مسیر مسدود است

طولانی ترین ارگان بدن، دستگاه گوارش است که از دهان شروع می شود و تا انتهای روده بزرگ ادامه دارد. این مسیر طولانی و پیچ در پیچ، مسیری است که تمام مواد غذایی طی پروسه هضم و جذب و دفع یا همان گوارش طی می کنند.  
در طول این مسیر اتفاقات مختلفی باید روی مواد غذایی بیفتد تا آن را قابل جذب توسط سلول های روده کند تا وارد سیستم گردش خون شوند. بعضی از این اتفاقات اما همیشه مطابق میل بدن پیش نمی روند. حوادث پیش بینی نشده ای هم وجود دارند که ممکن است این سفر مواد غذایی را با مشکل مواجه کنند و حتی آن را متوقف کنند. انسداد روده یکی از این حوادث است که باعث توقف این سفر می شود.
● روده کوچک، روده بزرگ
روده کوچک درست بعد از دریچه پیلور معده شروع می شود و اولین قسمت آن دوازدهه یا اثنی عشر نام دارد. روده کوچک برخلاف نام آن بسیار بزرگ تر از روده بزرگ است و فقط قطر کمتری دارد. قسمت اصلی هضم و جذب مواد غذایی هم در این روده صورت می گیرد و روده بزرگ یا کولون، بیشتر وظیفه جذب آب و آماده کردن مدفوع برای دفع را برعهده دارد.
انسداد دستگاه گوارش یا روده ها، بعد از دوازدهه در هر جایی از این مسیر می تواند اتفاق بیفتد. این انسداد ممکن است مکانیکی، یعنی ناشی از یک مانع در مسیر طبیعی مواد و یا عملکردی یعنی ناشی از نقص در حرکات رودی طبیعی روده ها باشد. در هر روی این حالات، حرکت طبیعی مواد غذایی یا دفعی مختل می شود و علایم بیماری به وجود می آید.
● علایم انسداد
شکم، به سرعت بعد از به وجود آمدن انسداد واکنش نشان می دهد. دردهای کرامپی یا دل پیچه های شکم در حوالی ناف، تهوع و استفراغ، درد سر معده و عدم رفع گاز یا مدفوع، از علایم هشداردهنده یک انسداد هستند.
دردهای شکم در ابتدا به صورت دوره ای هستند، یعنی هر چند دقیقه یکبار اما با کامل شدن انسداد و یا بدتر شدن اوضاع (مثلا پیچیده شدن روده ها) این دردها به شدت زیاد می شوند و به طور دایم وجود خواهند داشت.سر و صدای شکمی زیاد خواهد شد و حالت تهوع و استفراغ بسته به محل انسداد به وجود خواهد آمد. هرچه محل انسداد بالاتر باشد، استفراغ زودتر رخ خواهد داد. وجود مواد دفعی در استفراغ نشان دهنده انسداد در محلی پایین و در روده بزرگ است.
کاهش اشتها، تب، یبوست و دردهای خفیف و گاه وبیگاه شکمی از علایم یک انسداد ناقص است. اما شوک و عدم دفع ادرار نشان دهنده یک انسداد کامل و وضعیت خطرناک اورژانس در یک بیمار است که باید سریعاً; در اورژانس درمان شود.
انسداد در روده بزرگ، علایمش دیرتر و به تدریج به وجود می آید و دردهای کرامپی در پایین شکم و زیر ناف وجود خواهند داشت اما اسپاسم های ناشی از انسداد روده بزرگ بیشتر طول خواهند کشید. در هر دو حالت انسداد، بعد از مدتی شکم متورم می شود و حتی ممکن است بتوان توده ای انسدادی را در معاینه شکم لمس کرد.
● چه چیز باعث انسداد می شود؟
علت های مختلفی می توانند باعث انسداد روده ها شوند. اما شایع ترین علت در اکثر افراد وجود یک چسبندگی در روده است. چسبندگی ها، اسکارها یا همان محل زخم های ناشی از جراحی قبلی یا جراحاتی هستند که در روده ها به وجود می آیند. به غیر از اینها بیماری های التهابی روده ها مثل کولیت اولسروز (یا خونریزی دهنده) و یا بیماری کرون یا زخم های مزمن اثنی عشر هم می توانند در درازمدت جوشگاه و بعد چسبندگی به وجود بیاورند در اثر وجود چسبندگی لومن یا مسیر داخلی روده تنگ می شود و تنگی به وجود آمده روده را مستعد انسداد می کند بعد از چسبندگی ها علل شایع انسداد فتخ های روده ای و بعد تومورها هستند در فتخ های روده ای یک قسمت از روده وارد فتخ می شود و در حلقه آن گیر می کند و تنگی به وجود آمده باعث انسداد می شود. تومورها هم به خاطر رشد بی رویه شان باعث تنگی مسیر روده می شوند.
علت های دیگر هم مثل سنگ بزرگ کیسه صفرا، پیچ خوردن روده به دور خود و یا وجود دیورتیکول ها (یا همان بن بست هایی در روده) می توانند باعث گرفتگی روده شوند. علت خارجی و شایع دیگری که باعث انسداد روده ها می شود وجود جسم خارجی است مواد غیرقابل جذبی که به اشتباه و یا به عنوان غذا خورده می شوند و تجمع آنها در مسیر روده و فشرده شدن آنها به هم یک انسداد را موجب می شود این اتفاق بیشتر در بچه ها که عادت به خوردن هر چیزی دارند و سالمندان که قادر به خوب جویدن مواد غذایی نیستند و یا افراد دارای مشکلات روانی که اقدام به خوردن اشیا مختلف می کنند بیشتر دیده می شود. در بعضی بیماری های روحی که مشکلات تغذیه ای را به دنبال دارند نیز فرد بیمار بعد از یک پرخوری شدید و غیرقابل کنترل باعث ورود حجم زیادی از مواد غذایی جویده نشده به معده و روده می شود که این مواد در جریان حرکات طبیعی دستگاه گوارش به هم فشرده شده و موجب به وجود آمدن یک انسداد می شوند. در روده بزرگ سرطان کولون به خاطر تعداد تومورهای زیادی که ایجاد می کند و بیماری کولیت خونریزی دهنده و کرون به خاطر التهاب و تورمی که در بافت روده ایجاد می کنند باعث تنگی مسیر می شوند. کاهش حرکات روده در کسانی که داروهای خاص استفاده می کنند و یا زمینه یبوست دارند هم با ایجاد حالتی به نام ایمپکشن یا فشرده شدن مدفوع، یک توده غیرقابل دفع ایجاد می کند که جلوی حرکت طبیعی بقیه مواد دفعی را نیز می گیرد.
علل نادری مثل سرطان پانکراس و یا آتزری روده ها (که در کودکان و بعد از تولد تشخیص داده می شود) هم می توانند باعث انسداد روده ها شوند.
● چه بلایی بر سر روده ها می آید؟
در اثر انسداد روده ها و گرفتگی آنها و به خاطر فشار مواد غذایی در قسمت بالای انسداد روده ها گشاد می شوند و در قسمت پایین گرفتگی به خاطر عدم وجود مواد غذایی و یا هیچ ماده دیگر دیواره روده ها روی هم می خوابند فشار به دیواره روده ها در 20 درصد موارد موجب تحت فشار قرار گرفتن عروق خونی دیواره می شود و باعث می شود خون رسانی به روده ها مختل شود این مساله ایسکمی یا سکته بافت روده را به دنبال دارد که می تواند موجب مرگ بافت روده شود. به غیر از این روده ها ممکن است در اثر فشار پاره شوند و محتویات آنها به همراه آنزیم های گوارشی در فضای داخلی شکمی منتشر شوند.
اما خطرناک ترین عارضه انسداد به دنبال همان ایسکمی و مرگ بافت اتفاق می افتد. مرگ بافت باعث گانگرن شدن روده (چیزی شبیه قانقاریای اندام) و انتشار سموم داخل سلولی به همراه مواد غذایی و آنزیم ها در فضای پرتیوین یا فضای داخلی شکم می شود و حالت وحشتناکی به نام پریتونیت شیمیایی را به وجود می آورد. به غیر از این عوارض، استفراغ های مکرر و شدید هم ممکن است باعث ورود مواد غذایی به داخل نای و عفونت ریه شوند.
● چگونه این گرفتگی ها را می توان تشخیص داد؟
انسداد نسبی و کامل را می توان از روی علایم بیماری تشخیص داد. تهوع و استفراغ و عدم دفع گاز و مدفوع و دل دردهای شدید مشخصه یک انسداد روده هستند، اگرچه ممکن است در بعضی بیماری های دیگر هم وجود داشته باشند.
روش تشخیص انسداد روده ها به وسیله عکس ساده شکمی با اشعه رادیوگرافی و یک آزمایش خون ساده است. سی تی اسکن شکم و سونوگرافی هم به خوبی می توانند وجود توده انسدادی را در شکم تایید کنند. تنقیه به وسیله ماده حاجب و یا خوراندن ماده حاجب و تصویربرداری با اشعه ایکس هم در کنار آندوسکوپی و کولونوسکوپی یک روش تشخیص دیگر است. آندوسکوپی و کولونوسکوپی را می توان گاهی همزمان به عنوان یک روش تشخیصی و درمانی به کار برد.
● لوله بازکنی بدون تخریب
انسداد روده بزرگ و کوچک در هر صورت که باشد (نسبی یا کامل) یک اورژانس جراحی محسوب می شود. اگرچه بعضی از انواع انسدادها خودبه خود بهبود می یابند و گفته می شود 85درصد انسدادهای نسبی و 15درصد انسدادهای کامل خودشان بهبود می یابند اما در هر حال همه کسانی که برایشان تشخیص انسداد روده ها مطرح می شود، باید به بیمارستان مراجعه کنند.چون به غیر از گرفتگی روده ها، عوارض جانبی خاصی هم وجود دارد که باید در بیمارستان آنها را کنترل کرد. اختلال در آب و الکترولیت های بدن یکی از این عوارض است که باید با سرم درمانی آن را اصلاح کرد. برای درمان گرفتگی روده هم اقدامات زیر را می توان انجام داد.
اقدامات درمانی باید همزمان با اقدامات تشخیصی انجام شوند و نباید وقت را تلف کرد. یک لوله بینی معده برای تخلیه محتویات معده برای بیمار گذاشته می شود. مقداری مخدر برای تسکین درد و مقداری داروی ضدتهوع برای جلوگیری از تهوع و استفراغ به بیمار تزریق می شود. در تمام این حالات باید یک جراح بر بالین بیمار حضور داشته باشد چون اغلب درمان های انسداد به جراحی ختم می شوند.
جراحی لاپاراتومی (بازکردن کامل شکم) یا لاپاراسکوپی (جراحی به وسیله ابزار خارجی و آندوسکوپی) از روش های اصلی درمان انسداد هستند. در جراحی ها باید علت به وجود آمدن انسداد هم برطرف شود. چسبندگی، تومور، توده خارجی، سنگ کیسه صفرا و یا قسمت های زخمی و ملتهب روده خارج شوند و محل گرفتگی با دقت بخیه شود.
مدتی طول می کشد تا عمل جراحی روده بهبود پیدا کند و تا مدتی بعد از جراحی، رژیم غذایی سبک و مایعات برای بیمار تجویز می شود.
با شناخت زمینه های به وجود آمدن انسداد و توضیح آنها برای بیمار و ارایه یک رژیم غذایی مناسب هم می توان از به وجود آمدن دوباره این بیماری جلوگیری کرد.

دکتر سید احسان بیکایی
روزنامه تهران امروز