در مورد سنگ کلیه بیشتر بدانیم

سنگهای ادراری قدمتی 7000 ساله دارند که از دوران حیات اولیه تا زندگی مدرن امروزی بشر از بیماریهای ناشی از سنگ رنج می برده است گرچه علت آنرا در بعضی موارد نمی دانسته اند ،ولی امکاناتی که بتوان با سنگ یا عفونت ناشی از آن مبارزه کرد را در دست نداشته و گاهی اوقات از داروهای گیاهی و در بعضی مواقع از خرافات استفاده می شده است .  
بقراط حکیم 460 سال قبل از میلاد به وجود سنگ در انسان پی برد و در سال 865 میلادی محمد ذکریای رازی درباره درمان جراحی سنگ مثانه از ناحیه پرینه صحبت کرده است .
در سال 980 میلادی با تولد ابن سینا دانش طب آن زمان متحول می گردد و در کتاب سوم خود در فصل 20- 18 تماما درباره اورولوژی صحبت می کند .
بررسی سنگها در زمانهای متفاوت ادامه یافت تا به امروز که عوامل ژنتیکی مصرف داروها و تغییرات PH ادرار ، کاهش مصرف مایعات و رژیم غذایی را جز موارد مهم تشکیل سنگ دانسته و رابطه ای که بین سنگ و عفونت و نارسایی کلیه و مرگ ومیر ناشی از عوارض آنها و آگاهی از چگونگی تشکیل سنگ دانسته و رابطه ای که بین سنگ و عفونت و نارسایی کلیه و مرگ ومیر ناشی از عوارض آنها و آگاهی از چگونگی تشکیل سنگ نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری دارد را یافته اند.
▪ اما با توجه به شیوع بالای سنگهای ادراری و برخورد زیاد با این بیماران تحقیق جامع و کاملی تا کنون انجام نشده که آیا می شود از تشکیل سنگ جلوگیری کرد یا خیر؟
اهمیت مسیله تا حدی است که بیماران مبتلا به سنگ ادراری به طور مکرر به کلینیک ها و اورژانس مراجعه نموده و سبب اتلاف وقت از یک طرف و تحمل هزینه های گزاف بر سیستم دولتی از طرف دیگر شده .
بطور کلی بیماری سنگ ادراری یک بیماری شایع در تمام جوامع می باشد که عوامل متعددی در ایجاد آن دخالت دارند به همین دلیل در بررسی عوامل دخیل در ایجاد سنگ کلیوی در نظر گرفتن یک فاکتور یا حتی چند فاکتور ممکن است نتیجه درستی به بار نیاورد و تحقیقات پیچیده تری را می طلبد .
از این رو مصاحبه ای با دکتر محمد یزدانی دانشیار گروه اورولوژی انجام دادیم که امیدواریم به بخش کوچکی از سوالات و ابهامات ما در این مورد پاسخ دهد:
1) عامل ایجاد سنگ کلیه را توضیح دهید؟
جواب علمی : پروسه سنگ سازی مجموعه وقایعی است که منجر به فوق اشباع (supersaturation ) نمک هایی می گردد که در تشکیل سنگ دخالت دارند.
فوق اشباع نیز باعث تشکی هسته اولیه و کریستالهایی می گردد و تجمع آنها منجر به تشکیل سنگ می شود که این عوامل در ایجاد سنگ مهمند.
ـ عدم مصرف آب
ـ تعرق زیاد
ـ مصرف نمک فراوان
ـ عوامل ژنتیکی و سابقه فامیلی
ـ مصرف داروها
ـ تغییرات PH ادرار
ـ رژیم غذایی
عفونت های ادراری و شغل های بی حرکت مثل کارمندان و رانندگانی که مدت زیادی ثابت روی صندلی می نشینند و همچنین مناطق جغرافیایی جز عوامل سنگ ساز هستند .
2) میزان املاح موجود در آب چقدر در ایجاد سنگ کلیه تاثیر دارد؟
زیاد اعتقادی به املاح موجود درآب برای سنگ سازی نیست ولی گرچه سختی آب را گاهی اوقات مطرح می کنند اما مهم است که آب هرچقدر سنگینی و املاح دارباشد مصرف کردن آن بیشتراست از مصرف نکردن آن .
3) کسی که یکبار دچار سنگ کلیه شد آیا امکان دارد دوباره کلیه شروع به سنگ سازی نماید؟
50% افرادی که سنگ کلیه دارند و درمان می شوند بعد از 10 سال احتمال عود سنگ در آنها زیاد هست .
4) درمان های سنگ کلیه بر چند قسم است؟
درمانهای سنگ کلیه مختلف و بستگی به نوع سنگ دارد که ازبین آنها باید به:
- درمانهای طبی و اقدامات عمومی که تمام عواملی که در تشکیل سنگ دخالت داشته اند را باید برعکس کرد.
- درمانهای سنگ شکنی برون اندامی و درون اندامی
- درمانهای جراحی
- درمانهای لاپاراسکوپی را نام برد.
● اقدامات عمومی
▪ مصرف مایعات فراوان بخصوص یک تا سه ساعت بعد از غذا
▪ محدودیت مصرف پروتیین ها
▪ محدودیت مصرف نمک ها
▪ مصرف غذاهای حاوی پتاسیم
▪ محدودیت مصرف غذاهای حاوی اگزلات
▪ درمان عفونت های ادراری
▪ محدودیت مصرف کربو هیدراتها
▪ چربیهای ماهی که اسید ایکوزاپنتانوتیک موجود در روغن ماهی مفید است .
▪ تغییر PH ادراری
▪ عدم مصرف بعضی از داروها و مصرف داروهای دیگر
▪ عدم مصرف ویتامین ها
پیشنهاد مصرف مایعات فراوان با هدف ادرار بیش از 2 لیتر در 24 ساعت که باید مصرف مایعات بیش از 3 لیتر باشد.
5) چند نوع سنگ کلیه از نظر جنسی داریم ؟
▪ سنگ های اگزولات کلسیم و فسفات کلسیم
▪ سنگ های اسید اوریکی
▪ سنگ های عفونی
▪ سنگ های سیستنی و سنگهای گرانیتی
6) از عوامل ایجاد تنگی مجاری ادراری کدام مورد را می توان نام برد؟
عامل تنگی ثابت ماندن سنگ در حالب ها بیش از 2 ماه را مطرح می کند.
7) سنگ کلیه بیشتر در خانمها شایع است یا در آقایان چرا؟
در آقایان 2 تا 3 برابر خانمها سنگ سازی دارند که به نظر می رسد وجود هورمون مردانه تستوسترون بی تاثیر نباشد .
هورمون های جنسی زنان بیشتر کمک می کنند در گشاد شدن حالب ها که به دفع سنگ کمک می کند ضمن اینکه طول حالب در خانمها بیشتر است .
8) افراد مبتلا به سنگ کلیه با توجه به نوع سنگی که دارند چه رژیم غذایی به آنها توصیه می شود ؟
▪ سنگ کلیه اسید اوریکی : رژیم کم پروتیین ، مصرف سیترات ، مصرف آۀوپرنیول و تغییر PH ادرار ، مصرف مایعات فراوان
▪ سنگ های سیستنی : مصرف مایعات فراوان قلیایی کردن ادرار ( تغییر Ph ) ، محدودیت نمک ، استفاده از داروهای موثر مثل D پن سیلاین
▪ سنگ های عفونی : درمان عفونت ، مایعات فراوان ، درمانهای جراحی
▪ سنگ اگزلات کلسیم: مایعات فراوان ، کاهش مصرف اگزلات و کلسیم ، کاهش مصرف تنقلات ، رژیم کم نمک و مصرف هیدروکلرو بتازید
بعضی از مواد مصرفی روزانه در غذا مانند مرکبات ، چغندر ، کاکایو ، اسفناج ، قهوه ، کوکاکولا(نوشابه سیاه ) دارای مقادیر قابل توجهی اگزالات بوده یا اینکه موادی دارند که در بدن به اگزالات تبدیل می شود که اگزالات بالا یکی از عوامل تشکیل سنگ های کلیوی است.
● نکات پایانی :
در مورد کلسیم غذا صحبت های ضد و نقیضی شده مصرف زیادی آن سبب دفع زیاد کلسیم ادرار می شود که خود عامل سنگ سازی است از طرفی مطالعه ای که روی 45000 بیمار به مدت4 سال شده نشان می دهد که مصرف کلسیم غذا باعث دفع اگزالات ادرار می شود که از سنگ سازی جلوگیری می کنند و در مطالعه ای در بیماران سنگ ساز بیشتر از شیر استفاده شد بین یک تا چهار لیوان در روز دیده شده بیمارانی که روزی 4 لیوان شیر مصرف می کنند کمتر سنگ میسازند که خود محدودیت رژیم کلسیمی را رد می کنند بخصوص در سن بالا که بیماران دچار پوکی استخوان هم هستند . فقط بر حسب نوع سنگ می توان به بیماران گفت اگزالات فسفات پروتیین و نمک کمتر مصرف نمایند.
چای داغ و تازه مقدار بالایی اگزالات دارد بهتر است افراد از چای سرد کم رنگ که اگزالات آن از بین رفته استفاده نمایند.
آب مصرفی نیاز نیست جوشیده باشد به خاطر املاح مفیدی که دارد و دربدن مصرف می شود یا اینکه سبک یا سنگین بودن آب مطرح نیست قفط بیماران سنگ ساز باید آب فراوان بنوشند حتی در شبها و بهترین زمان نوشیدن آب تا سه ساعت بعد از خوردن غذا است که هسته اولیه سنگ شروع به رسوب می کنند و سنگ سازی آغاز می شود بهتر است بگوییم مقدار دفع ادرار فرد سنگ ساز باید بیشتر از 2 لیتر در 24 ساعت باشد در مورد مصرف گوشت قرمز یا سفید تفاوتی در بین وجود مقدار پروتیینی ، آن نیست که بعضی می گویند باید کمتر از 90 گرم پروتیین مصرف کند که فکر نمی کنم هیچ ایرانی چنین رژیمی داشته باشد . (هر 100 گرم گوشت مرغ 20 گرم پروتیین دارد و هر 100گرم گوشت قرمز 18 گرم پروتیین دارد.) پس تقریبا در هر وعده غذا باید حدود 500 گرم گوشت مصرف کرد تا به مقادیر مورد نظر برسد البته نباید نادیده گرفت همراه گوشت موارد دیگری مثل نان و حبوبات و غیره مصرف می شود که آنها م پروتیین دارند و از مقدار پروتیینی موجود باید کم شود ( اما مصرف گوشت ماهی و روغن ماهی را در اسکیموها که سنگ کمتری دارند بهم ربط می دهند. )
در مورد مصرف لبنیات (شیر وکره ) را می توانند مصرف کنند اما در مصرف ماست ( در شرایط عادی حدود 5 گرم 100% پروتیین دارد ولی ماست کیسه ای 59% ، کشک 70% گرم پروتیین دارد.) دوغ و پنیر آب بیشتر بنوشند.
گرچه در مورد مصرف ویتامین C و تغییرات PH ادرار هم گزارشاتی وجود دارد که مصرف آ ن بی فایده نیست . اما پایین بودن PH ادراری در صورتیکه محدودیت پروتیین های جانوری همراه با تجویز سیترات پتاسم باشد مفید است و از سنگ سازی جلوگیری می شود و مهمترین عامل جلوگیری از سنگ PH ادرار است که اگر PH ادراری آنها قلیایی است آنرا اسیدی کنند و نکته مهم دیگر وجود عفونت ادراری نداشته باشد.
مسیله دیگر شغل است بخصوص مشاغل کارمندی ، راننده ها و افراد پشت میز نشینی که تحریک ندارند و یکی از عوامل سنگ سازی بی حرکتی است که اینگونه افراد باید فعالیتهای دیگری در حین انجام وظیفه داشته باشند یا حتی در بین ساعات تحرک و مقدار مصرف مایعات را بالا ببرند.

دکتر محمد یزدانی
سلامت نیوز