلی آن دیابت نوع یک و دو هستند. دیابت نوع یک وقتی ایجاد می شود که بدن نمی تواند به اندازه کافی انسولین بسازد و معمولا 10 تا 15 درصد دیابتی ها به این نوع مبتلا هستند.
دیابت نوع دو وقتی ایجاد می شود که بدن قادر است تا حدی انسولین بسازد، ولی انسولین نمی تواند کارش را به خوبی انجام دهد. این نوع دیابت از دیابت نوع یک شایع تر است و حدود 85 تا 95 درصد دیابتی ها به آن مبتلا هستند.
● عوامل خطر دیابت
عوامل مختلفی موجب افزایش احتمال ابتلا به دیابت می شوند که مهم ترین این عوامل عبارتند از:
▪ چاقی: اگر وزن تان بالاست یا اندازه دور کمرتان زیاد است (در خانم ها بیش از 80 سانتی متر و در آقایان بیش از 90 سانتی متر)، احتمال ابتلا به دیابت در شما افزایش می یابد، زیرا چربی سبب اشکال در استفاده بدن از انسولین می شود و انسولین نمی تواند کارش را به خوبی انجام دهد.
▪ زندگی بی تحرک: تحرک به دو دلیل مانع ابتلا به دیابت می شود؛; یکی آنکه سلول های عضلانی بیشتر از سلول های چربی قادر به پاسخگویی به انسولین هستند و از طرفی فعالیت موجب سوخته شدن قند می شود. بنابراین باز هم قندخون کاهش می یابد.
▪ سابقه خانوادگی: اگر یکی از بستگان درجه یک شما مانند والدین و خواهر و برادر مبتلا به دیابت هستند خطر ابتلا به دیابت در شما افزایش می یابد.
▪ سن: در سن بالای 40 سال خطر بیشتری برای دیابت وجود دارد که البته در بعضی نژادها سنین پایین تر هم ذکر شده است. البته درباره سن این واقعیت نه چندان خوشایند وجود دارد که هرچه سن افزایش می یابد احتمال ابتلا به دیابت بیشتر می شود؛; یعنی حتی یک فرد مسن لاغر هم مستعد ابتلا به دیابت است. دلیل آن را دانشمندان این گونه توجیه می کنند که لوزالمعده انسان با افزایش سن مثل انسان پیر می شود و انسولین را به خوبی دوران جوانی تولید نمی کند و علاوه بر این، سلول های بدن هم به خوبی گذشته به انسولین پاسخ نمی دهند.
▪ نژاد: بررسی ها نشان داده است که برخی نژادها در ابتلا به دیابت مستعدتر از بقیه هستند.
▪ تغذیه نامناسب: 90 درصد افراد مبتلا به دیابت نوع دو وزن بیش از اندازه دارند و خوردن چربی زیاد، استفاده نکردن کافی از غذاهای دارای فیبر و خوردن زیاد غذاهای حاوی کربوهیدرات ساده، همه موجب افزایش احتمال ابتلا به دیابت می شود. بنابراین داشتن رژیم غذایی مناسب هم در زمینه پیشگیری و هم جلوگیری از پیشرفت دیابت به ویژه نوع دو موثر است.
▪ فشارخون و کلسترول بالا: این دو عامل معمولا از عوامل خطر اصلی بیشتر بیماری ها هستند. این عوامل نه تنها به عروق قلبی شما صدمه می زنند بلکه در کنار مواردی مانند چاقی، رژیم پرچربی و ورزش نکردن موجب افزایش احتمال بیماری های قلبی، سکته و دیابت می شوند.
▪ سابقه دیابت حاملگی: خانمی که در حاملگی های قبلی خود مبتلا به دیابت حاملگی شده، خطر ابتلا به دیابت در او افزایش می یابد.
▪ اختلال در آزمایش های قبلی: اگر در آخرین آزمایش قندی که از شما گرفته شده، به شما گفته شده که مبتلا به اختلال تحمل گلوکز هستید و شما را به پیگیری تشویق کرده اند، باید اقدامات پیشگیرانه را آغاز و با پزشک خود مشورت کنید.
6 علامت هشداردهنده
1) تکرر ادرار: تکرر ادرار در دیابت امری شایع است. بدن تمایل دارد مقدار زیاد قند را از بدن خارج کند و قند هم برای دفع نیاز به آب دارد در نتیجه همراه قند، آب زیادی از بدن دفع می شود و فرد به طور مکرر نیاز به ادرار کردن پیدا می کند.
2) تشنگی بیش از اندازه: اگر فردی احساس می کند همیشه تشنه است یا بیش از قبل آب می نوشد، این مشکل ممکن است نشانه ای از دیابت باشد. این احساس به ویژه اگر همراه با تکرر ادرار باشد، احتمال وجود دیابت را قوی تر می کند؛; زیرا آب بدن توسط قند خارج و بدن کم آب شده و احساس نیاز به آب می کند.
3) از دست دادن وزن بدون تغییر رژیم غذایی و یا بدون برنامه ریزی قبلی: این حالت بیشتر در دیابت نوع یک رخ می دهد. چون بدن قادر به تولید انسولین نیست قند وارد سلول های بدن نمی شود. بنابراین سلول های بدن مجبورند برای تامین انرژی از مواد دیگری مثل عضلات و بافت چربی استفاده کنند که همه این موارد موجب کاهش وزن محسوس در فرد می شود.
4) ضعف و خستگی مفرط: اگر احساس ضعف و خستگی بیش از اندازه می کنید، ممکن است نشانه ای از ابتلا به دیابت باشد، زیرا همان طور که گفتیم، انسولین موجب ورود قند به سلول می شود و وقتی انسولین وجود ندارد قند بیرون سلول می ماند و سلول به دلیل نداشتن غذا برای انجام کارهایش خسته و درمانده می شود. پس شما هم احساس خستگی می کنید.
5) احساس گزگز و مورمور در دست ها و پاها: این حالت در اثر آسیب به اعصاب توسط قند بالا ایجاد می شود.
6) سایر علایم دیابت: شامل تاری دید، خشک شدن پوست و خارش آن، عفونت و دیرخوب شدن زخم ها و کبودی هاست.
در صورت بروز هر یک از موارد بالا در اولین فرصت با پزشک خود مشورت کنید تا برای شما آزمایش ها ی لازم انجام شود.
● عوارض دیابت
آگاهی از عوارض این بیماری به افراد مبتلا، در معرض خطر و همچنین اطرافیان آنها کمک می کند در پیگیری و پیشگیری بیماری همت بیشتری به خرج دهند و موجب به تعویق افتادن عوارض بیماری شوند.
عوارض دیابت به دو گروه کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شوند. عوارض کوتاه مدت شامل افزایش یا کاهش قند خون و مواردی ناشی از این حالت است. عوارض درازمدت شامل عوارض قلبی، کلیوی، عصبی، چشمی و پوستی است که موجب بدتر شدن وضعیت بیمار دیابتی می شود.
▪ عوارض قلبی عروقی
این عوارض شامل افزایش فشارخون و افزایش احتمال سکته های قلبی و مغزی است. عارضه در عروق کوچک، خود را به صورت عوارض کلیوی و چشمی یا مشکلات پوستی نشان می دهد.
▪ عوارض عصبی
عوارض عصبی از عارضه های طولانی مدت دیابت نوع یک و دو است که معمولا نیمی از افراد دیابتی از این عارضه رنج می برند. عوارض عصبی به صورت های زیر بروز می کند:
ـ مورمورشدن، درد، بی حسی یا ضعف در دست و پا
ـ مشکلات گوارشی مانند احساس پری شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و یبوست
ـ مشکلات ادراری
ـ مشکلات جنسی مانند بی میلی جنسی
ـ سرگیجه و غش کردن
ـ ازدست رفتن حس درد به طوری که حتی در حملات قلبی فرد ممکن است درد را حس نکند.
ـ افزایش یا کاهش تعریق
ـ تغییر در واکنش چشم به نور یا تاریکی
ـ گاه مشکلات عصبی به صورت دید دوتایی یا فلج یک طرفه صورت بروز می کند.
● مشکلات کلیوی
در سیر بیماری دیابت کلیه ها طوری آسیب می بینند که قادر به تصفیه کامل خون نیستند. بنابر این مواد زاید در بدن تجمع پیدا می کنند و در صورت عدم درمان کلیه ها به سمت نارسایی پیش می روند و حتی ممکن است نیاز به پیوند یا دیالیز پیدا شود.
میزان قند خون، ژنتیک و فشار خون در بروز این عارضه دخیل است. بنابراین هرچه کنترل قند و فشار خون بهتر باشد، احتمال بروز این عارضه کمتر می شود. نشانه ها و علایم این عارضه خیلی دیر خود را نشان می دهند و گاه خیلی هم اختصاصی نیستند؛; مانند به خواب نرفتن، کم اشتهایی، احساس ناراحتی در معده و ضعف و اختلال تمرکز. چند راه کاهش این عارضه، کنترل فشار خون، کاهش وزن، خوردن نمک به مقدار کم، پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات و ورزش منظم است و در صورت کافی نبودن این روش ها پزشک برای شما دارو تجویز می کند.
● مشکلات چشمی
همان طور که گفته شد، دیابت به عروق صدمه می زند و عروق چشمی هم از این قاعده مستثنا نیستند. بنابراین ممکن است آب سیاه در اثر این بیماری ایجاد شود. گاه این بیماری موجب کدورت عدسی و در نتیجه آب مروارید هم می شود.
● مشکلات اندام تحتانی
مشکلات و عوارض ایجاد شده در پا به وسیله دیابت به حدی است که از این عارضه به عنوان پای دیابتی یاد می شود. این عارضه معمولا وقتی ایجاد می شود که مشکلات عصبی در پا رخ داده باشد که به کاهش حس در پا منجر می شود، در واقع در اثر کاهش حس، فرد دیابتی متوجه بروز زخم ها و ضربات وارده بر پاهای خود نمی شود و در صورت غفلت این زخم گسترش می یابد. از طرفی آسیب عصبی موجب تغییر در ظاهر پاها و انگشتان فرد دیابتی می شود که این امر به افزایش در معرض آسیب قرارگرفتن پاها می انجامد. از طرفی دیابت موجب خشک شدن و ترک خوردگی پوست پا می شود: اگر زخمی در پا ایجاد شود دیرتر از زخم پای افراد سالم خوب می شود و دلیل آن هم کاهش و کندی جریان خون در افراد دیابتی است که بهبود زخم را به تاخیر می اندازد. بهترین کار، پیشگیری از بروز عارضه و مهم ترین اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:
▪ بررسی هر روزه پاها از سوی خود بیمار: چون بیمار دردی در پاهای خود احساس نمی کند ممکن است زخم ها یا ضایعاتی از چشمش نهان بماند. بنابراین بهتر است علاوه بر مشاهده مستقیم پاها از آینه هم برای دیدن کف پاها کمک بگیرد و حتی در این باره افراد خانواده می توانند به او کمک کنند. مواردی که در معاینات شخصی مهم است و باید به آن دقت شود، برجستگی ها، مناطق خشک و ترک خورده ، میخچه، پینه، جوش ها و نواحی قرمز و گرم، ملتهب، ناخن های فرورفته در گوشت یا عفونت های ناخن است.
استفاده از جوراب و کفش مناسب در تمام طول روز: بهتر است بیرون از منزل از کفش های مناسب استفاده شود، کفش های تنگ، پاشنه بلند و نوک باریک برای افراد دیابتی گزینه مناسبی نیستند.
خشک کردن پاها بعد از حمام و استفاده از لوسیون روی پاها نه بین انگشتان: این کار مانع ترک خوردن پوست می شود و از طرفی چون رطوبت موجب افزایش احتمال ایجاد عفونت می شود از به کاربردن لوسیون بین انگشتان پاها که محل خوبی برای رشد میکروب هاست، خودداری کنید.
● آیا شما در معرض خطر هستید؟
1) آیا کسی از بستگان نزدیک شما مبتلا به دیابت است؟
2) آیا وزن شما بیش از اندازه لازم برای سن و قد شماست؟
3) آیا بیش از 40 سال دارید؟
4) اگر خانم هستید آیا سابقه زایمان نوزادی با وزن بیش از 5/4 کیلوگرم یا بیشتر داشته اید؟
5) آیا تا به حال هیچ کدام از موارد زیر را به صورت مداوم تجربه کرده اید؟
▪ تشنگی بیش از حد
▪ تکرر ادرار در طول روز یا شب
▪ کاهش وزن غیرقابل توجیه
▪ تاری دید
▪ خستگی مفرط
اگر جواب شما به بیش از دو سوال بالا مثبت است، ممکن است با خطر ابتلا به دیابت روبه رو باشید. بنابراین بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
● دیابتی ها مراقب باشند
زمان بروز عوارض درازمدت دیابت بسته به نوع عارضه تا حدی متفاوت است، ولی متوسط زمان بروز عوارض 5 تا 10 سال پس از شروع بیماری است. آنچه در این میان اهمیت دارد، پیگیری های مداوم و معاینات دوره ای بیمار است تا به محض مشاهده علایم بیماری از پیشرفت آن جلوگیری شود. این پیگیری و غربالگری ازنظر بروز عوارض شامل موارد زیر است:
▪ اندازه گیری و کنترل منظم قند خون از سوی خود بیمار
▪ اندازه گیری ماده ای به نام هموگلوبین A1C (2 تا 4 بار در سال). این ماده نشان دهنده وضعیت کنترل قند خون طی دو سه ماه گذشته است.
▪ آموزش بیمار درباره نحوه کنترل دیابت
▪ تغذیه مناسب و آموزش در این زمینه
▪ معاینه سالانه چشم. این معاینه در مبتلایان به نوع یک دیابت 5 سال بعد از تشخیص شروع می شود.
▪ معاینه پاها یک تا دو بار در سال از سوی پزشک و روزانه از سوی خود بیمار
▪ غربالگری و بیماریابی سالانه از نظر بروز عوارض کلیوی. این معاینه در مبتلایان به نوع یک دیابت 5 سال پس از تشخیص شروع می شود.
▪ بررسی و کنترل منظم فشارخون
▪ بررسی چربی های خون.
روزنامه سلامت