آشنایی با اختلال شخصیت مرزی

آقای الف، حسابدار 28 ساله ای است که سابقه طولانی مشکلات میان فردی دارد. همکارانش در اداره او را شدیدا دمدمی و غیرقابل پیش بینی می دانند. برخی روزها شاد و سرزنده است اما روزهای دیگر خشم غیر قابل کنترل نشان می دهد. همکاران او از نگرشهای بی ثبات وی نسبت به مدیران شگفت زده می شوند. او بین بت ساختن و بت شکستن در نوسان است; به این معنی که یک روز دوستی را تا عرش اعلا می برد و او را ستایش می کند و فردا یا حتی ساعتی بعد او را از همان جا با کله به زمین می کوبد! برای مثال او یک روز درباره ذکاوت مدیرش لا ف می زند، اما روز بعد او را به باد انتقاد می گیرد. همکارانش از او فاصله می گیرند، زیرا از توقعات مداوم او برای توجه به تنگ آمده اند.  
یک روز بعد از گم کردن یکی از صورت حساب هایش به قدری آشفته شد که مچ دست خود را با تیغ برید. از آنجا که سابقا نیز چندین بار سیگار بر روی دست خود خاموش کرده بود، لذا این واقعه موجب شد که مدیر به او اصرار کند درصدد کمک حرفه ای برآید.
● ماهیت اختلال شخصیت
اختلا ل شخصیت (bisorber Personality) عبارت است از الگوی ناسازگارانه و با دوام تجربه درونی و رفتار بیرونی که به زمان نوجوانی یا جوانی بر می گردد و در زمینه های زیر آشکار می شود:
▪ شناخت، یعنی روش های ادراک و تفسیر خود، دیگران و رویدادها
▪ حالا ت عاطفی
▪ عملکرد بین فردی
▪ کنترل تکانه ضعیف و مخدوش شده مثل خود زنی که در شرح حال آقای الف شاهد بودیم اما دقیقا افراد مبتلا به اختلال شخصیت چه کسانی هستند؟ در زندگی روزمره، همگی ما با آدم های این چنینی روبرو شده ایم:
1) افرادی که عادت به دروغگویی دارند به صورتی که اگر دروغ نگویند روزشان شب نمی شود! این عده برای کوچکترین مسایلی که هیچ نفع مادی هم برای آنها ندارد باز دروغ می گویند، مثلا اگر ناهار آبگوشت خورده باشند به دروغ می گویند قیمه خورده اند!
2) افرادی که هنگام عصبانیت سیگار روی دست خود خاموش می کنند، خود را می زنند، زخمی می کنند و گویی که به این شیوه عادت کرده اند!
3) افرادی که حس می کنند از آنها زیباتر، باهوش تر، روشنفکرتر وموفق تر اصلا روی کره زمین پیدا نمی شود و در صورت وجود چنین فردی حس می کنند که احتمالا سو تفاهمی پیش آمده است!
4) افرادی که جز خود، به همه چیز و همه کس مشکو کند، تمام رفتارهای همسر خود را زیر نظر می گیرند، به بی اهمیت ترین و جزیی ترین اتفاقات با سو ظن می نگرند و معتقدند که همه عالم و آدم در پی توطیه چینی علیه آنها هستند!
5) افرادی که خوره کارند و خیلی کم می خندند یا تفریح می کنند، این عده آن قدر کم می خندند که تا بحال کسی دندان های آنها را ندیده است!
6) و آدم هایی که ...
تمام مثال های یاد شده نمونه هایی از اختلا ل شخصیت هستند. یک فرد مبتلا به ناراحتی روحی - مثلا اضطراب یا افسردگی - از وضعیت خود در رنج است، لذا انگیزه برای رفتن پیش روانشناس و روانپزشک جهت درمان دارد. اما یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت، معمولا خودش نه رنجی می کشد و نه مشکلی در خود احساس می کند اما اطرافیان وی همگی متوجه اند که مشکلی در کار است; لذا وی را ترغیب می کنند که در پی کمک حرفه ای برآید. در عوض وی تمام این اطرافیان را عامل اصلی ناراحتی خود می داند.
از آنجا که اینگونه افراد به طور معمول از آنچه اجتماع به عنوان علایم آنها می شناسد، احساس ناراحتی نمی کنند، اغلب فاقد انگیزه درمان و حتی مقاوم در برابر آن هستند، در طبقه بندی های روانپزشکی، اختلالات شخصیت به سه دسته تقسیم شده اند:
1) دسته الف رفتاری غریب و نامتعارف دارند،
2) افراد مبتلا به دسته ب اغلب نمایشی، نامتعادل و هیجانی اند
3) افراد دسته ج را هراسان ها و مضطرب ها تشکیل می دهند.
اختلال شخصیت مرزی مربوط به دسته دوم بوده و شایع ترین اختلال شخصیت محسوب می شود. شرح حال کوتاهی که در آغاز بدان اشاره شد متعلق به یک فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی است.
● ویژگی های شخصیت های مرزی
مرزی بودن یعنی چه؟ تصور می شود که این افراد یک جایی در مرز بین روان رنجوری (اضطراب، افسردگی و...) و اسکیزوفرنی (آنچه که در زبان عامیانه بدان جنون گفته می شود) قرار دارند. برخی پژوهشگران معتقدند که اختلال شخصیت مرزی نوعی از اسکیزوفرنی یا افسردگی یا احتمالا آمیزه ای از آنهاست. مشخصه فرد مبتلا، ناپایداری در اکثر حوزه های زندگی است. شخصیت زن آلکس در فیلم جذابیت شوم نمونه خوبی است از آنچه یک فرد دارای شخصیت مرزی چه جور آدمی است. در یک صحنه بسیار دراماتیک این فیلم، آلکس شدیدا آشفته می شود و در لحظه ای، مچ دست خود را می برد.
شدت این موضوع نگاهی اجمالی است به ویژگی اصلی افراد مبتلا به این اختلال; یعنی روابط میان فردی بی ثبات . شخصیت های مرزی تقریبا همیشه به نظر می رسد که در بحران و طوفان به سر می برند. چرخش های سریع خلق در اینها شایع است: یک لحظه ممکن است نزاع طلب باشند، لحظه بعد افسرده و لحظه ای دیگر شاکی از این که هیچ احساسی ندارند. افراد مبتلا به اختلا ل شخصیت مرزی اغلب دچار نوع خاصی از افسردگی می شوند که با احساس های پوچی و هیجان پذیری منفی متغیر مشخص می شود.
دیوید سلینجر، رمان نویس آمریکایی مجموعه داستانی دارد به نام دلتنگی های نقاش خیابان چهل و هشتم . در این مجموعه، داستانی وجود دارد با نام دهانم زیبا و چشمانم سبز و مردی در آن توصیف می شود که در خانه منتظر آمدن همسر خود است و دیر کردن همسر، وی را شدیدا آشفته و هیجانی می کند و رفتارهایی از پشت تلفن نشان می دهد که بسیار به هیجان پذیری های شخصیت های مرزی شباهت دارد. افراد مرزی به ندرت دیگران را آزار می دهند اما عمیقا تحت تاثیر رویدادهای میان فردی قرار می گیرند که اغلب افراد به راحتی آنها را از سر می گذرانند.
این افراد روابط عمیق و پرتوقعی با دیگران برقرار می کنند و دیگران را نمی توانند خاکستری ببینند، بلکه یا همه را خوب خوب می دانند یا کاملا بد، پدیده ای که دو نیمگی (Splitting) نامیده می شود. آنها علا وه بر این که روابط آشفته ای دارند، اغلب در مورد هویت خودشان یا این که آنها واقعا کیستند، دچار سردرگمی می شوند. حتی بعد از این که دوره عادی جستجوی هویت را در نوجوانی پشت سر گذاشته اند باز هم مطمین نیستند که از زندگی چه می خواهند و در سطح عمیق تر فاقد درک روشنی از خویشتن خویش هستند.
عدم اطمینان آنها درباره این که کیستند، به صورت تغییرات ناگهانی در گزینه های زندگی مانند برنامه های شغلی، ارزش ها، هدف ها و نوع دوستان جلوه گر می شود. احساس های مزمن کسالت و بی حوصلگی باعث می شوند افراد مبتلا به اختلا ل شخصیت مرزی به دنبال تحریک باشند. ماجرای روابط آنها، تا اندازه ای این جستجو برای تجربیات هیجانی شدید را نشان می دهد. امکان دارد برای رفع کسالت به رفتارهای تکانشی مانند ولخرجی های نسنجیده، رانندگی بی پروا، پرخوری، یا حتی دزدی از فروشگاه ها بپردازند.
هیجان ناشی از این فعالیت ها آنها را سرزنده می کند. تفکرات خودکشی گرا یا رفتار جرح خویشتن نیز در بین شخصیت های مرزی متداول است ولی گاها قصد ندارند خودشان را بکشند و این رفتار آنها که خودکشی گونه نام دارد، ژستی برای جلب توجه خانواده، معشوق یا متخصصان محسوب می شود. خودزنی آنها به وسیله چاقو یا خاموش کردن سیگار بر روی بدن نوعی پرخاشگری هدایت شده به سمت خود است. مرزی هیجان ها را همیشه در حالت اوج (peak) تجربه می کنند نه در حالت متعادل هنگامی که در حالت اوج هیجان قرار می گیرند - به ویژه احساس خشم یا گناه شدید - برای آرام کردن خود و کم کردن شعله هیجانات به خودزنی می پردازند; چرا که توان تبدیل حالا ت هیجانی خود به کلمات را ندارند و در نتیجه مجبورند که پرخاش شدید را متوجه خویشتن کنند.
● شخصیت های مشهور مبتلا به اختلال مرزی
افرادی مثل مارلین مونرو هنرپیشه لورنس عربستان، توماس ولف، آدلف هیتلر و زلدا فتزجرالد همگی دارای خصلت های شخصیتی شبیه به آنچه در افراد مبتلا به اختلا ل شخصیت مرزی دیده می شود بودند. هر یک از آنها به خاطر رفتارهای غیرقابل پیش بینی و بی اندازه متغیرشان، عدم تحمل گفت وگوهای عادی و اجتماعی، دوره های ناامیدی و بسیاری وقایع غیرعادی که مشخصه زندگی آنهاست، مشهور بودند. همچنین هیتلر در روز دوشنبه 30 آوریل 1945 خودکشی کرد. از روز صدر اعظم شدن هیتلر دقیقا دوازده سال و سه ماه می گذشت...

نویسنده محمد امین شریفی
روزنامه مردم سالاری