موج به موج با زخم بستر

زخم های ناشی از فشار وزن بدن را می توان زخم های موقعیتی نامید. به عبارت دیگر زخم هایی که به علت وضع خاص قرار گرفتن بدن به مدت طولانی ایجاد می شوند، زخم بستر گفته می شود.  
هر چند مفهوم مورد نظر بسیار کلی تر است و تنها شامل بیماران بستری نیست و طیف وسیع تری را در بر می گیرد.
به طور کلی می توان گفت که عارضه زخم بستر بر اثر فشار نا متناسب و توزیع نشده ناشی از وزن بدن بر روی بافت هایی ایجاد می شود که با یک سطح فیزیکی (تخت بیمار ویلچر......) تماس طولانی داشته باشد که نتیجه آن آسیب شدید به بافت های زیر پوست و پوست است.
امروزه این عارضه سلامتی بسیاری از بیماران را تهدید کرده و از مشکلات جدی بیماران است.;
آمارها نشان می دهد سالیانه 60هزار نفر در ایالات متحده جان خود را در اثر این عارضه از دست می دهند. 14-4 درصد بیماران بستری در بیمارستان در معرض ایجاد یا گسترش زخم های بستر هستند.
این عارضه معمولا در بخش های مراقبت های ویژه و در اثر مراقبت های ضعیف پرستاری به وجود می آید ولی عامل عمده تر در ایجاد و گسترش این عارضه در مراقبت های خانگی از بیمار و به ویژه در بیماران سالمند است.;
رگ های نازک خونی که مواد غذایی و اکسیژن را به پوست می رسانند در اثر فشار نامتناسب و توزیع نشده ناشی از وزن بدن مسدود شده و کارایی خود را از دست می دهند. زمانی که مواد غذایی و اکسیژن در مدت طولانی به پوست و بافت های زیر پوستی نرسد مردگی بافت اتفاق می افتد و زخم بستر شکل می گیرد.
نتیجه آزمایشاتی که بر روی حیوانات انجام شده نشان می دهد با اعمال کردن فشاری معادل 60 میلی متر جیوه بر روی پوست به مدت یک ساعت عوارضی قابل شناسایی مانند لخته شدن خون سیاهرگی و بافت مردگی ظاهر می شود.
در انسان هنگام خوابیدن روی تخت فشاری معادل 70-60 میلی متر جیوه بر برخی اعضای بدن مانند: لگن;(sacrum);; پشت سر;;(occiput);; پاشنه پا;;(hell);;.....وارد می شود. معادل همین فشار هنگام نشستن بر روی صندلی یا ویلچر در ناحیه برجستگی لگن ;;(ishia);; وارد می شود. ;
زمانی که پوست و بافت های زیر آن بین وزن بدن و سطح بستر یا ویلچر تحت فشار قرار می گیرند کم خونی موضعی ایجاد می شود که نتیجه آن ایجاد وقفه در تغذیه مویرگی و جلوگیری از دفع مواد حاصل از سوخت و ساز سلول است که هر کدام می تواند باعث آسیب دیدگی شدید سلولی شود و اگر این روند ادامه پیدا کند احتمال مرگ سلول افزایش پیدا می کند.;
افراد سالم در هنگام خوابیدن یا نشستن مرتبا جابه جا می شوند، در نتیجه وزن بدن را در نقاط مختلف بدن تقسیم می کنند. قرار گرفتن در یک موقعیت خاص به مدت طولانی به علت افزایش فشار باعث ایجاد درد در ناحیه می شود بنابراین فرد بدن خود را حرکت داده سطوح تماس را تغییر می دهد و بدینوسیله فشار ناشی از وزن بدن خود را در نقاط مختلف توزیع می کند.;
بیماران به دلیل عدم احساس درد در موضع تماس یا به دلیل محدودیت حرکتی قادر به تغییر موقعیت خود نبوده که این امر باعث طولانی شدن اعمال فشار به بافت های محل تماس شده و سرانجام سبب مردگی بافت می شود.;
ناحیه ای از بدن که دچار بافت مردگی شده معمولا خیلی گسترده تر و عمیق تر از آن است که در روی پوست دیده می شود به عبارت دیگر شدت عارضه در بافت های زیر پوست خیلی بیشتر از روی پوست است. زیرا حساسیت بافت های ماهیچه ای فوق العاده بیشتر از سطوح بیرونی پوست است.
البته عوامل دیگری نیز در ایجاد زخم بستر دخالت دارند به عنوان مثال هنگامی که فرد روی تخت یا ویلچر قرار می گیرد رگ های خونی ممکن است کشیده یا خمیده شده و باعث ایجاد فشار و در نهایت زخم می شوند. حتی مقدار کمی ساییدگی یا مالش در سطح پوست می تواند منجر به ایجاد زخم های کوچک شود.;
● محل های شکل گیری زخم بستر ;
زخم بستر معمولا در جایی شکل می گیرد که استخوان نیروی زیادی به پوست و بافت های زیر پوستی وارد کرده و آنها را بین سطوح دیگر مانند سایر قسمت های بدن یا سطح تخت و صندلی محبوس می کند.;
افرادی که به هر دلیل مجبور هستند مدتی طولانی را روی تخت بگذرانند به سادگی در معرض ایجاد و گسترش زخم بستر در نواحی دارای برجستگی استخوانی مانند لگن;(sacrum);; ، پشت سر ;;(occiput);; ، پشت گوش، زانو، پاشنه پا، دنده ها و آرنج هستند. این عارضه برای افرادی که همین وضعیت را در روی ویلچر دارند بیشتر در نواحی زانو، قوزک پا، شانه ها، پشت سر و ستون فقرات اتفاق می افتد.;
در این نواحی لایه چربی که معمولا به عنوان بالشتک برای رگ های خونی عمل می کند وجود ندارد، در نتیجه هنگامی که رگ های خونی تحت فشار ناشی از وزن بدن قرار می گیرند میزان اکسیژن بافتی به شدت کاهش می یابد، پوست دچار مردگی شده، بافت ها از ناحیه زیر پوست تخریب می شوند و زخم بستر به وجود می آید.;
این عارضه در نقاطی مانند ناحیه زیر شکم ;;(perineum);; که معمولا خیس بوده و معمولاً; تمیز نمی شوند نیز به وجود می آید، بنابراین تمیز کردن و خشک نگه داشتن بدن بیمارانی که قادر به نگهداری ادرار و مدفوع خود نیستند در کاهش احتمال ایجاد و گسترش زخم بستر نقش عمده ای ایفا می کند.;
دستگاه عصبی افراد سالم هنگام ایجاد فشار در یک ناحیه خاص پیام هایی مبنی بر لزوم جابه جایی موقعیت بدن صادر کرده و باعث تقسیم فشار وارده بر نواحی مختلف می شود ولی بیماران بستری در تخت که قادر به حرکت نیستند ممکن است حتی بعد از دو ساعت دچار عارضه زخم بستر شوند که این زمان برای افرادی که از ویلچر استفاده می کنند و قادر به حرکت نیستند به مراتب کمتر است.
● عوامل موثر در ایجاد و گسترش زخم بستر
1) محدود بودن به تخت یا ویلچر
2) عدم توانایی حرکتی
3) عدم توانای کنترل ادرار و مدفوع
4) تغذیه نامناسب و ناکافی
5) کمبود هوشیاری ذهنی بیمار
● مراحل ایجاد زخم بستر
زخم های بستر را می توان به دو دسته سطحی و عمیق تقسیم کرد:;
زخم های عمیق در بافت های زیر پوست گسترش می یابند بافت مردگی بیشتر در زیر پوست اتفاق می افتد تا روی پوست. این گونه زخم ها را می توان به تاول هایی تعبیر کرد که حتی پس از بهبودی اثر خود را به جای گذاشته و قبل از آنکه دیده شوند یا علامتی از خود بروز دهند به مقدار قابل ملاحظه ای گسترش یافته باشند. ;
علامت معمول زخم بستر ایجاد توده سخت ارغوانی یا بی رنگ در زیر پوست است و میزان آسیب دیدگی معمولا خیلی شدید تر از آن است که در روی پوست قابل شناسایی و دیدن است.
زخم های سطحی خود به چهار مرحله تقسیم بندی می شوند که در هر مرحله ناحیه ای از پوست در گیر می شوند. شناختن هر مرحله جهت درمان مناسب، مفید است.;
▪ مرحله اول
در این مرحله فقط اپیدرم درگیر می شود. علامت مشخصه آن قرمز شدن سطح پوست و آسیب سطحی پوست است اگر فشار از بین برود بهبودی به دست می آید.
▪ مرحله دوم
در این مرحله اپیدرم از بین می رود میزان آسیب دیدگی پوست به محل اتصال درمیس و بافت زیر پوستی محدود می گردد. در محل زخم لبه های غیر عادی شکل گرفته و همراه با لایه چربی زیر آن ورم کرده و دردناک می شوند. احتمال عفونت در این مرحله وجود دارد. در صورتی که عامل فشار از بین برود هفته ها طول می کشد تا زخم التیام یابد .
▪ مرحله سوم
آسیب دیدگی تا عمق لایه بین استخوان و عضله ;;(fascia);گسترش می یابد. بافت زیر پوستی کاملا درگیر می شود. محل زخم ها دردناک نیستند. احتمال تراوش مایع بد بو و نیز عفونت وجود دارد. در صورت از بین رفتن عامل فشار به ماه ها وقت برای التیام زخم نیاز است.
▪ مرحله چهارم
آسیب دیدگی ناحیهfascia ;; گسترش می یابد تا حدی که تاندون ها، ماهیچه ها، استخوان ها و مفاصل را درگیر می کند در این مرحله احتمال عفونت نیز وجود دارد. زخم ممکن است در سطح پوست کوچک به نظر برسد ولی در زیر پوست گسترش زیادی یافته باشد. مایعی بد بو از محل زخم تراوش می کند و در صورت از بین رفتن عامل فشار ممکن است بعد از ماه ها یا شاید سال ها زخم بهبود پیدا کند.
یکی از راه های پیشگیری از ایجاد یا گسترش زخم بستر استفاده از تشک های مواج است. تشک های مواج با استفاده از سلول های محتوی هوا بالشتکی مناسب جهت نواحی تماس ایجاد کرده و باعث توزیع فشار در آن نواحی می شوند.
تشک های مواج جهت استفاده در بیمارانی با در صد ریسک های ;Low, Medium ,High ,Very high ;طراحی می شوند. بدیهی است قبل از تهیه هر گونه تشک مواج می بایست درجه ریسک بیماران استفاده کننده از آن را مشخص کرد.;
با استفاده از جداول ارایه شده و محاسبه نمرات هر بیمار می توان درجه ریسک را مشخص کرده و تشک مواج متناسب با آن تهیه کرد.;

مهندس محمد علی سعادت
مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی