پارازیت روی تنفس
آقای سکسکه را که یادتان هست؛; همان که از دوران جنینی هم داخل شکم مادرش سکسکه می کرد. در دوران سربازی سکسکه اش باعث می شد وسط رژه شلیک کند و با هیچ روشی هم نمی توانست از شر این بالا و پایین پریدن ها خلاص شود.
آقای سکسکه را که یادتان هست؛; همان که از دوران جنینی هم داخل شکم مادرش سکسکه می کرد. در دوران سربازی سکسکه اش باعث می شد وسط رژه شلیک کند و با هیچ روشی هم نمی توانست از شر این بالا و پایین پریدن ها خلاص شود.
سکسکه های طولانی مدت اتفاق نادری هستند اما هر کسی در طول عمر خود چند بار با دوره های گذرای سکسکه مواجه می شود. به همین بهانه مطلب زیر تا حدودی اطلاعاتی را در مورد این مشکل و روش های درمان آن توضیح می دهد.
● سکسکه چیست؟
اسپاسم های تکرارشونده و غیرارادی دیافراگم به همراه انقباض های عضلات تنفسی، منجر به باز و بسته شدن پشت سر هم حنجره می شوند. این اتفاق باعث می شود هوای داخل ریه و مجاری تنفسی به خاطر انقباض با فشار از درون حنجره ای که در حال بسته شدن است خارج شود و صدای خاصی را به وجود بیاورد. تمام این اتفاقات در کنار هم سکسکه را به وجود می آورند.
دوره های گذرای سکسکه که از چند ثانیه تا چند دقیقه یا ساعت طول می کشند بسیار شایع اند و ممکن است افراد بارها گرفتار آن بشوند اما دوره های طولانی تر (پایدار یعنی بیش از دو روز یا مقاوم به درمان یعنی بیش از یک ماه) از موارد نادر این بیماری هستند.
فرکانس سکسکه از 4 تا 60 بار در دقیقه است. این بیماری بیشتر در مردان اتفاق می افتد و آنها چهار برابر بیشتر از خانم ها دچار سکسکه می شوند. سکسکه های طولانی مدت در آقایان معمولاً; به خاطر یک مشکل جسمی زمینه ای است اما این امر در خانم ها معمولاً; در اثر مشکلات روحی به وجود می آید.
مرکز کنترل سکسکه در قسمت های بالایی نخاع قرار دارد.
● عوامل به وجود آمدن سکسکه
سکسکه معمولاً; به خاطر تحریک اعصاب آوران و وابران که پیام های مربوط به عضلات تنفسی و دیافراگم را انتقال می دهند به وجود می آید. این اعصاب عضلات تنفسی را کنترل می کنند و خود از یک مرکز خودمختار دستور می گیرند. هر نوع تحریک روی این عصب ها و یا روی مرکز سکسکه در نخاع می تواند پیام های عصبی پشت سرهمی را به این عضلات مخابره و آنها را وادار به انقباض های مکرر کند.
مسایل مختلفی می توانند باعث این تحریک شوند اما طبق معمول اکثر بیماری های ناشناخته، علت این امر هم در اغلب اوقات ناشناخته است اما بسیاری از عوامل دیگر هم به عنوان علت سکسکه شناخته شده اند. در موارد سکسکه های کوتاه مدت، علت اکثراً; به خاطر اتساع شکم، مصرف الکل و یا خوردن مواد داغ یا غذاهای محرک است. غذاهای محرک، خوراکی هایی دارای ادویه و فلفل زیاد محسوب می شوند که می توانند با تحریک ته حلق و بعد عصب واگ تحریک مرکز سکسکه را منجر شوند. اتساع شکم به خاطر نفخ یا هر چیز دیگر هم با فشاری که از پایین به دیافراگم و اعصاب آن می آورد باعث به وجود آمدن این اتفاق می شود. خوردنی های داغ هم مانند غذاهای محرک عمل می کنند.
سکسکه های طولانی مدت تر معمولاً; به خاطر وجود یک بیماری زمینه ای هستند، بیماری رفلاکس، مشکلات مری مثل زخم یا توده ای در مری که اعصاب واگ را تحریک کنند. مشکلات روده ای، بیماری های پانکراس،حاملگی با ایجاد فشار روی دیافراگم ناشی از افزایش فشار شکمی، بیماری کیسه صفرا، متاستازهای کبدی، جراحی کبدی و جراحی شکم، زخم های قفسه سینه با احتمال آسیب به اعصاب تنفسی و عضله دیافراگم، تومورها، عفونت مری، انسداد دستگاه گوارش با افزایش فشار بر روی دیافراگم و تحریک عصب واگ و همچنین برهم زدن سیستم مرکزی سمپاتیک و پاراسمپاتیک، زخم معده، فتق دیافراگم به خاطر نقص در سوراخ مری به معده که می تواند باعث بالا آمدن معده به فضای قفسه سینه و تحریک اعصاب دیافراگم شود.
هر کدام از علت های فوق در کنار بزرگ شدن طحال و کبد یا به طور کلی هر توده ای که می تواند فضای زیر دیافراگم را تنگ کند از بیماری هایی هستند که به عنوان علت های شایع سکسکه های طولانی مدت محسوب می شوند.
سکته مغزی، پارکینسون، شیمی درمانی، ام اس و خونریزی مغزی هم با تحریک مرکز اصلی کنترل سکسکه باعث به وجود آمدن آن می شوند.
به غیر از این بیماری ها بعضی رفتارهای افراد هم که به طور عادی طبیعی محسوب می شوند می توانند باعث به وجود آمدن سکسکه شوند. خندیدن زیاد، سرفه های شدید ، گریه های بلند با هق هق های شدید، سیگار کشیدن، حرف زدن تند و زیاد و پشت سر هم، صاف کردن گلو، جویدن آدامس، خوردن نوشیدنی های گازدار، خوردن نوشیدنی با نی و بلعیدن هوای زیاد و همچنین
گیر کردن غذا در گلو می توانند با همان مکانیسم هایی که برای اغلب بیماری های دیگر گفته شد زمینه به وجود آمدن سکسکه باشند.
گفته می شود بعضی اختلالات آب و املاح در خون و همچنین کمبود ویتامین ها هم می توانند زمینه ساز این مشکل باشند.
● عوارض احتمالی سکسکه چیست؟
به غیر از عوارض روحی و روانی ای که به خاطر آزارهای این انقباض مکرر به وجود می آورد، سکسکه می تواند مشکلات دیگری را هم به دنبال داشته باشد. اکثر این انقباض ها خصوصا اگر تعداد آنها کم باشد غیرقابل پیش بینی اند و ممکن است در حین غذا خوردن هم اتفاق بیفتند و باعث شوند تا مقداری از مواد غذایی وارد مجاری هوایی شود و مشکلاتی را به وجود بیاورد. انقباض های مکرر باعث خسته شدن عضلات تنفسی و تنفس دردناک می شود. اختلال در عمل طبیعی تنفس ممکن است باعث اختلالاتی در اسید و باز خون شود و مشکلاتی را منجر شود. سکسکه های طولانی مدت و مقاوم به درمان به غیر از عوارض فوق ممکن است باعث افسردگی بیمار هم بشوند. افت عملکرد فرد و فعالیت های روزانه و طبیعی اش از دیگر مشکلات این بیماری به ظاهر ساده است.
● راه های درمان سکسکه
مردم درمان های بسیاری برای سکسکه پیشنهاد می کنند. بعضی از این روش های درمانی از گذشته های خیلی دور بجا مانده است. اما اغلب این درمان های خانگی ثابت نشده اند و توسط کتب پزشکی تایید شده نیستند. اگرچه این دلیل بر بی اثر بودن آنها نیست. تجربه نشان داده است بسیاری از این درمان ها می توانند سکسکه را از بین ببرند. اما به طور کلی می شود در مورد این درمان ها گفت که هدف اکثر آنها تحریک اعصاب حلق و به دنبال آن اعصاب واگ و از بین بردن پالس های غیرطبیعی بر دیافراگم است. این درمان ها را امتحان کنید:
▪ خوردن نان خشک و قورت دادن تکه های آن در گلو
▪ خوردن دانه های شکر که با یک قاشق به آرامی به ته حلق ریخته شده اند
▪ بلعیدن یخ خردشده و فشار دادن آن به ته گلو
▪ کشیدن زبان به سمت بیرون
▪ مکیدن شدید آب نبات چوبی یا حتی انگشت
▪ نوشیدن 10 جرعه طولانی از آب
▪ نوشیدن آهسته یک لیوان پر از آب و شکر یا لیوان شربت
▪ خوردن مقدار زیادی ترشی
▪ فشار دادن شدید زبان به سقف دهان
▪ خوردن یک لیوان آب بسیار سرد
▪ تحریک ته حلق با انگشت یا تحریک زبان کوچک و ته حلق با یک قاشق سرد یا چوب بستنی.
اینها همه درمان های خانگی ای هستند که هدفشان تحریک ته حلق و عصب واگ است. اما روش های دیگری هم برای تحت تاثیر قرار دادن این اعصاب وجود دارد. با افزایش مقدار دی اکسید کربن در خون، اعصاب تحریک پذیری خود را تا حدودی از دست می دهند و تحریک ها از روی دیافراگم برداشته می شود. روش های زیر اغلب سعی می کنند با تحت تاثیر قرار دادن تنفس طبیعی این اتفاق را در بدن به وجود بیاورند.
▪ باد کردن یک نفس یک بادکنک
▪ تنفس در یک کیسه مقوایی بسته و دم و بازدم در آن
▪ نوشیدن یک بطری آب به صورت یک نفس
▪ عطسه کردن های پشت سر هم
▪ بلعیدن مقدار زیادی مایع، همراه با نگه داشتن گوش ها
▪ بازدم شدید و نگه داشتن نفس تا آنجایی که فرد می تواند
▪ انجام یک دم عمیق از بینی و بازدم عمیق آن از دهان و تکرار آن تا زمانی که سکسکه قطع شود.
▪ نگه داشتن نفس با بستن دهان و بینی و فشار آوردن به شکم
▪ نوشیدن مایع از لبه دور لیوان یا فنجان
▪ کشیدن یک نفس عمیق، نگه داشتن آن به مدت 30 ثانیه و بیرون دادن آن با صدای قرقر.
هر کدام از روش های فوق گفته می شود که می توانند سکسکه را درمان کنند اما باید به خاطر داشت در زمانی که سکسکه به خاطر یک بیماری زمینه ای به وجود آمده است شرایط کمی فرق می کند.
● درمان های پزشکی برای رفع سکسکه
در موارد حاد و گذرای سکسکه معمولا هیچ اقدام پزشکی خاصی لازم نیست و باید به همان درمان های خانگی بسنده کرد اما در موارد شدیدتر و طولانی تر حتما بیمار باید توسط پزشک معاینه شود. اولین قدم برای درمان، گرفتن یک شرح حال کامل از بیمار است تا بیماری زمینه ای احتمالی مشخص شود. یک معاینه دقیق برای بررسی تمام علت هایی که گفته شد می توانند سکسکه را به دنبال داشته باشند باید انجام شود و بعد آزمایش های مختلفی مثل اندازه گیری الکترولیت سرم، اوره خون، کراتنین، عکسبرداری از قفسه سینه از نظر وجود تومورها یا ناهنجاری های خاص، انجام نوار قلب برای رد کردن بیماری های قلبی، انجام اندوسکوپی برای کنترل مشکلات مری، معده، روده ها و همچنین فتق دیافراگمی که می توانند باعث سکسکه شوند و همچنین در صورت احتمال وجود تنگی مری باز کردن آن توسط اندوسکوپی. حتی گاهی ممکن است لازم شود ام آرآی و سی تی اسکن هم برای تشخیص علت سکسکه انجام شود.
بعد از تشخیص علت زمینه ای سکسکه باید حتما ابتدا آن را درمان کرد و بعد به سراغ درمان علامتی سکسکه رفت.
برای موارد طولانی مدت سکسکه معمولا از قرص باکلوفن استفاده می شود که هر شش ساعت یک عدد از آن برای بیمار تجویز می شود. قرص های کلر، پرومازین و متوکلوپرامید هم می توانند برای درمان سکسکه به کار روند.
در مواردی که مشکل به خاطر ناراحتی های معده یا مری است حتما باید قرص هایی مانند امپرازول هم تجویز شود تا تحریک مری و به تبع آن عصب واگ که به دیافراگم می رود اتفاق نیفتد. داروهای آرامبخش مثل دیازپام ها یا مسکن های قوی و مخدرها هم ممکن است تا حدی موثر باشند.
حتی گاهی اوقات ممکن است پزشک مجبور شود طی یک اقدام جراحی با تزریق مواد بی حسی به عصب یا ریشه آن، عصب را به طور موقت بلوکه کند. البته باید در این موارد به شدت مراقب باشند که ایست تنفسی اتفاق نیفتد. گاهی اوقات نیز یک لوله بینی معده برای بیمار گذاشته می شود تا هوای معده و روده ها تخلیه شود تا آنها دیافراگم را تحت فشار قرار ندهند. ماساژ سینوس های کاروتید هم با تاثیر روی سمپاتیک و پاراسمپاتیک می توانند باعث توقف سکسکه شوند اما این اقدام عمل بسیار خطرناکی است که حتما باید توسط پزشک در یک کلینیک مجهز انجام شود.
موارد مقاوم به درمان سکسکه متاسفانه همان طور که از اسم شان مشخص است بسیار در برابر درمان سرسخت هستند و حتی ممکن است با اقدامات پزشکی هم نتوان آن را کنترل کرد. اما خوشبختانه احتمال به وجود آمدن این موارد بسیار کم است.
می بینید که همین سکسکه های به ظاهر ساده و کوچک که حتی یکی دو تای آن می تواند موجب یک تفریح کوچک هم برای دوستانتان شود گاهی اوقات می توانند چقدر خطرناک و آزارنده باشند.
دکتر سید احسان بیکایی
روزنامه تهران امروز