ترمیم بیرون زدگی ها
ناخوشی با یاد دوچرخه های کهنه!
چرخ های دوچرخه های قدیمی را یادتان هست؟ همان ها که گاهی از فرط کهنگی ترک می خوردند و تیوپ پرباد داخل شان از لای ترک ها بیرون می زد، برجستگی های مشکی و نرمی که پنچری را به دنبال داشتند.
هرنی یا فتق هم چیزی شبیه همین اتفاق در بدن است. هرنی به بیرون زدگی و یا خارج شدن هر چیزی از جای اصلی خودش در بدن گفته می شود. زمانی که یک ارگان، یک بخش کوچک از یک عضو یا حتی یک بافت کوچک از جای اصلی خود خارج می شود و در داخل یک محفظه یا به اصطلاح ساک به محیط کناری اش برجستگی پیدا می کند، فتق به وجود می آید.
● فتق چیست و در کجاها اتفاق می افتد؟
هر جایی که جداره بافت نگه دارنده یک ارگان ضعیف باشد، فتق می تواند اتفاق بیفتد. عضلات ضعیف جدار شکم، بافت کلاژنی ضعیف یک دیسک بین مهره ای یا حلقه شل شده دیافراگم به دور مری، هرکدام می توانند زمینه یک فتق را به وجود بیاورند. به طور کلی یک فتق یا هرنی از 3 بخش تشکیل شده است. دهانه فتق که بیرون زدگی از آن اتفاق می افتد (مثل ترک لاستیک دوچرخه)، ساک فتق (مثل جدار تیوپ داخلی) و محتویات فتق (که در مثال فوق می تواند هوای داخل تیوپ باشد).
اکثر فتق ها در شکم اتفاق می افتند. عضلات مختلف، غشاءهای متعدد و فشارها و آسیب هایی که به فضای شکمی وارد می شود، باعث می شود تا شایع ترین فتق ها در این عضو اتفاق بیفتند.
هنگامی که ضعف در دیواره شکم به یک حفره یا سوراخ منجر شود، ممکن است بخشی از محتویات شکم از بین این نقص و پوشیده شده در بخشی از پرده صفاق وارد این حفره شوند و در زیر پوست شکم یک فتق به وجود بیاورند.
بعد از فتق های شکمی، فتق دیسک بین مهره ها، شایع ترین است که باعث علایم کمردرد شدید و بیماری سیاتیک می شود.
فتق اینگواینال (بیرون زدن محتویات شکمی از حفره ای در کشاله ران) و فتق محل زخم های جراحی هم در کنار فتق نافی از فتق های شایع دیگر هستند.
در یک فتق، معمولا ابتدا بافت چربی که دور اعضای داخلی بدن را می پوشاند، بیرون می زند و با پیشرفت بیماری و ضعیف تر شدن جدار بقیه عضو وارد کیسه فتق می شود. افزایش فشار داخلی عضو (مثلا فشار داخلی شکمی به خاطر بلندکردن اجسام سنگین یا سرفه های شدید) باعث پیشرفت سریع تر فتق می شود.
● فتق اینگواینال، شایع ترین فتق و شناخته شده ترین
فتق اینگواینال 75 درصد فتق های شکمی را تشکیل می دهد. به همین دلیل شایع ترین علت جراحی محسوب می شود. گفته می شود 5درصد جمعیت ممکن است به این بیماری متبلا شوند. علت این مساله هم به آناتومی منطقه اینگواینال مربوط است. کانال اینگواینال، یک کانال در اطراف کشاله ران است که از دوران جنینی وجود دارد.
از درون حلقه های اینگواینال بعضی عروق و اعصاب که از داخل شکم می آیند، عبور می کنند. گاهی اوقات با ضعیف شدن حلقه های اینگواینال و افزایش فشار داخلی شکم، محتویات شکم از داخل این کانال و از این حلقه عمقی وارد کانال اینگواینال می شوند گاهی اوقات هم این محتویات از داخل حلقه عبور نمی کنند بلکه از منطقه یک جدار ضعیف شکمی وارد کانال می شوند.
این بیماری در آقایان 25 برابر بیشتر اتفاق می افتد. فتق به صورت یک برجستگی و تورم کوچک در زیر پوست کشاله ران خود را نشان می دهد که با سرفه، فریاد زدن و ایستادن به وجود می آید و با دراز کشیدن از بین می رود. اغلب این برجستگی ها دردناک هستند و در ابتدا یک درد مختصر و با بزرگ شدن فتق درد بیشتری دارند. در مراحل ابتدایی بیماری، می شود محتویات را با انگشت به جای خود برگرداند اما با زیاد شدن محتویات کیسه فتق و یا حاد شدن بیماری این کار امکانپذیر نیست.
وقتی فتق به جای خود برنگردد به آن فتق اینکارسره یا گیرافتاده می گویند و اگر این اتفاق با گرفتگی و پیچ خوردگی عروق خونی و یا روده هایی که به داخل فتق آمده اند همراه شود، فتق مختص به وجود می آید. هر دو این شرایط بسیار حساس و اورژانسی هستند و ممکن است عواقب مرگباری را به دنبال داشته باشند. انفارکتوس روده ها یا مردن آنها و پخش شدن محتویاتشان به داخل فضای شکم، انسداد روده ها و یا فشار بر ارگان های حساس دیگر از عواقب این نوع فتق ها هستند که باید به سرعت جراحی شوند. زمان گیر افتادن یا مختنق شدن فتق اصلاً; قابل پیش بینی نیست و در بیماران مختلف ممکن است یک فتق ابتدایی تا سال ها باقی بماند.
اما دردناک شدن، تغییر رنگ فتق، بازنگشتن به جای خود و یا علایم حیاتی ناپایدار می تواند از علایم مشکل دار شدن یک فتق اینگواینال باشد. درمان این بیماری چه در مراحل ابتدایی و چه در مراحل حاد جراحی و بستن و محکم کردن کانال اینگواینال است.یک فتق اینگواینال با گرفتن شرح حال، معاینه فتق و انجام سی تی اسکن و یا سونوگرافی تشخیص داده می شود، گاهی اوقات نیز شنیدن صدای روده ها با گوشی پزشکی و از روی کیسه فتق خود به تشخیص کمک می کند.
● فتق رانی
این نوع فتق بسیار شبیه فتق های اینگواینال است اما بیشتر در خانم ها اتفاق می افتد و شیوع کمتری دارد.
کیسه فتق در این بیماری در کانال رانی یا فمورال تشکیل می شود که در منطقه کشاله ران و فمورال پایین تر از کانال اینگواینال است. فتق رانی ممکن است درد نداشته باشد اما همان عوارض فتق اینگواینال را دارد. احتمال مختنق شدن فتق رانی و حاد شدن اوضاع بیشتر از بیماری قبلی است و علت آن هم آناتومی خاص این ناحیه است گاهی اوقات هم این فتق باعث انسدادهای روده کوچک می شود.
● فتق محل زخم (فتق محل برش)
فتق محل زخم هم جزء فتق های شایع جدار شکمی است. بعد از انجام جراحی و ایجاد برش در لایه های مختلف جدار شکم، ممکن است در زمانی که هنوز محل برش بهبود کامل پیدا نکرده است و لایه های آن در حال جوش خوردن هستند افزایش فشار شکمی باعث شود که در نزدیکی محل زخم جراحی و یا دقیقاً; در زیر آن یک برجستگی، محتوی اعضای داخل شکم ایجاد شود.
این فتق در مراحل اول درد ندارد اما به تدریج با شدت گرفتن فتق ممکن است دردناک شود. گیر افتادن روده ها و ایجاد انسداد در آنها یکی از عوارض اصلی و خطرناک این نوع فتق است که باید در نظر گرفته شود. فتق های محل زخم می توانند در هر نوع برش جراحی ایجاد شوند اما بیشتر در برش های طولی که در خط میانی شکم ایجاد می شوند به وجود می آیند.فتق محل برش ممکن است سال ها بعد از انجام جراحی هم به وجود بیاید و به خاطر ضعف جدارها و پوشش های عضلانی ناشی از انجام جراحی یک منطقه ضعیف و دارای نقص را به عنوان دهانه فتق به وجود بیاورند.درمان فتق های محل برش یا زخم از بقیه انواع فتق ها سخت تر است چون به علت انجام جراحی، ناحیه عمل شرایط طبیعی خود را از دست داده است و چسبندگی ایجاد کرده است.
این نوع فتق ها در صورتی که به روش صحیح و با استفاده از مش هم درمان نشوند بسیار احتمال عود دارند و ممکن است در محل جراحی ترمیمی هر یک فتق محل برش به وجود بیاید. این فتق هم به راحتی با معاینه و گرفتن شرح حال و انجام سونوگرافی تشخیص داده می شود.
● فتق نافی
این فتق بیشتر در بین کودکان و نوزادان شیوع دارد و بسته نشدن حلقه نافی در آنها باعث می شود تا محتویات شکمشان از داخل این حلقه به زیر پوست شکم بیاید. این فتق بیشتر در پسر بچه ها به وجود می آید و اگرچه ممکن است زیاد بزرگ شود اما امکان انسداد روده ها، گیر افتادن و مختفق شدن فتق در آنها بسیار نادر است. به همین دلیل این فتق ها احتیاجی به درمان ندارند و با بزرگ شدن بچه و رسیدن به سن 5 سالگی اغلب آنها خود به خود درمان می شوند. در این فتق ها هر چقدر که دهانه کوچک تر باشد بیشتر امکان عارضه دار شدن آن وجود دارد.
اگر این فتق ها بزرگ شوند، یا علامت دار شوند و باعث آزار بچه شوند و یا نتوان آنها را جا انداخت باید با انجام جراحی آنها را درمان کرد.
● علایم فتق ها به طور کلی چیست؟
علایم کلی فتق ها درد، تورم و برجستگی، احساس ناراحتی از وجود فتق و عارضه دار شدن آنها، درد پایدار همراه با تب و حالت تهوع نشانه عارضه دار شدن این بیماری است که باید به اورژانس مراجعه کرد. افزایش درد با فعالیت و کاهش درد و تورم با استراحت هم نشانه فتق است. البته در بیماری از موارد اولیه فتق هم ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد اما در مراحل پیشرفته خود کیسه فتق و محتویات آن، دردناک، حساس به لمس می شوند و حتی ممکن است دردهای راجعه ایجاد کنند.
● درمان فتق ها چگونه انجام می شود
همه فتق ها را باید در نهایت با روش جراحی درمان کرد. تنها مورد استثنا همان طور که گفته شد فتق نافی در کودکان است که ممکن است خود به خود درمان شود. فتق ها قبل از عارضه دار شدن به یک جراحی اکتیو احتیاج دارند. یعنی بیمار به علت علایم به درمانگاه مراجعه می کند و پزشک براساس اولویت، به او نوبت جراحی می دهد، اما فتق های مختنق و گیرافتاده، را باید به طور اورژانسی درمان کرد. روش درمان فتق ها ربطی به عارضه دار شدن آنها ندارد.
می شود از جراحی لاپاروسکوپی و یا جراحی معمولی برای درمان استفاده کرد. محتویات فتق را به جای خود برگرداند و محل فتق را بست و جدار ضعیف عامل فتق را تقویت کرد. برای این کار از بخیه های ظریف و یا وسیله ای به نام مش استفاده می شود که شبیه یک توری ظریف است و باعث می شود سلول های بافت همبند روی آن بنشینند و مثل یک اسکلت زمینه ساخت یک جدار از سلول های بافت جوشگاه را بدهند. این کار باعث تقویت جدار فتق می شود اما چسبندگی ای که ایجاد می کند، انجام اعمال جراحی احتمالی بعدی را به شدت با مشکل مواجه می کند.
در زمان عارضه دار شدن روده ها در داخل یک فتق هم باید بافت های آسیب دیده روده و از بین رفته را ترمیم کرد. بخیه زدن صحیح محل جراحی، به غیر از تاثیر آن در مساله زیبایی از ایجاد فتق های محل برش جراحی هم جلوگیری می کند.برای جا انداختن فتق در مراحل اولیه بیماری باید یک فشار آرام و ملایم و ممتد روی فتق آورد تا به تدریج به محل خود برگردد. در صورت بازنگشتن کیسه فتق به هیچ وجه نباید این کار را به زور انجام داد.
روزنامه تهران امروز