سلطان دردها

سنگ کلیه به خصوص در کشور ما یکی از بیماری های شایع کلینیک ارولوژی محسوب می شود و موادی که از آن با عنوان سنگ کلیه یاد می شود واقعاَ; سنگ هستند،درباره این مشکل بسیار شایع و بی نهایت دردناک پای صحبت های دکتر حسین کرمی نشستیم. وی جراح و متخصص بیماری های کلیوی و فوق تخصص اندویورولوژی(درمان اندوسکوپی بیماریهای کلیه) و دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه شهید بهشتی است. بد نیست این را هم بدانید که دکتر کرمی یکی از قاریان مطرح کشور است و تاکنون چندین بار در مسابقات بین المللی قرایت قرآن به مقام نخست دست پیدا کرده است.  
▪ آقای دکتر می گویند درد سنگ کلیه یکی از شاه دردهای علم پزشکی است؟
ـ بله. درد سنگ کلیه در کنار درد زایمان و دندان درد یکی از شاه دردهای علم پزشکی است. از مشخصات درد سنگ کلیه این است که ناگهانی بوده با تهوع و استفراغ همراه است و حالت موجی دارد یعنی درد اصطلاحا می گیرد و ول می کند. بیمار به شدت بی قرار می شود و به دنبال راهی برای کاهش درد می گردد.
▪ یعنی اگر کسی سنگ کلیه داشته باشد الزاما درد هم دارد؟
ـ نه، ممکن است سنگ در کلیه یا سایر بخش های سیستم ادراری بیمار گیر کرده باشد و کلیه را از کار انداخته یا به آن صدمه رسانده باشد و کوچکترین علامتی هم نداشته باشد. از طرفی امکان دارد سنگ ریزه کوچکی از جای خود حرکت کرده و شدیدترین دردها را در پهلوی بیمار ایجاد کند یا اینکه ممکن است فردی به طور اتفاقی آزمایش بدهد یا سونوگرافی انجام دهد و متوجه سنگ بزرگ شاخ گوزنی در کلیه خود بشود بدون اینکه کوچکترین علامتی داشته باشد.یکی از نمونه های سنگ، تشکیل سنگ در مثانه است که می تواند باعث احتباس و قطع ناگهانی ادرار شود. این حالت هم بدون علامت قبلی و به طور ناگهانی اتفاق می افتد.
▪ اصلاً; به چه دلیلی سنگ کلیه ایجاد می شود؟
ـ دلایل مختلفی وجود دارد. در برخی موارد علت ایجاد سنگ نامعلوم است. اما یک علت ایجاد آن ارث است. در کسانی که پدر یا مادرشان کلیه سنگ ساز داشته اند احتمال بروز سنگ بالاتر است. در کلیه این افراد کلسیم بیشتری دفع می شود یا اینکه موادی به نام مهارکننده در ادرار این افراد وجود ندارد که می تواند باعث ایجاد سنگ شود. برخی بیماری های ارثی خاص هم می تواند باعث تسریع سنگ سازی شود. بیماری های مادرزادی و انسداد در سیستم کلیوی و مجاری ادرار هم می تواند باعث تشکیل سنگ شود چون ادرار در ناحیه انسداد جمع وته نشین شده و دفع نمی شود. همین ته نشین شدن می تواند باعث تسریع سنگ سازی شود. علت دیگر شغل است. در کشورهای صنعتی افرادی که پشت میزنشین هستند و شغلشان با تحرک کمی همراه است بیشتر در معرض سنگ کلیه هستند.
رژیم و عادات غذایی هم در ایجاد سنگ کلیه نقش دارد. برخی از افراد پروتیین زیادی مصرف می کنند. منظور مصرف زیاد از حد موادی مثل گوشت قرمز، لبنیات، خامه و کله پاچه است. در عین حال مصرف زیاد نمک هم مزید بر علت می شود. پروتیین و قند و نمک زیاد در کنار مصرف کم آب باعث تسریع سنگ سازی می شود. یکی دیگر از علت های تشکیل سنگ وجود عفونت های ادراری مکرر است. وجود برخی از باکتری های عفونت زا می تواند باعث تشدید سنگ سازی شود.
▪ آقای دکتر وضعیت آب و هوا در تشکیل سنگ کلیه نقش دارد؟
ـ بله، مناطق جغرافیایی هم در تشکیل سنگ نقش دارد. سنگ کلیه در ساکنین مناطق گرم و مرطوب بیشتر تشکیل می شود مثلاً; در شمال ایران.
▪ با توجه به اینکه گفتید ممکن است سنگ کلیه اصلاً; علامت نداشته باشد بیمار از کجا باید متوجه چنین مشکلی شود؟
ـ اگر بیمار دردی مشابه آنچه گفتیم داشته باشد احتمال اینکه سنگ کلیه داشته باشد زیاد است. اما جدا از این توصیه می کنیم هر فردی حتی اگر هیچ گونه علامت و مشکل کلیوی نداشته باشد باید دو بار در سال از نظر وضعیت کلیه و مجاری ادرار معاینه و آزمایش شود. انجام یک سونوگرافی و آزمایش ادرار ساده در بسیاری از مواقع باعث تشخیص سریع بیماری می شود.
▪ درباره انواع سنگ های کلیه و روش های درمانی آنها توضیح دهید.
ـ ببینید سنگ های با قطر کمتر از 4 میلیمتر در 90 درصد موارد اصلا نیازی به درمان ندارد و خودبه خود دفع می شود. با مصرف مایعات، تحرک و فعالیت بدنی و یکسری از داروها سنگ دفع می شود و چون کوچک هستند هنگام دفع، درد خاصی ایجاد نمی کند. سنگ های بین 6-4 میلیمتر تا 70 درصد خودبه خود دفع می شود.
در نتیجه اگر سنگ تشخیص داده شود و اندازه اش کمتر از 6 میلیمتر باشد 4هفته زمان درنظر می گیریم تا دفع شود. در این مدت بیمار مایعات فراوان همراه با دارو مصرف کرده و فعالیت بدنی اش را افزایش می دهد تا سنگ دفع شود. اما اگر سنگ بالای 6 میلیمتر بود باید درمان دیگری را در نظر بگیریم. در درجه اول اگر علت زمینه ای مانند انسداد یا عفونت ادراری وجود داشته باشد سعی می کنیم آن را برطرف نماییم. سپس در مرحله درمان سنگ اگر اندازه سنگ کلیه بین 6تا15 میلی متر باشد با سنگ شکنی برون اندامی در عرض 3جلسه خرد می شود. بیمار به صورت سرپایی و بدون گرفتن بی هوشی و بدون بستری شدن، زیر دستگاه سنگ شکن می خوابد و امواج اولتراسونیک که روی سنگ متمرکز شده آن را خرد می کند.
▪ آقای دکتر بسیاری از بیماران از روش های جراحی برای خارج کردن سنگ وحشت دارند. واقعاً; چند درصد از بیماران مبتلا به سنگ کلیه باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند؟
ـ امروزه خوشبختانه بیشتر از 95 درصد از سنگ های سیستم ادراری نیاز به جراحی باز ندارد. درگذشته برای خارج کردن این سنگ ها از جراحی باز با برش های یک وجبی در شکم یا پهلوی بیمار استفاده می کردند. در نتیجه همین شکاف جراحی باعث زمینگیر شدن بیمار و درد بیشتر می شد و جای 15-10 بخیه روی شکم بیمار اصلاً; وضعیت جالبی نداشت ولی خوشبختانه در حال حاضر ما روش هایی کاملاً; محافظه کارانه برای درمان سنگ های کلیه در اختیار داریم که درد و ناراحتی بیمار در آنها بسیار بسیار اندک بوده و قابل مقایسه با روش های قدیمی جراحی باز نیست.
▪ این روش ها ی جدید دقیقا چیست؟
ببینید، اگر سنگی در کلیه باشد که بزرگ بوده یا پس از 3جلسه به روش سنگ شکنی اولیه برون اندامی جواب ندهد با روش غیرتهاجمی سنگ شکنی درون اندامی و بدون شکاف جراحی، آن را درمان می کنیم. از طریق پوست سوزنی وارد کلیه می شود بدون اینکه شکافی روی پوست و عضلات بدهیم. سپس یک دوربین وارد کلیه شده و سنگ با دید مستقیم کاملاً; خرد و از همان طریق خارج می شود و فقط یک بخیه روی پوست قرار می گیرد. در واقع به جای یک شکاف یک وجبی فقط یک سوراخ کوچک ایجاد می شود و بیمار به جای 15 بخیه فقط یک بخیه می خورد. اگر سنگ های بزرگ به این روش هم جواب ندهند می توان با لاپاراسکوپی سنگ را خارج کرد که این روش هم بدون برش جراحی وسیع و فقط با یک برش بسیار کوچک انجام شده و حداقل درد و ناراحتی را برای بیمار به همراه دارد.
▪ فکر می کنم این روش های درمانی غیرتهاجمی در بیمارانی که کلیه سنگ ساز دارند اهمیت بیشتری داشته باشد؟
ـ دقیقاً;. این درمان ها وقتی اهمیت بیشتری پیدا می کنند که بدانیم. کلیه برخی از بیماران سنگ ساز است و شاید لازم باشد چندین بار تحت درمان قرار بگیرند. حالا تصور کنید اگر بخواهیم با روش های قدیمی پنج شش بار شکم بیمار را با برش های وسیع یک وجبی باز کنیم که دیگر تاب و توانی برای بیمار باقی نمی ماند و دایماً; باید بستری باشد.
▪ آقای دکتر برای اینکه دچار سنگ کلیه نشویم شما چه مواردی را توصیه می کنید؟
ـ در وهله اول بررسی های منظم سیستم ادراری را توصیه می کنم. هر کسی حتی اگر کلیه هایش کاملاً; سالم باشد باید هر 6 ماه یک سونوگرافی و آزمایش ادرار انجام دهد. نکته دوم اینکه مصرف فراوان مایعات به خصوص برای بیماران سنگ ساز واجب است. بیماران سنگ ساز باید طی شبانه روز 2 تا 3 لیتر مایعات مصرف کنند یعنی هر 5/1 تا 2 ساعت یک لیوان آب بخورند و رنگ ادرارشان باید همیشه نزدیک به رنگ آب باشد. نکته سوم کم مصرف کردن نمک است.
نمک زدن زیاد به غذا باعث رسوب املاح و تشدید سنگ سازی می شود. توصیه بعدی تعدیل رژیم غذایی است. در گذشته به افرادی که کلیه سنگ ساز داشتند می گفتند گوشت نخور، نمک نخور، لبنیات نخور، شکلات نخور، تخم مرغ نخور، نوشابه نخور و... خوب بیمار می گفت پس چی بخورم؟! شما فرض کنید یک بیمار جوان که کلیه اش سنگ ساز است نمی تواند چنین رژیم غذایی وحشتناکی را اجرا کند. امروزه توصیه ما تعدیل رژیم غذایی است. ما نمی گوییم هیچ چیز نخور، بلکه می گوییم همه چیز بخور ولی در حد اعتدال. مثلاً; گوشت و لبنیات یک وعده در روز مصرف شود. البته تمام اینها به شرطی است که بیمار مایعات فراوان مصرف کند. مصرف مایعات اصلی ترین کلید سلامت کلیه ها است.
▪ رای تامین سلامت کلیه ها، یک فرد عادی و سالم باید چقدر در طول روز آب بخورد؟
ـ افراد عادی که کلیه های سالمی دارند، در 24 ساعت باید دست کم 2 لیتر آب مصرف کنند. به عبارت ساده تر باید هر سه ساعت یک لیوان آب مصرف شود. این مقدار در ماه های گرم سال افزایش می یابد و باید حدود 3 لیتر در روز باشد. افرادی که کلیه سنگ ساز دارند باید بیشتر از افراد عادی مایعات، مصرف کنند. بهترین مایعات آب آشامیدنی سالم و تصفیه شده است. در کنار آب، چای کمرنگ و ماء الشعیر هم مایعات مفیدی هستند ولی هرگز جای آب را نمی گیرند.
▪ در ماه های سرد سال بسیاری از مردم از نوشیدن آب به مقدار کافی غافل می شوند. چطور متوجه شویم که مقدار آبی که مصرف کرده ایم کافی بوده یا نه؟
ـ مهم ترین معیار، رنگ ادرار است. اگر مایعات به حد کافی مصرف شده باشد ادرار باید صاف، به رنگ زرد روشن و شفاف باشد. ادرار نباید غلیظ و پررنگ باشد. اگر ادرار غلیظ و رنگ آن تیره باشد بدین معناست که فرد مایعات کافی مصرف نکرده است. رنگ ادرار غلیظ و پررنگ به مدت طولانی می تواند به کلیه صدمه زده و زمینه را برای عفونت های ادراری یا تشکیل سنگ فراهم کند.

سلامت نیوز www salamatnews com