بهار آمد وحساسیت آورد!

زیاد ناراحت نباشید، شما هم یکی از آن 20 درصد مردم جهان هستید که نمی توانند به راحتی از زیبایی های بهار لذت ببرند.  
راه رفتن در پارک و نقاط سرسبز واقعا لذت بخش است ولی اگر قرار باشد هر چند دقیقه یک بار عطسه های پشت سر هم اعصابتان را به هم بریزند و مدام مجبور باشید یک دستمال جلوی بینی تان نگه دارید اصلا لذت بخش نخواهد بود.
بهار فصل زیبایی ها و رویش دوباره است. فصل جوانه زدن گل و چه چه بلبل و ... اما برای بعضی هم بهار زمان حساسیت فصلی است.
● حساسیتی برای بعضی فصول
از اواخر اسفند و اوایل بهار، بسته به منطقه جغرافیایی و نوع پوشش گیاهی، اغلب گیاهان و به خصوص درختان شروع به گرده ریزی می کنند. در تهران به عنوان مثال گرده ریزی شدید درختان چنار خیابان ولیعصر از اواسط فروردین شروع شد. گرده گل ها و گرده های ریز درختان که توسط باد و برای تولید مثل آنها جابه جا می شوند در بعضی ساعات روز تمام فضا را پر می کنند.
این مساله اصلی ترین علت حساسیت فصلی است. بیماری ای که به خاطر واکنش سیستم ایمنی بدن انسانی به این اجسام خارجی به وجود می آید.ورود یک گرده بسیار ریز و غیرقابل دید یک درخت به مخاط بینی، در ابتدا باعث تحریک مختصر در سیستم ایمنی می شود. با ورود بیشتر این گرده ها، سیستم ایمنی و سلول های آن شروع به ساختن آنتی بادی علیه این گرده ها می کنند. آنتی بادی ها به ریه، چشم و بینی منتقل می شوند و سلول هایی به نام ماست سل را فعال می کنند. در واقع این آنتی بادی ها، پیامی از طرف سیستم ایمنی برای ماست سل هاست که در صورت مواجهه مجدد با گرده ها به آنها واکنش نشان بدهند. با ورود مجدد این گرده ها به بدن، این بار بدن که کاملا خود را برای این مواجهه آماده کرده است یک واکنش تمام عیار نشان می دهد.
تمام ماست سل ها در بینی، چشم و ریه شروع به ترشح یک ماده شیمیایی به نام هیستامین می کنند که باعث تحریک و التهاب این اعضا می شود. تحریک و التهاب مخاط این اعضا، همان چیزی است که ما آن را به عنوان علایم آزاردهنده حساسیت فصلی می شناسیم. گرده گیاهان و علف های تازه، در کنار گرده درختانی مثل چنار، بلوط، نارون، افرا و زیتون، شناخته شده ترین عامل این حساسیت ها هستند، اگرچه التهابی که در اثر ورود هاگ قارچ ها به ریه به وجود می آید می تواند بسیار خطرناک تر و شدیدتر باشد.بسته به موقعیت جغرافیایی، زمان به وجود آمدن این گرده ها و به دنبال آن حساسیت هم متفاوت است، اما بهار و اوایل تابستان اصلی ترین زمان برای شروع این بیماری شناخته شده است. حساسیت فصلی را با نام زکام بهاره یا تب یونجه هم می شناسند.
● علایم حساسیت
گرده ها، اولین جایی را که تحریک می کنند مخاط بینی و بعد مخاط چشم است. به همین دلیل اولین علامت حساسیت، خارش بینی، چشم، سقف دهان و ته حلق است. این خارش ممکن است ناگهانی و یا تدریجی باشد اما به تدریج علایم دیگری هم مثل اشک ریزی و آبریزش بینی هم به آن اضافه می شود. خارش ته حلق ممکن است آنقدر شدید باشد که خود را به صورت خارش گوش هم نشان بدهد.بعد از اشک ریزی شدید، پلک ها متورم و قرمز می شوند. در اثر آبریزش بینی هم پره های بینی متورم، ملتهب و قرمز می شوند و به خاطر مالیدن زیاد ممکن است قسمت های بیرونی شان دچار خشکی و پوسته ریزی شود.سردرد، سرفه، عطسه، خس خس سینه، تحریک پذیری، خواب آلودگی، افسردگی، کاهش اشتها و گاهی اوقات حتی بی خوابی هم می توانند از علایم دیگر بیماری باشند.اما به طور کلی اغلب بیماران خارش، آبریزش و عطسه را به عنوان علایم اصلی ذکر می کنند.نکته مهم در مورد خارش و التهاب چشم این است که در این شرایط به هیچ وجه نباید از لنز چشمی استفاده کرد چون لنز این التهاب را شدید می کند.
● تشخیص و درمان حساسیت
اغلب مبتلایان به حساسیت فصلی، در اثر تکرار این بیماری خودشان ازعلت این علایم آگاهند اما برای کسانی که برای اولین بار به این حساسیت دچار شده اند و یا برای اولین بار است که این علایم در آنها شدت پیدا کرده است ممکن است لازم باشد به پزشک مراجعه کنند.
به هر حال تشخیص بیماری، براساس علایم بالینی و شرح حال بیمار صورت می گیرد و تطبیق زمانی شروع علایم با زمان حساسیت فصلی بسیار کمک کننده است. اگرچه آزمایش مایع ترشح شده از بینی از نظر وجود ایوزنیوفیل (یک ماده ترشحی توسط سول های ایمنی) و یا تست پوستی حساسیت به آلرژن های مختلف هم از دیگر اقدامات تشخیصی است که می توان برای این افراد انجام داد.سالانه فقط در آمریکا 30 میلیون نفر و در کانادا هم 60 درصد جمعیت مبتلا به حساسیت فصلی و عوارض آن می شوند. تبعات ناشی از این بیماری هزینه های اقتصادی زیادی را برای کشورها به دنبال دارد به همین دلیل اکثر دولت ها، داروها و درمان های این بیماری را آزادانه تر در اختیار افراد قرار می دهند. در اغلب کشورها بسیاری از داروهای ضدحساسیت، بدون احتیاج به نسخه پزشک است و حتی بعضی از انواع داروها و مواد خوراکی ضد آلرژی هم در فروشگاه ها عرضه می شود.
برای اکثر حساسیت های فصلی، خط اول درمان، استفاده از آنتی هیستامین ها است یعنی داروهایی که ضد عملکرد هیستامین ترشح شده از ماست سل در مخاط بینی، چشم و ریه عمل می کنند.آنتی هیستامین دکونژستان، لوراتارین و پسودوافدرین انواع این دارو هستند.اگرچه باید توجه داشت کسانی که بیماری پرفشاری خون دارند نباید از دکونژستان استفاده کنند و نکته مهم دیگر اینکه استفاده زیاد و بیش از حد این داروها می تواند اثر معکوس داشته باشد و باعث تشدید علایم شود.
در صورت پاسخ نگرفتن از آنتی هیستامین ها باید به سراغ کورتون ها رفت. داروهای کورتیکو استرویید اغلب با نسخه پزشک تهیه می شوند. استفاده از کورتون خوراکی یا تزریقی، به خصوص تزریق آمپول طولانی اثر کورتون می تواند تا حد زیادی علایم را تخفیف دهد. باز هم باید به خاطر داشت مصرف زیاده از حد کورتون عوارض شدیدتری از یک حساسیت فصلی ساده دارد.
برای کسانی که علایم شدید آلرژی آزارشان می دهد، پزشکان، آلرژن ایمونوتراپی یا حساسیت زدایی را توصیه می کنند. استفاده از تزریق های مکرر و منظم آمپول های خاص باعث حساسیت زدایی سیستم ایمنی به گرده ها، غبارها و مواد آلرژن مختلف می شود.البته این درمان بعد از پایان فصل گرده ریزی انجام می شود و تاثیر آن برای فصل بعد خواهد بود. تا آن زمان بیمار باید از همان درمان های رایج استفاده کند.قطره های چشمی برای رفع قرمزی چشم و اسپری ها و قطره های بینی آنتی هیستامین و یا کورتونی برای رفع التهاب مسیر تنفسی هم از داروهایی است که در زمان حساسیت فصلی مصرف می شوند.درمان های پیشگیرانه هم تاثیر کمی در درمان حساسیت ها دارند. واکسن های ضد آلرژی که یکبار قبل از شروع فصل تزریق می شوند، فقط تا 30 درصد می تواند موثر باشد. این واکسن ها مقدار کمی آلرژن دارند که سعی می کند تا حدودی همان اثر درمان طولانی مدت آلرژن ایمونوتراپی را انجام دهد.
● عوارض حساسیت فصلی
به غیر از علایم آزاردهنده آلرژی، حساسیت فصلی عوارض زیادی ندارد. گفته می شود در بعضی موارد حساسیت فصلی به حساسیت دایم و یا حساسیت به مواد غذایی تبدیل شده است و در بعضی افراد که سیستم ایمنی شان در شرایط خاصی قرار دارد، حساسیت های فصلی به واکنش های آلرژیک شدید تبدیل شده اند.
اما اصلی ترین عارضه حساسیت فصلی که ارتباط زیادی با آن دارد، آسم است. واکنش های شدید، اغلب خود را به صورت آسم نشان می دهند.38 درصد کسانی که آبریزش بینی حساسیت دارند، به آسم مبتلا هستند و درصد زیادی از کسانی که در کودکی واکنش حساسیت نشان می دهند، در بزرگسالی مبتلا به آسم می شوند.
آسم تنها نکته ای است که مبتلایان به حساسیت فصلی باید نگران آن باشند و خود بیماران آسمی هم باید مراقب زمان حساسیت فصلی باشند. چون حضور در یک محیط پرآلرژن، مثلا در یک پارک جنگلی در زمان گرده ریزی می تواند منجر به به وجود آمدن یک حمله آسمی شود که حتی می تواند خفگی و مرگ را به دنبال داشته باشد.
● فرار از آبریزش بینی
60 درصد حساسیت های فصلی، علت ارثی دارند و گریزی از آنها نیست اما حتی این افراد هم در زمان تولد هیچ واکنش حساسیتی ندارند و در گذر زمان و به خاطر مواجهه با آلرژن ها، دچار حساسیت می شوند. برای همین پیشگیری از تماس با این آلرژن ها، می تواند در مقابله با حساسیت فصلی کمک کننده باشد.
● نکات زیر را در این مورد به خاطر بسپارید
▪ در زمان گرده ریزی درختان در داخل خانه بمانید. بیشترین مقدار گرده ریزی حوالی ساعت 5 تا 10 صبح انجام می شود. در فصل بهار ورزش صبحگاهی را کمی دیرتر انجام دهید.
▪ با اینکه هوا هنوز سرد است اما می توانید برای تمیز کردن هوای خانه از تهویه کولر استفاده کنید اما قبل از این کار فیلتر کولر را چک کنید.
▪ در موقع بیرون رفتن از خانه، سعی کنید ماسک بزنید یا فقط درون وسایل نقلیه با شیشه های بسته حرکت کنید.
▪ در مواقعی که در خانه نیستید، پنجره ها را ببندید. یک توفان بهاری می تواند دریایی از گرده را وارد فضای اتاق کند. گرده هایی که اصلا دیده نمی شوند.
▪ سعی کنید در فصل بهار فرش هایتان را بتکانید یا اصلا آنها را به کناری بگذارید. پرز فرش ها تا مدت ها گرد گیاهان را در خود نگه می دارند.
▪ زودتر از مواقع معمول ملحفه ها و روبالشی ها را عوض کنید.
▪ به هیچ وجه لباس هایتان را در هوای آزاد خشک نکنید. چون پر از گرده گیاهان خواهند شد.
▪ روزهایی که هوا خشک است و باد می وزد از خانه خارج نشوید. سعی کنید روزهای بارانی و نمناک را برای این کار انتخاب کنید.
▪ سعی کنید از محیط هایی که چمن اصلاح شده دارد دوری کنید. چمن پارک ها بیشتر در اول صبح یا اواخر شب اصلاح می شوند و فضا را پر از گرده های ریز علف می کنند.
▪ گلدان ها و گیاهانی که به آنها حساسیت دارید را وارد آپارتمان یا پاگرد پله ها نکنید.
▪ حیوانات خانگی می توانند یک عامل بسیار مهم در به وجود آمدن حساسیت فصلی یا دایم باشند.
▪ گرد و غبار در رختخواب ها هم می تواند باعث به وجود آمدن آلرژی شود. رختخواب ها را در خشکشویی بشویید.

دکتر سید احسان بیکایی
روزنامه تهران امروز