آشنایی با علایم و نشانه های آکنه و شیوه های درمان آن

آکنه ناشی از تداخل عملکرد هورمون ها و دیگر مواد روی غدد چربی پوست (غدد سباسه) و فولیکول مو است. این عوامل منجر به بسته شدن منافذ شده و منجر به بروز ضایعه می شود. ضایعات آکنه معمولاً; روی صورت، گردن، پشت، سینه و شانه ها ایجاد می شود. اگرچه آکنه معمولاً; به طور جدی سلامتی را تهدید نمی کند، ولی می تواند باعث بروز هیجانات عاطفی شود. در آکنه شدید ممکن است جوشگاه (جای ترمیم زخم، اسکار) برای همیشه باقی بماند.  
● آکنه چگونه به وجود می آید
پزشکان آکنه را بیماری واحد پیلوسباسه توصیف می کنند. واحد پیلوسباسه متشکل از یک غده سباسه است که به مجرایی موسوم به فولیکول که حاوی یک مو است، منتهی می شود. این واحد در کل بدن وجود داشته ولی در صورت، قسمت فوقانی پشت و قفسه سینه به وفور دیده می شود. غدد سباسه ماده یی چرب موسوم به سبوم ترشح می کنند که به طور طبیعی از دهانه فولیکول به سطح پوست راه می یابد. مو، چربی و سلول های پوشاننده مجرا که باعث باریک شدن این مجرا می شوند، ممکن است دلمه یی ایجاد کنند که علامت زودرس آکنه است. این دلمه باعث می شود چربی (سبوم) از میان منفذ به سطح پوست نرسد. مخلوط چربی و سلول ها باعث می شود باکتری هایی که به صورت نرمال روی پوست زندگی می کنند، مجرا را ببندند. این باکتری ها مواد شیمیایی و آنزیم هایی تولید می کنند که باعث جذب گلبول های سفید خون و در نتیجه التهاب می شود.
موقعی که مجرای مسدود شده مو پاره می شود، محتویات آن شامل سبوم، سلول های مرده و باکتری به سطح پوست ریخته شده و سبب التهاب می شود. افراد مبتلا به طور مکرر دچار ضایعات مختلف آکنه می شوند که در ذیل توضیح داده شده است.
1) ضایعات پایه آکنه، کومدون نامیده می شود که در حقیقت مجرای مسدود شده و متورم فولیکول مو است.
2) اگر فولیکول مسدود (کومدون) زیر پوست بماند و به آن راه نیابد یک برآمدگی سفید در سطح پوست تولید می کند که به آن سرسفید می گویند.
3) کومدونی که به سطح پوست می رسد، در سطح پوست باز شده و با اکسیژن هوا ترکیب شده که به دلیل تغییر رنگ به آن سرسیاه می گویند.
سرسیاه و سرسفید ممکن است برای مدت طولانی در پوست باقی بمانند. دیگر ضایعات مشکل ساز آکنه شامل موارد زیر است؛;
1) پاپول؛; ضایعات ملتهب کوچک صورتی رنگ در پوست است که ممکن است در لمس دردناک باشند.
2) پوستول؛; پاپول هایی هستند که با ترشحات چرکی سفید یا زردرنگ پر شده اند و قایده یی قرمز دارند.
3) ندول؛; ضایعات بزرگ، دردناک و سفتی که در عمق پوست قرار دارند.
4) کیست؛; ضایعات عمقی، دردناک و مملو از چرک که سبب بروز جوشگاه (اسکار) می شوند.
● علت آکنه چیست
علت دقیق این بیماری شناخته نشده است ولی پزشکان عوامل مختلفی را در آن دخیل می دانند. یکی از علل مهم، افزایش هورمون های جنسی مردانه موسوم به آندروژن ها است. این هورمون طی بلوغ در هر دو جنس افزایش یافته و سبب بزرگی غدد سباسه و ترشح بیشتر سبوم می شود. تغییرات هورمونی در حاملگی یا مصرف قرص های خوراکی ضدبارداری نیز سبب بروز آکنه می شوند. عوامل ژنتیکی نیز ممکن است در این امر دخیل باشند. محققان بر این باورند که تمایل به بروز آکنه از والدین به ارث می رسد. برخی داروها مثل آندروژن ها و لیتیوم سبب آکنه می شوند. مواد آرایشی چرب نیز با تغییر سلول های مجرا (فولیکول) سبب چسبندگی آنها به یکدیگر و تولید دلمه می شوند.
● فاکتورهایی که آکنه را بدتر می کنند
- تغییر میزان هورمون ها در جنس مونث در سن بلوغ یا 7-2 روز قبل از شروع قاعدگی
- استفاده از مواد آرایشی یا مواد مرطوب کننده چرب یا مواجه شدن چربی در محیط کار (مثل کار در آشپزخانه)
- فشار ناشی از کلاه یا تجهیزات ایمنی و ورزشی، کوله پشتی، گردنبند سفت یا لباس های ورزشی تنگ
- تحریک کننده های محیطی مثل آلودگی هوا و رطوبت بالا
- خراش وارد کردن با فشار و کندن
- مالش خشن پوست
- استرس
● برخی افسانه ها در رابطه با علل آکنه
افسانه های زیادی در رابطه با علل آکنه وجود دارد. مصرف شکلات و غذاهای چرب اغلب علت آکنه شناخته می شود اما مدارک کافی در دسترس نیست که بیان کند مصرف این مواد باعث بدتر شدن آکنه می شود. افسانه های دیگری علت آکنه را آلوده بودن پوست عنوان کرده اند، اما باید توجه داشت که جوش های سرسیاه و دیگر ضایعات آکنه به علت آلودگی ایجاد نمی شوند. استرس علت آکنه نیست. بلکه در افرادی که دارای آکنه هستند استرس، آکنه موجود را بدتر می کند.
● چه کسانی به آکنه مبتلا می شوند
در تمام نژادها و در کلیه سنین افراد دچار آکنه می شوند. آکنه در سنین نوجوانی و اوایل بلوغ بیشتر اتفاق می افتد. تخمین زده شده 80 درصد افراد در سنین 11 تا 30 سال در بعضی نقاط بدن دچار آکنه می شوند. در بعضی افراد آکنه تا زمانی که به سن 30 سالگی برسند ادامه پیدا می کند اما در بعضی افراد تا سنین 40 و 50 سالگی هم این مشکل پوستی دیده می شود.
● درمان آکنه
آکنه اغلب توسط متخصصان پوست درمان می شود، گرچه ممکن است پزشکان عمومی، متخصصان کودکان یا داخلی نیز انواع خفیف آن را درمان کنند. هدف از درمان، بهبود ضایعات موجود، جلوگیری از ایجاد ضایعات جدید، جلوگیری از به وجود آمدن جوشگاه (اسکار) و به حداقل رساندن استرس روانی است. دارودرمانی عوامل زیر را که باعث ایجاد آکنه می شود، درمان می کند؛;
- تجمع غیرطبیعی سلول ها در فولیکول
- افزایش تولیدات چربی
- باکتری ها
- التهاب
با توجه به وسعت ضایعه ممکن است از داروهای متفاوتی استفاده شود. بعضی از این داروها به طور موضعی مصرف می شوند و برخی به شکل خوراکی و گاهی نیز ترکیبی از هر دو مورد تجویز می شود.
● درمان ضایعات سرسیاه، سرسفید و آکنه التهابی خفیف
معمولاً; برای افرادی که آکنه خفیف دارند انواع داروهای موضعی تجویز می شود. داروهای موضعی یا به طور مستقیم روی ضایعه یا روی منطقه یی که پوست درگیر است، مالیده می شوند. داروهایی که برای آکنه خفیف استفاده می شوند، به صور مختلف عمل می کنند.
- بنزوییل پروکساید؛; باکتری مولد آکنه را از بین می برد. همچنین ممکن است تولید چربی را کم کند.
- رزورسینول؛; ضایعات سرسیاه و سرسفید را از بین می برد.
- اسید سالیسیلیک؛; به از بین بردن ضایعات سرسیاه و سرسفید کمک کرده، همچنین باعث جلوگیری از ریزش سلول های داخل مجرا (فولیکول) می شود.
- سولفور؛; به از بین بردن دانه های سرسیاه و سرسفید کمک می کند.
این داروها به طور موضعی مصرف شده و به اشکال متفاوتی مانند ژل، لوسیون و کرم در دسترس اند. در بعضی افراد، این داروها ممکن است سبب بروز عوارضی مثل التهاب، سوزش یا قرمزی شده که اغلب با ادامه درمان بهتر می شوند.
در صورت شدت یا طولانی شدن عوارض باید به پزشک اطلاع دهید. این داروها اگر به طور منظم استفاده شوند موثر واقع می شوند، اگرچه برای بروز اثرات مفید آنها باید هشت هفته یی صبر کرد.
● درمان انواع متوسط تا شدید آکنه
افراد مبتلا به انواع متوسط تا شدید آکنه ممکن است با استفاده از داروهای موضعی یا خوراکی یا ترکیبی از هر دو نوع درمان شوند.
الف) تجویز داروهای موضعی؛;
تعدادی داروی موضعی جهت درمان آکنه استفاده می شود که شامل موارد زیر است.
- آنتی بیوتیک ها؛;
کمک به توقف یا کند کردن رشد باکتری ها می کنند و التهاب را کاهش می دهند.
- مشتقات ویتامین A (رتینویید)؛;
دلمه روی کومدون ها را برمی دارد و به داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها اجازه ورود به فولیکول می دهد. همچنین بعضی از انواع آن ممکن است باعث کاهش شکل گیری کومدون ها شود. این داروها شکلی از ویتامین A هستند، مثل تره تینویین (رتین A).
ب) سایر داروها؛;
ممکن است باکتری مولد آکنه را از بین برده و تولید چربی را کاهش دهند و رشد باکتری ها را کند کرده یا متوقف کنند و التهاب را کم کنند، مثل بنزوییل پروکساید، ترکیبات حاوی سولفور یا آزالییک اسید. این داروها نیز به صورت کرم، لوسیون، محلول و ژل تجویز می شوند. برای تجویز، نوع پوست در نظر گرفته می شود. کرم ها و لوسیون ها سبب مرطوب شدن پوست شده و بهترین گزینه برای افراد با پوست حساس هستند. اگر پوست تان چرب است یا در آب و هوای گرم و مرطوب زندگی می کنید از ژل یا لوسیون محلول در الکل استفاده کنید که منجر به خشک شدن پوست می شود.
در بعضی افراد تجویز داروهای موضعی، عوارض جانبی خفیفی مانند سوزش، خارش، قرمزی، پوسته ریزی یا تغییر رنگ پوست اتفاق می افتد. در بعضی از داروها مثل ایزوتره تینویین این اثرات جانبی معمولاً; بعد از مدتی به رغم مصرف دارو کاهش می یابد. اگر اثرات جانبی شدید بوده یا از بین نرفت به پزشک اطلاع دهید. اثرات این داروها معمولاً; بعد از چهار تا هشت هفته بروز می یابد.
ج) تجویز داروهای خوراکی؛;
برای انواع متوسط تا شدید آکنه اغلب پزشکان آنتی بیوتیک خوراکی تجویز می کنند. آنتی بیوتیک های خوراکی به وسیله محدود کردن رشد باکتری ها و کاهش التهاب، آکنه را مهار می کنند. ممکن است از داروهای موضعی و خوراکی باهم استفاده شود. آنتی بیوتیک های شایعی که در درمان آکنه استفاده می شوند، عبارتند از؛; تتراسیکلین، ماینوسیکلین و داکسی سیکلین. داروهای دیگری که کمتر استفاده می شوند، عبارتند از؛; کلیندامایسین، اریترومایسین یا سولفونامیدها. بعضی از افرادی که آنتی بیوتیک مصرف می کنند، عوارضی مانند ناراحتی معده، گیجی یا احساس سبکی در سر، تغییر در رنگ پوست و افزایش تمایل به آفتاب سوختگی در آنها نمایان می شود. به علت اینکه داروی تتراسیکلین در استخوان و دندان جنین و کودکان کوچک اثر بد می گذارد مصرف این دارو در زنان حامله و شیرده و کودکان زیر 14 سال ممنوع است. این نگرانی وجود دارد که داروهای تتراسیکلین و ماینوسیکلین با داروهای جلوگیری از بارداری تداخل کرده و اثر آنها را کاهش دهند. بنابراین در این موارد باید از سایر روش های پیشگیری از بارداری استفاده کرد. درمان طولانی با آنتی بیوتیک های خوراکی ضروری است تا نتایج موردنظر حاصل شود.
● درمان آکنه کیستیک یا گره دار
افرادی که آکنه ندولار یا کیستیک دارند باید توسط متخصص پوست درمان شوند. برای افرادی که آکنه شدید ملتهب دارند و با داروهای فوق الذکر درمان نشوند، ایزوتره تینویین (آکوتان) که از مشتقات ویتامین A (رتینویید) است، تجویز می شود. ایزوتره تینویین دارویی خوراکی است که یک یا دوبار در روز همراه با غذا، به مدت 15 تا 20 هفته تجویز می شود. این دارو اندازه غدد چربی را کاهش می دهد، بنابراین چربی کمتری تولید می شود به همین دلیل رشد باکتری ها کاهش می یابد.
ـ فواید ایزوتره تینویین (آکوتان)؛;
این دارو، دارویی موثر است که می تواند از ایجاد جوشگاه (اسکار) جلوگیری کند. درمان با این دارو به مدت 15 تا 20 هفته آکنه را به طور کامل یا تقریباً; کامل درمان می کند. در بیمارانی که آکنه بعد از یک دوره درمان با ایزوتره تینویین عود کند، ممکن است یک دوره دیگر از همان دارو یا داروهای دیگر تجویز شود.
ـ زیان های ایزوتره تینویین (آکوتان)؛;
در زنان حامله این دارو باعث نقص جنین می شود. افرادی که این دارو را مصرف می کنند نباید حامله باشند و در طول مدت مصرف دارو نیز نباید حامله شوند. این زنان باید از یک ماه قبل از شروع درمان تا یک ماه پس از پایان درمان، همزمان به دو صورت جداگانه از بارداری پیشگیری کنند.
بعضی از افراد مبتلا به آکنه، به علت تغییرات ظاهر پوست، دچار افسردگی می شوند. ممکن است تغییرات خلق وخو در مدت مصرف دارو یا کمی بعد از قطع درمان با داروهایی شبیه به ایزوتره تینویین تشدید شود. گزارش هایی مبنی بر خودکشی و قصد خودکشی در افرادی که این دارو را مصرف می کنند، دیده شده است. به هرحال حین درمان اگر دچار دلتنگی شدید غیرمعمول یا علایم دیگر افسردگی مانند کاهش اشتها یا کاهش تمایل به فعالیت های زندگی یا مشکل در تمرکز شدید حتماً; به پزشک اطلاع دهید. دیگر عوارض مهم ایزوتره تینویین شامل موارد ذیل است؛;
- خشکی چشم ها، دهان، لب ها، بینی یا پوست (که خیلی شایع است)
- خارش
- خون دماغ
- دردهای ماهیچه یی
- حساسیت به نور خورشید
- شب کوری
- تغییرات خونی مثل افزایش چربی های خون (تری گلیسرید و کلسترول)
- تغییر عملکرد کبد.
برای ارزیابی اثر ایزوتره تینویین و توقف آن در صورت بروز عوارض جانبی، قبل از شروع درمان و در فواصل معین درمانی درخواست آزمایش خون می شود. عوارض جانبی معمولاً; با تکمیل دارودرمانی و قطع آن، از بین می روند.
● درمان آکنه های ناشی از هورمون در خانم ها
در بعضی از زنان، آکنه به علت افزایش هورمون های جنسی مردانه (آندروژن) ایجاد می شود. سایر نشانه های آن عبارتند از هیرسوتیسم (افزایش مو در صورت و بدن)، شعله ور شدن آکنه قبل از قاعدگی، قاعدگی های نامنظم و بالا رفتن میزان آندروژن (هورمون جنسی مردانه) در خون. برای درمان این نوع آکنه ها ممکن است یکی از چند داروی زیر تجویز شود.
- قرص های جلوگیری از بارداری؛; از ترشح آندروژن تولیدشده در تخمدان ها جلوگیری می کند.
- تجویز مقادیر کم داروهای کورتیکواسترویید مانند پردنیزولون یا دگزامتازون؛; از اثرات آندروژن تولیدشده از آدرنال جلوگیری می کنند.
- داروهای ضدآندروژن مانند اسپیرونولاکتون (آلداکتون)؛; میزان تولید چربی را کاهش می دهد. عوارض داروهای ضدآندروژن شامل قاعدگی نامنظم، حساس شدن پستان ها، سردرد و سرگیجه است.
● سایر درمان های آکنه
پزشکان علاوه بر این داروها، درمان های دیگری برای آکنه به کار می برند. برای مثال کومدون (سرسیاه) را در مطب درمی آورند. گاهی پزشک کورتیکواسترویید (کورتون) را جهت کمک به کاهش اندازه و درد ناشی از کیست یا ندول مستقیماً; به درون ضایعه تزریق می کند. درمان زودهنگام آکنه بهترین روش جلوگیری از به جای ماندن جای زخم است. برای اسکارهای به جا مانده از آکنه از جراحی استفاده می شود. برای درمان اسکارهای نامنظم، لیزر سطحی مفید است.
● چگونگی مراقبت از پوست در افراد مبتلا به آکنه
- پوست را با ملایمت پاک کنید؛;
اگر مبتلا به آکنه هستید، باید صورت را با یک پاک کننده ملایم (با نظر پزشک متخصص) روزی دو بار (صبح و شب) و بعد از فعالیت های سنگین شست وشو دهید. استفاده از صابون های قوی یا سایش با دستمال خشن مفید نبوده و می تواند مشکل را بدتر کند. موهایتان را به طور منظم با شامپو شسته و اگر موهای خیلی چربی دارید هر روز آن را بشویید.
- اجتناب از دستکاری ضایعات؛;
از لمس و ساییدن مکرر پوست دچار ضایعه اجتناب کنید. از فشار وارد کردن، نیشگون گرفتن و کندن پوستی که دچار ضایعه شده یا جای زخم دارد، خودداری کنید.
- با دقت ریش بتراشید؛;
ببینید استفاده از ریش تراش برقی بهتر است یا تیغ ریش تراش. زمانی که از تیغ ریش تراش دستی استفاده می کنید از سالم و تیز بودن تیغ باید مطمین باشید. قبل از استفاده از خمیر ریش، صورت را به طور کامل با آب و صابون بشویید.
- از آفتاب سوختگی اجتناب کنید؛;
بعضی از داروهایی که برای درمان آکنه استفاده می شود پوست را مستعد آفتاب سوختگی می کند. آفتاب سوختگی پوست را قرمز یا برنزه کرده که باعث تیرگی پوست می شود، در نتیجه ممکن است آسیب وارد شده به پوست کمتر قابل رویت باشد. آفتاب سوختگی باعث خشک تر شدن پوست می شود. به هر حال خطراتی مانند پیری زودرس و خطر ابتلا به سرطان پوست در صورت تداوم تماس با آفتاب وجود دارد.
- با دقت از مواد آرایشی استفاده کنید؛;
در زمان درمان آکنه، لازم است مواد آرایشی را تغییر دهید. تمام مواد آرایشی مثل کرم پودر، رژگونه، سایه چشم و مواد مرطوب کننده و محصولات مراقبت از مو، باید عاری از چربی باشد. از محصولاتی که روی آن برچسب غیرکومدوژن وجود دارد، استفاده کنید. در بعضی از این افراد حتی این مواد هم آکنه را بدتر می کند. در هفته های اول درمان، حتی در استفاده از مواد آرایشی ممکن است با مشکل مواجه شوید زیرا پوست تحت تاثیر داروی موضعی تره ترینویین یا بنزوییل پروکساید قرمز شده یا دچار پوسته ریزی می شود.

دکتر رامین علاسوند افسانه طاعتی منبع اعتماد
بازیاب www bazyab ir