ایمان بیاوریم به آغاز فصل گرم
راهکارهای موثر برای مقابله با گرمازدگی
هوای زمین گرم تر و گرم تر می شود. به گفته دانشمندان هوای زمین هر سال گرم تر می شود که از علل آن می توان با افزایش نفوس، استفاده روزافزون از سوخت های فسیلی و اثرات گلخانه یی گازهای حاصل از سوخت های مذکور اشاره کرد. در سال های اخیر گرمای بیش از حد زمین بسیاری از افراد بشر را (حتی در کشورهای سردسیر) به کام مرگ فرستاده است. طبیعتاً; در کشور ما نیز شدت گرما نسبت به دهه های قبل بسیار بالاتر رفته است و چند سالی است که تابستان های بسیار داغی را تجربه می کنیم. این مقاله به بسیاری از پرسش های شما در مورد گرمای بیش از حد پاسخ خواهد داد.
در حالی که سالانه افراد زیادی در اثر گرما و عواقب آن می میرند، بیماری و مرگ و میر ناشی از گرما قابل پیشگیری است. از منظر تاریخی از 1979 تا 1999 میلادی (1358 تا 1378 هجری شمسی) گرمای بیش از حد باعث مرگ بیش از هشت هزار نفر در امریکا شده است. طی این دوره مرگ و میر ناشی از گرما از جمع مرگ و میر ناشی از دیگر حوادث طبیعی مانند آذرخش، گردباد، سیل و زمین لرزه بیشتر بوده است. در سال 2001 ، 300 مورد مرگ ناشی از گرما رخ داده است.
افراد هنگامی از گرمازدگی شکایت می کنند که بدن شان قادر به جبران عواقب ناشی از گرما و نیز خنک کردن نباشد. بدن به طور معمول از راه تعریق، خود را خنک می کند ولی در بعضی شرایط تعریق کافی نداریم. در چنین شرایطی درجه حرارت بدن فرد شروع به افزایش می کند. این افزایش درجه حرارت می تواند به مغز و دیگر اعضای حیاتی بدن آسیب برساند.
چندین عامل سبب می شود که بدن توانایی خودخنک سازی را در هوای بسیار گرم از دست بدهد. وقتی رطوبت بسیار زیاد است (که اصطلاحاً; شرجی نامیده می شود) چون عرق نمی تواند به سرعت تبخیر شود، از آزادسازی سریع حرارت توسط بدن جلوگیری می کند. از دیگر عوامل می توان به سن، چاقی، تب، کم آبی بدن، بیماری قلبی، بیماری های روانی، اختلال جریان خون، آفتاب سوختگی، بعضی داروها و الکل اشاره کرد.
به خاطر اینکه مرگ و میر ناشی از گرما قابل پیشگیری است، مردم باید بدانند که چه کسانی در معرض خطرند و چه باید بکنند. سالمندان، کودکان، بیماران روانی و افراد مبتلا به بیماری مزمن در معرض خطر بیشتری هستند. با این حال حتی جوانان و افراد سالم نیز وقتی در هوای بسیار گرم فعالیت فیزیکی شدید دارند، در معرض خطر قرار می گیرند. تهویه اولین عامل محافظت کننده در مقابل بیماری و مرگ و میر ناشی از گرماست. اگر خانه به خوبی تهویه نمی شود ساکنان می توانند برای کاهش خطرات مزبور، ساعتی را در خارج از خانه و در مراکزی که امکانات مناسب دارند، بگذرانند.
فعالیت های تابستانی خواه در فضای باز یا سرپوشیده، باید با روش هایی که به خنک کردن بدن کمک می کند متعادل شوند.
● گرمای شدید چیست
درجه حرارت 10 درجه بالاتر از متوسط بالاترین درجه برای منطقه که برای چند هفته نیز باقی بماند به عنوان گرمای شدید تلقی می شود. رطوبت و شرایط هوای شرجی که به عوارض ناشی از حرارت بالا اضافه می شود، وقتی رخ می دهد که قطعه یی از فشار بالای اتمسفری هوای مرطوب و نمناک نزدیک زمین را گیر می اندازد. شرایط داغ و خشک می تواند سبب توفان، گرد و غبار و کاهش دید شود. خشکسالی وقتی رخ می دهد که دوره یی طولانی بدون بارندگی باشد. موج گرمای همراه با خشکسالی وضعیت بسیار خطرناکی است. برای حفظ سلامتی در هوای بسیار داغ، نکات ذیل قابل تامل هستند؛;
▪ نوشیدن مقادیر زیاد آب؛;
در هوای داغ شما به مصرف مقادیر زیاد مایعات نیاز دارید. منتظر نمانید تا برای صرف آب تشنه شوید. طی فعالیت شدید در هوای داغ دو تا چهار لیوان آب یا سایر مایعات خنک در ساعت بنوشید.
▪ اخطار؛;
اگر از نظر پزشکی محدودیت مصرف مایعات دارید درخصوص مصرف مایعات در هوای گرم با پزشکتان مشورت کنید. مایعات محتوی کافیین، الکل یا حاوی مقادیر زیاد شکر ننوشید، زیرا این نوشیدنی ها باعث می شوند مایعات بیشتری را از دست بدهید. همچنین از مصرف مایعات خیلی خنک به دلیل اینکه سبب کرامپ (گرفتگی عضلات) معده می شوند، اجتناب کنید.
▪ جایگزین کردن نمک و املاح؛;
تعریق فراوان، نمک و املاح را از بدن دفع می کند. این مواد برای بدن ضروری است و باید جایگزین شوند. اگر مجبور به فعالیت هستید هر ساعت دو تا چهار لیوان نوشیدنی های خنک و غیرالکلی مصرف کنید. نوشیدنی های مناسب می توانند آب و املاح مورد نیاز بدن را تامین کنند.
پوشیدن لباس مناسب و جلوگیری کننده از آفتاب؛;
وقتی در منزل هستید تا حد ممکن کمتر لباس بپوشید. لباس های کم وزن، رنگ روشن و آزاد بپوشید. آفتاب سوختگی به تنهایی می تواند توانایی بدن شما را در خنک سازی تحت تاثیر قرار داده و در ضمن باعث از دست دادن مقادیری از مایعات و همچنین درد و آسیب پوستی شود. اگر مجبور به خروج از منزل هستید از کلاه لبه دار (که شما را خنک نیز می کند)، عینک و نیز کرم های ضدآفتاب باSPF 15 یا بالاتر (محصولات موثرتر که وسیع الطیف یا محافظ در مقابل
UVA/UVB نامیده می شوند) 30 دقیقه قبل از خروج از منزل استفاده کنید. حسب دستور سازنده می توانید کرم را مجدداً; روی پوست بمالید.
▪ برنامه ریزی فعالیت های خارج از منزل؛;
فعالیت های خارج از منزل خود را حتی الامکان به ساعات ابتدا و انتهای روز محدود کنید. سعی کنید گهگاه در سایه استراحت کنید تا ترموستات بدن تان توانایی بازیابی فعالیت اش را داشته باشد.
پیاده روی با برنامه؛; اگر عادت به راه رفتن و پیاده روی در هوای گرم ندارید به آرامی شروع کرده و قدم هایتان را به آهستگی بردارید. اگر فعالیت در هوای گرم باعث تپش قلب و نفس زدن می شود تمامی فعالیت هایتان را متوقف کنید. به جای خنک یا حداقل به سایه رفته و علی الخصوص اگر احساس سبکی در سر، گیجی، ضعف یا غش دارید استراحت کنید.
▪ ماندن در جای خنک؛;
حتی الامکان در محیط مسقف و مجهز به سیستم تهویه بمانید. در صورت امکان از مکان های عمومی مجهز به این سیستم ها نیز می شود در فقدان سیستم های مذکور در منزل استفاده کرد. پنکه ها نیز می توانند تا حدودی آسایش را فراهم بیاورند ولی در صورت افزایش بیش از حد درجه حرارت هوا شاید نتوانند از عوارض ناشی از گرما جلوگیری کنند. دوش سرد و حرکت به سوی محل دارای سیستم تهویه مناسب بهترین راه خنک کردن است. از اجاق و سایر وسایل گرماساز در منزل کمتر استفاده کنید.
▪ مراقبت از خود و همکاران؛;
وقتی در جای گرم کار می کنید وضعیت همکارانتان را زیر نظر داشته و از ایشان نیز بخواهید که مواظب شما باشند. بیماری ناشی از گرما می تواند سبب کاهش یا از دست دادن هوشیاری شود. اگر 65 سال به بالا هستید از بستگان یا دوستان تان بخواهید که در هوای گرم روزی دو بار به شما تلفن بزنند. اگر از بستگان شما نیز کسانی در این سن هستند روزی دو بار به ایشان تلفن کنید.
مراقبت از افراد با خطر بالا؛;
اگرچه هر کس در هر زمانی از عوارض ناشی از گرما می تواند شاکی شود ولی بعضی افراد در معرض خطر بیشتری قرار دارند؛;
1) شیرخواران و کودکان کوچک تر از چهار سال،
2) افراد بالای 65 سال،
3) افراد چاق به دلیل اینکه بدنشان تمایل به حفظ بیشتر گرما را دارد،
4) افراد بسیار پرجنب و جوش
5) افراد بیمار به خصوص بیماران قلبی یا فشار خون بالا یا کسانی که داروهایی مانند ضد افسردگی ها و خواب آورها را مصرف کرده یا گردش خون ضعیفی دارند. افراد بالغ ذکر شده در بالا را حداقل هفته یی دو بار از نزدیک ملاقات کنید و بدیهی است که شیرخواران و کودکان نیاز به مراقبت بیشتری دارند.
تنظیم محیط؛;
به خاطر داشته باشید هرگونه تغییر ناگهانی در دمای محیط مانند موج گرمای ابتدای تابستان می تواند برای بدن خطرزا باشد، اگر شما در شروع گرما تا زمانی که بدن تان با شرایط جدیدی وفق نیافته فعالیت هایتان را محدود کنید، شانس بیشتری برای تطابق و تحمل گرما دارید. اگر به آب و هوای گرم تر مسافرت می کنید، قبل از هرگونه فعالیت شدید اجازه بدهید تا به شرایط عادت کرده و به تدریج فعالیت تان را بیشتر کنید.
همواره نکات ذیل را در خنک کردن در نظر بگیرید؛;
- از مصرف مایعات داغ یا وعده های غذایی سنگین اجتناب کنید، زیرا باعث تجمع حرارت در بدن می شوند.
- مقادیر زیادی مایع بنوشید و املاح مورد نیاز را جایگزین کنید. (بهترین نوشیدنی تابستان دوغ بدون گاز است.)
- به شیرخواران و کودکان لباس نازک پوشانده و سر و صورت شان را با کلاه یا چتر بپوشانید.
- در ساعات میان روز از در معرض آفتاب قرار گرفتن به خصوص در سواحل بپرهیزید.
- شیرخواران و کودکان را در ماشین دربسته رها نکنید.
● اورژانس های هوای داغ
حتی دوره های کوتاه هوای داغ می تواند سبب مشکلات جدی برای سلامت انسان شود. انجام کار زیاد در یک روز داغ، صرف زمان زیادی در زیر خورشید یا ماندن طولانی مدت در یک مکان بسیار گرم می تواند سبب بیماری های مرتبط با گرما شود. لذا علایم بیماری ها را شناخته و برای کمک رسانی مهیا باشید.
● گرمازدگی
گرمازدگی وقتی رخ می دهد که بدن قادر به تنظیم درجه حرارت خودش نباشد. درجه حرارت بدن ناگهان بالا رفته، مکانیسم تعریق مختل شده و بدن قادر به خنک سازی نیست. درجه حرارت بدن ممکن است تا 41 درجه سانتیگراد (یا بیشتر) به مدت 10 تا 15 دقیقه برسد، اگر به داد بیمار نرسند گرمازدگی می تواند سبب مرگ یا ناتوانی دایمی شود.
▪ تشخیص گرمازدگی؛;
علایم هشداردهنده گرمازدگی گرچه متفاوتند، عموماً; شامل موارد ذیل است؛; درجه حرارت بسیار بالای بدن (بالای 5/39 درجه سانتیگراد)، پوست قرمز، داغ و خشک (بدون تعریق)، نبض سریع و قوی، سردرد ضرباندار، سرگیجه، تهوع، گیجی و عدم هوشیاری.
▪ چه باید کرد؛;
اگر شما هر کدام از علایم مذکور را دیدید، سریعاً; با مرکز اورژانس تماس بگیرید و اگر پرسنل اورژانس تاخیر داشتند، سریعاً; بیمار را به مرکز درمانی برسانید، سریعاً; به خنک کردن فرد اقدام کرده و اقدامات ذیل را انجام دهید.
- مصدوم را به ناحیه سایه دار منتقل کنید.
- به هر طریقی که می توانید وی را خنک کنید، به طور مثال شناور کردن فرد در یک حوضچه آب سرد، قرار دادن زیر دوش آب سرد، خیس کردن فرد با شلنگ، پاشویه کردن با اسفنج و... یا اگر رطوبت پایین است، فرد را در پارچه یی سرد و خیس پیچیده و با پنکه قوی وی را خنک کنید.
- درجه حرارت بدن را به طور مرتب بررسی کنید و تلاش برای خنک کردن مصدوم را تا زمانی که درجه حرارت بدن به حدود 9/38- 3/38 درجه سانتیگراد برسد، ادامه دهید.
- به بیمار جهت آشامیدن، مایعات ندهید.
گاهی اوقات عضلات فرد مبتلا دچار حرکات غیرقابل کنترل می شود، اگر چنین اتفاقی افتاد مصدوم را قبل از اینکه آسیبی به خود برساند، محافظت کرده و از دادن مایعات و گذاشتن شییی در دهان خودداری کنید. اگر فرد استفراغ کند باید برای جلوگیری از خفگی فرد را به پهلو چرخاند.
● خستگی ناشی از گرما
این، بیماری خفیف تری ناشی از گرما بوده که می تواند چند روز پس از تماس با گرمای بیش از حد و جایگزینی ناکافی و نامناسب مایعات رخ دهد. علت آن از دست دادن مقادیر زیاد مایعات حاوی املاح از طریق تعریق است.
▪ افراد مسن،
اشخاص با فشارخون بالا و اشخاصی که در محیط گرم کار یا ورزش می کنند آمادگی ابتلا به این وضعیت را دارند.
▪ تشخیص خستگی ناشی از گرما؛;
علایم هشداردهنده آن عبارتند از؛; تعریق فراوان، رنگ پریدگی، گرفتگی عضلات، خستگی، ضعف، سرگیجه، سردرد، تهوع و استفراغ و غش.
ممکن است پوست سرد و مرطوب ، نبض تند و ضعیف و تنفس تند و سطحی باشد، اگر این حالت درمان نشود، می تواند به گرمازدگی منجر شود.اگر هر کدام از علایم ذیل رخ داد به پزشک مراجعه کنید.
- علایم شدید باشد.
- مصدوم بیماری قلبی یا فشار خون بالا داشته باشد.
از طرف دیگر کمک کنید تا فرد خنک شود.
چه باید کرد؛;معیارهایی که برای خنک کردن باید مد نظر قرار گیرند عبارتند از؛; نوشیدنی های خنک (غیرالکلی)، استراحت، دوش آب سرد، استحمام یا پاشویه، محیط دارای تهویه مطبوع مناسب و پوشش سبک.
● گرفتگی عضلات
بیشتر افرادی مبتلا می شوند که در گرمای شدید، زیاد عرق می کنند. تعریق، آب و نمک بدن را تخلیه می کند. سطح پایین بعضی یون ها (املاح) در بدن باعث گرفتگی های دردناک عضلات می شود. گرفتگی عضلات می تواند نشانه یی از خستگی ناشی از گرما باشد.
تشخیص گرفتگی عضلانی ناشی از گرما؛; گرفتگی عضلانی ناشی از گرما درد یا اسپاسم عضلانی به خصوص در شکم، بازوها و پاها است که ممکن است همراه با فعالیت شدید رخ دهد. اگر شما مشکل قلبی دارید یا مجبورید از غذاهای کم نمک مصرف کنید، باید مراقب این عارضه باشید.
چه باید کرد؛; اگر نیاز به مراقبت پزشکی خاصی ندارید مراحل زیر را در نظر بگیرید.
- همه فعالیت های خود را متوقف کرده و در محیط خنک بنشینید.
- از مایعات مناسب استفاده کنید.
- تا فروکش کردن گرفتگی عضلانی کارهای سنگین انجام ندهید چون فعالیت بعدی می تواند منجر به خستگی ناشی از گرما یا گرمازدگی شود.
- اگر در عرض یک ساعت گرفتگی عضلانی فروکش نکند به پزشک مراجعه کنید.
● آفتاب سوختگی
به دلیل آسیب رسانی به پوست باید از آفتاب سوختگی اجتناب کرد، اگر چه معمولاً; بیماری خفیف بوده و در عرض یک هفته بهبودی حاصل می شود ولی موارد شدید نیز که نیاز به مراقبت های پزشکی دارد دیده می شود.
تشخیص آفتاب سوختگی؛; علایم آفتاب سوختگی به خوبی شناخته شده اند؛; پوست قرمز، دردناک و به طور غیرطبیعی گرم است.
چه باید کرد؛; در صورتی که شیرخوار زیر یک سال تحت آفتاب سوختگی قرار گرفته باشد، یا یکی از علایم زیر وجود داشت با پزشک مشورت کنید؛; تب، تاول و درد شدید.
به هر حال موارد ذیل را برای درمان آفتاب سوختگی در نظر داشته باشید؛;
- از تماس مکرر با آفتاب خودداری کنید.
- نقاط آفتاب سوختگی را کمپرس آب سرد کرده یا در آب شناور کنید.
- لوسیون مرطوب کننده به نواحی مبتلا بمالید. از به کار بردن مرهم، روغن ها یا پماد خودداری کنید.
- تاول ها را نترکانید.
● عرق سوز
التهاب پوست ناشی از تعریق زیاد در آب و هوای گرم و مرطوب است. در هر سنی رخ می دهد ولی در کودکان شایع تر است.
تشخیص عرق سوز؛; شبیه توده یی از جوش ها یا تاول های کوچک و قرمز است. بیشتر در نواحی گردن و قسمت فوقانی تنه، کشاله ران، زیر پستان ها و چین های آرنج (نواحی از پوست که روی هم چین می خورند) رخ می دهد.
چه باید کرد؛; بهترین درمان عرق سوز عبارت است از فراهم کردن محیط خنک و کم رطوبت. نواحی مبتلا را خشک نگه دارید. از پودرهای تالک (که تحت عنوان پودرهای بچه شناخته می شود) استفاده کنید ولی از به کار بردن پمادها و کرم ها به دلیل اینکه پوست را گرم و مرطوب نگه می دارند خودداری کنید. درمان عرق سوز آسان است و معمولاً; نیازی به ویزیت پزشکی ندارد.
دکتر رامین علاسوند متخصص اطفال و نوزادان افسانه طاعتی کارشناس مامایی
روزنامه اعتماد