تقدیر سلامت از کلیه خوانندگان

دستگاه تصفیه خون. شاید این بهترین عبارتی باشد که برای توصیف کلیه به کار می رود. این عضو که به اندازه مشت بسته انسان است در هر 50 دقیقه یک بار تمام خون را تصفیه و از مواد زاید پاکسازی می کند و در همین هنگام فشار خون و اسید و قلیای خون را کنترل می کند و عامل خون سازی می شود.می گویند با یک کلیه هم می توان زندگی کرد اما باید جانب احتیاط را داشت. درباره این عضو دوقلو بیشتر بدانیم...  
در هر ده دقیقه حدود یک لیتر خون از کلیه ها می گذرد و کلیه ها تمام خون بدن را حدوداً; هر 50 دقیقه تصفیه می کنند. کلیه ها علاوه بر تصفیه خون، تولید ادرار و تامین آب کافی بافت های بدن، فشار خون و مقدار نمک های حیاتی در خون را نیز تنظیم می کنند. همچنین کلیه ها هورمونی به نام اریتروپویتین ترشح می کنند که تولید گلبول قرمز خون بدن را تحریک و کنترل می کند. علاوه بر آن، تعادل اسید و باز خون و مایعات بدن را هم تنظیم می کند. کلیه هر فردی حدود 13 سانتی متر طول و 8 سانتی متر عرض و 3 سانتی متر قطر دارد. به قولی هر کلیه انسان بالغ به اندازه حدود یک دست مشت شده است. متوسط وزن کلیه در مردان نیز 150 گرم و در زنان 135 گرم است.
▪ علل سوزش ادرار: محرک های ادراری مانند غذاهای تند و ادویه دار، غذاهای اسیدی، کافیین مثلا مصرف قهوه و شکلات، آلرژی یا حساسیت به صابون ها و دستمال توالت معطر، حمام کف صابون، عفونت مجاری ادراری، بیماری های مقاربتی (سوزاک و کلامیدیا)، التهاب و عفونت مثانه و پیشابراه، عفونت، التهاب و یا سرطان پروستات، سنگ کلیه، عفونت قارچی
▪ علل تکرار ادرار: اضطراب، برودت محیط، مصرف زیاد مایعات، مصرف مدرها، الکل و کافیین، عفونت مجاری ادرار، التهاب مثانه، سنگ مثانه، دیابت، سرطان مثانه، سنگ کلیه، مشکلات کلیوی، التهاب و یا سرطان پروستات
▪ علل قطره قطره آمدن ادرار: سنگ کلیه، نوروپاتی یا آسیب عصبی مثانه، آسیب به نخاع، التهاب، تورم و یا سرطان پروستات، عفونت مجاری ادرار، تنگی و یا تومور پیشابراه، بی اختیاری ادرار، ضعف عضلات کف لگن، مصرف برخی داروها، چاقی.
ناهنجاری کلیه شایع ترین ناهنجاری در نوزادان است. متخصصان معتقدند در ایران به دلیل رواج ازدواج های فامیلی، بروز ناهنجاری کلیوی ارثی در نوزادان تازه متولد شده بعد از ناهنجاری جمجمه و ستون فقرات جزو شایع ترین ناهنجاری هاست.
اگر نوزادی تا 24 ساعت بعد از تولد ادرار نکرد باید از نظر ناهنجاری های آناتومیک دستگاه ادراری بررسی شود.
ادرار نوزاد ممکن است به مقدار بسیار اندک قند یا پروتیین داشته باشد. سندرم آژنزی یا نبود دو طرفی کلیه یک مورد در هر 3000 تولد است. در نوزادی که آپلازی یک طرفه کلیه یک مورد در هر 1000 تولد زنده دیده می شود در جنس مذکر شایع تر است و معمولا کلیه چپ وجود ندارد. کلیه نعل اسبی 1 مورد در هر 500 تولد دیده می شود. کلیه نعل اسبی به نسبت یک مورد در هر چهارصد تولد زنده دیده می شود. این بیماری در جنس مذکر شایع تر است و به دلیل همراهی با بسیاری از ناهنجاری های مادرزادی که بعضی از آنها با حیات طولانی منافات دارند، در این افراد، تومور ویلمز 2 تا 8 برابر نسبت به سایر افراد بیشتر دیده می شود.
رنگ طبیعی ادرار زرد کم رنگ کهربایی است و منظره شفاف دارد. بیماری ها، مصـرف برخی داروها و میوه ها و رنگ های مصنوعی موجود در مواد غذایی و داروها می توانند رنگ ادرار را تغییر دهند. یک عامل تعیین کننده رنگ ادرار در افراد سالم میزان دریافت آب و مایعات است. هر قدر مصرف مایعات در شما بیشتر باشد ادرار نیز رقیق تر و کم رنگ تـر می شود.
در شکل مقابل 7 رنگ ادرار را که بـیـانگر دریافت کافی مایعات است، مشاهده می کـنـیـد.
چنانچه رنـگ ادرار شـمـا پررنگ تـر از رنـگ شـماره 3 باشد، معنی آن است که بدن شما دچار کم آبی است و باید آب بیشتری در طی روز بنوشید. ادرار تشکیل یافته است از: رنگدانه های ادرار + اسید اوریک (نوعی اسید ملایم با نـیـتـروژن بـالا) + اوره (مـاده اندکی چسـبـنـاک) که 2 درصد ادرار را تشکیل می دهند + کراتی نین + گلبول ها یا سلول های سفید و به ندرت سلول های قرمز مرده + آب که 95 درصد ادرار را تشکیل می دهد و الکترولیت ها یا املاح اضافی بدن
● رنگ های غیرطبیعی ادرار
▪ ادرار قرمز و صورتی و یا به رنگ چای: علت آن وجود خون در ادرار است و ممکن است به علت عفونت و التهاب پروستات در مردان، عفونت مثانه، فشار خون بالا، سنگ کلیه و مثانه، هموفیلی، سرطان مثانه یا کلیه و یا پروستات، صدمه و ضربه (شکستگی لگن و یا ضربه به کلیه و مثانه)، ابتلا به سل، وجود زردی یا یرقان، مصرف چغندر، شاه توت و مواد غذایی و قرص های حاوی رنگدانه های مصنوعی، مسمومیت با جیوه و سرب، وجود هموگلوبین، میوگلوبین یا همان رنگدانه عضلات و یا گلبول های قرمز در ادرار، مصرف برخی داروها (مانند ملین ها و یا ضد انعقاد خون) مانند: ریفامپین، ایبوپروفن، داروهای گروه سالیسیلات مانند آسپیرین، هپارین که ضد انعقاد است، فنی تویین، فنوتیازین، داروی ملین سنا و ویتامین B.
در صورت قرمز و یا صورتی شدن ادرار فورا به پزشک مراجعه کنید.
▪ ادرار نارنجی و یا زرد تیره: نشانه کم آبی بدن است و ممکن است به علت یرقان یا زردی، مصرف B کمپلکس، مواد غذایی حاوی کاروتن مانند هویج، ویتامین C، برخی داروها مانند: وارفارین، ریفامپین، ویتامین B2، سولفاسالازین، هپارین و تتراسایکلین باشد.
▪ ادرار سبز و آبی: به علت رنگ های مصنوعی موجود در مواد غذایی و داروها، رنگدانه آبی متیلن، مصرف مولتی ویتامین ها و مواد حاوی کاروتن، عفونت مجاری ادراری (ادرار سبز)، مشکلات صفرا، میزان بالای کلسیم (ادرار آبی)، مصرف برخی داروها مانند: آمی تریپتیلین، سایمتیدین، متوکاربامول و تریامترن.
▪ ادرار قهوه ای تیره و یا سیاه: به علت مسایلی مانند اختلالات کبدی مانند هپاتیت ویروسی و سیروز کبدی، سرطان پوست نوع ملانوما یا بدخیمی رنگدانه های پوست، آغشتگی ادرار به بتادین، مصرف سبزی ریواس، مسمومیت با مس و فنول، مصرف ترکیبات آهن دار، مصرف داروهای ملین و ضد فشار خون و داروهای متوکاربامول، سوربیتول، داروهای گوگردی گروه سولفونامید، مترونیدازول و داروهای نیتراتی.
▪ ادرار به رنگ زرد تیره: نشانه کم آبی بدن است و به علت یرقان یا زردی
▪ ادرار کدر: به علت بیماری سوزاک، التهاب و عفونت مثانه، التهاب پروستات، بیماری سل، عفونت مجاری ادرار، سنگ کلیه و مثانه، ادرار با فسفات، اگزالات، مخاط، چربی و گلبول های سفید و قرمز زیاد در ادرار.
▪ ادرار با کف زیاد: نشانه پروتیین زیاد در ادرار یعنی نفروز یا دفع پروتیین در ادرار
▪ ادرار سفید: وجود چرک و عفونت
● تغیر حجم ادرار
در پزشکی، پرادراری به وضعیتی اطلاق می شود که حجم ادرار 24 ساعته بیش از 5/2 لیتر باشد. گاهی هم پرادراری به تکرر ادرار بدون توجه به حجم ادرار اطلاق می شود. گاهی مواقع، پرادراری به همراه بلع مایعات فراوان است. گاهی پرادراری حالت طبیعی و نرمال دارد مثل پرادراری در سرما، پرادراری در ارتفاعات، و بعد از بلع مایعات فراوان.
▪ برای پرادراری دلایل زیادی وجود دارد: مصرف داروهای مدر، مصرف غذاهای مدر (قهوه، چای، آب میوه های با اسید زیاد،) ، دیابت شیرین، دیابت بی مزه، پرنوشی روانی، مصرف زیاد ریبوفلاوین یا ویتامین B2، سرما، ارتفاعات، التهاب بافت بینابینی مثانه، لوپوس و کلسیم بالا.
● کم ادراری
سرعت جریان ادرار در مثانه پر مردان 25 تا20 میلی لیتر در ثانیه و در زنان 30 تا 25 میلی لیتر در ثانیه است. سرعت جریان کمتر از 15 میلی لیتر در ثانیه، موجب شک به انسداد و سرعت کمتر از 10 میلی لیتر در ثانیه به عنوان مدرک قطعی برای انسداد محسوب می گردد.
عللی که برای کاهش جریان ادرار وجود دارد در مردان و زنان متفاوت است. ممکن است به دنبال عفونت، تحریک شیمیایی، عفونت های باکتریایی مانند و یا هورمونی و یا به طور شایع تر، به طور خودبه خودی و بدون علت واضح باشد. هر عاملی که باعث کم آبی بدن شود، داروهایی که موجب مسمومیت کلیه می شود مانند پنی سیلین ها و داروهای هم گروه جنتامایسین، تومور مغزی ترشح کننده هورمون ضد ادراری و در زنان، جوشگاه های جراحی به دنبال جراحی قبلی و در مردان انسداد ناشی از بزرگ شدن پروستات از شایع ترین علل است.
● بوی ادرار
بوی ادرار نیز می تواند نشانگر بیماری باشد: بوی طبیعی ادرار اندکی آروماتیک یا معطر و اسیدی است.
مصرف ویتامین ها به ویژه ویتامین B6 و زرد چوبه، بوی ادرار را تغییر میدهد.
▪ بوی آمونیاک: نشانه کم آبی بدن و غلظت بالای ادرار، عفونت، همچنین ادرار پس از مدتی که در دمای اتاق بماند، باکتری ها، اوره موجود در ادرار را به آمونیاک تبدیل می کنند.
▪ بوی تعفن و بوی ماهی: عفونت باکتریایی کلیه، مثانه و مجاری ادراری
▪ بوی شیرین و میوه ی: دیابت (وجود گلوکز در ادرار)
▪ بوی رطوبت: بیماری کبدی
▪ بوی استون: دیابت، خستگی و گرسنگی شدید
ابن سینا از مزه شیرین ادرار افراد دیابتی اطلاع داشت. او در فصلی درباره تشنگی درباره تشخیص های افتراقی پرادراری می نویسد که مشتمل بر 22 وضعیت مختلف از جمله دیابت قندی است. در فصل پرادراری، وی برای اولین بار به نحوی بسیار دقیق دیابت بی مزه را شرح می دهد. با این وجود، اغلب یوهان پیتر فرانک به عنوان اولین کسی که دیابت بی مزه را شرح و آن را از دیابت قندی افتراق داده است، شناخته می شود. این بیماری از این جهت دیابت بی مزه نامیده می شود که این بیماران برخلاف دیابت قندی در ادرار خود قند دفع نمی کنند اما ادرار زیادی را به علت توقف در ترشح هورمون ضد ادراری، دفع می کنند؛; درست مثل بیماری قند.

دکتر هومن خلیقی
روزنامه سلامت www salamat ir