بیماریهای کروموزومال

سندرم داون بهترین الگوی آنومالی کروموزومی است. Kariotyping (کروموزوم ها که جفت جفت چیده شده اند) در شخصی که سندرم داون دارد یک کروموزوم اضافی در جفت 21 دارد که معمولاً; از نارسایی جفت کروموزوم هایی است که در پروسه ی اولیه تقسیم سلولی از تخمک یا اسپرم جدا می شوند.  
تغییرات ازحالت نرمال درتعداد یا ساختمان کروموزوم ها که ممکن است یا ممکن نیست باعث نقیصه ی ژنتیکی شود. کروموزوم ها ژن هایی راحمل می کنند که ویژگی یک انسان را تعیین می کنند. حدود یک در 500 نوزاد یک کروموزوم آنورمال دارد و این آنومالی معمولاً; درحالی که سلول های تخمک یا اسپرم دارند تشکیل می شوند به وجود می آید.
سلول های تخمک واسپرم در پروسه یی به نام میوزیس Meiosis شکل می گیرند که با سلول هایی که تعداد نرمال کروموزوم (46) دارند شروع می شوند و به 4 سلول سکس (اسپرم یا تخمک) ختم می شوند که هرکدام فقط 23 کروموزوم دارند. در لقاح یکی از سلول های تخمک که 23 کروموزوم دارد با سلول اسپرم که آن هم23 کروموزوم دارد جفت می شوند تا یک جنین که 46 کروموزوم دارد تشکیل شود و این پدیده هر کودکی را قادر می سازد تا 2 تیپ ازهرکروموزوم را داشته باشد یکی از مادر و یکی هم از پدر.
گاهی این پروسه ی میوزیس متأ;سفانه بدون انتظار قطع می شود و یک سلول مخصوص از تخمک یا اسپرم شکل می گیرد با یک تعداد ازکروموزوم آبنورمال اگر سلول سکس آبنورمال در پروسه ی لقاح شرکت کند جنینی که به وجود می آید یک عدد آبنورمال کروموزوم خواهد داشت.
آنومالی کروموزومال از طریق کاریوتایپینگ تشخیص داده می شود. پروسه یی برای آنالیز کروموزوم ها در داخل خون، پوست، مغز، استخوان یا سایر نمونه های بافتی، کروموزوم ها زیر میکروسکوپ شمارش می شوند و در اینجاست که نقص ساختمانی آنها آشکارمی شود. تست پره ناتال برای کشف یک کروموزوم غیر طبیعی در یک جنین را در اختیار داریم. اگر شک داریم کروموزوم آبنورمال در یک جنین وجود دارد، از این تست استفاده می کنیم که مبادا خطر بزرگی در کار باشد.
● انواع آبنورمالی ها:
کروموزومال آبنورمالیتی را این طور دسته بندی می کنیم: نوع خیلی شدید که مرگ زودرس را در پی دارد، اختلالاتی که به عقب ماندگی روانی منجر می شود و نوع خفیف فاکتورهای تأ;ثیر گذار در مورد مادرهایی که در خطر بزرگتری نسبت به دیگران هستند عبارتنداز: داشتن تاریخچه ی فامیلی اختلالات ژنتیکی، سن مادر که بالاتر از 35 سال باشد. حدود نیمی از سقط جنین خود به خود، به غیرطبیعی بودن کروموزوم مربوط می شود که آنقدر شدید است که امکان رشد پره ناتال وجود ندارد.
یک اشتباه (error) که ممکن است در طول میوزیس صورت گیرد، بی نظمی در تعداد کروموزوم ها است. گاهی جنین می تواند تعداد غلط کروموزوم را به ارث ببرد یعنی به جای 46 کروموزوم نرمال (23 از هر والد)، یک ست اضافی 23 تایی یعنی جمعاً; (23+46) یعنی 6qکروموزوم دریافت کند. گاهی یک جنین می تواند یک تک کروموزوم اضافی از یکی از والدین بگیرد یا یک تک کروموزوم را از دست بدهد. شرایط چندی از این قبیل داریم ازجمله سندرم داون (تریزومی21) سندرم تریزومی 18، و سندرم تریزومی 13 که آبنورمالی تعداد کروموزوم ها هستند. این آبنورمالی هم جنین ممکن است مربوط به تغییرات ساختمانی بین کروموزوم ها باشد. گاهی یک کروموزوم در یک محل شکسته می شود تا واحد تازه یی ایجاد شود. در قسمت های شکسته شده در محل دیگری همان کروموزوم یا حتی روی کروموزوم متفاوتی گاهی ماده ی ژنتیکی از دست می رود. این انواع تغییرات ممکن است موجب عقب ماندگی ذهنی یا سایر ضایعات تولد گردند، علل این شکستگی ها روشن نیست.
● ضایعات تولد:
که با آبنورمالی کروموزومال مربوط می شود ممکن است به 2 کاتگوری تقسیم شوند: اول آنهایی که در کروموزوم های سکس ظاهر می شوند و دوم آنهایی که 22 در سایر کروموزوم ها دیده می شوند. بیشتر کروموزمال آبنورمالیتی انسانی در اتوزوم ها ظاهر می شوند که 22 جفت هستند و تعداد آن ها در مردها و زن ها مساوی هستند. کروموزومال آبنورمالیتی که با کروموزوم سکس همراه هستند، نسبت به اتوزومال آبنورمالیتی تا اندازه یی کمتر شایع هستند ومعمولاً; کمتر خطرناک هستند. هر دو، یعنی اتوزومال و سکس کروموزومال غیر طبیعی را می توان قبل از تولد به وسیله ی آمنیوسنتزیس و کوریونیک ویلوس سمپلینگ تشخیص داد و در همین جا قویاً; تأ;کید می شود که در هر زن حامله بالای 35 سال بدون هیچ کوتاهی باید انجام شود:
الف) آبنورمالی اتوزومال:
شایع ترین آبنورمالی اتوزومال خطرناک سندرم داون است که این افراد دارای یک کپی اضافی، تریاد، به جای یک جفت هستند. در 3 تا 5 درصد موارد کپی سوم کروموزوم 21، جانشین کروموزوم دیگری شده است که بیشتر در کروموزوم 14یا 15 خواهد بود.
سندرم داون در یک مورد از 800 بچه یی که متولد می شوند ظاهر می شود، مادرهای مسن تر در خطر بزرگتری برای داشتن یک نوزاد با این شرایط هستند. مادرهایی که درحال حاضر نوزادی با سندرم داون در منزل دارند. برای بچه ی بعدی قدری در خطر بیشتری با سندرم داون هستند و بالاخره زن هایی که خودشان سندرم داون دارند، خطر داشتن بچه یی با سندرم داون در آنها زیاد است. مجدداً; تکرار می کنم آمنیوسنتزیس یاکوریونیک ویلوس سمپلینگ باید به طور روتین در تمام حامله های بالای 35 سال سن بدون هیچ کوتاهی و تردید انجام شود.
ب) آبنورمالی سکس کروموزوم:
سکس کروموزوم شامل کروموزوم X در زن وکروموزومY در مرد است که هر دو یعنیX و Y درکروموزوم 23 مردها وجود دارند. مردهایی که ژنتیک فیزیکی و روانی نرمال دارند کروموزوم های X و Y را به ارث می برند. در حالی که زن ها با ژنتیک نرمال فیزیکی و روانی ( وX را به ارث می برند) تک کروموزوم Y ایجاد مذکر می کند و عدم حضور Y الزاماً; مادگی را به وجود می آورد. سکس کروموزوم آبنورمالی در زن ها بر اثر تغییراتی در تعداد یا ساختمان کروموزوم X پیش می آید و در مردها از نامنظمی تعداد یا ساختمان کروموزوم X یا Y یا هر دو به وجود می آید.
● سندرم Turner:
یک آبنورمالی کروموزوم سکس زن است. در این اختلال زن فقط یک کروموزوم X به جای دو X به ارث می برد که بیماری نادری است و برآورد می شود یک در 2000 یا 3000 بچه دختری که متولد می شود به آن دچار است ومعمولاً; زن های کوتاه قامت و آنهایی که دیر یعنی سال ها بعد ازازدواج حامله می شوند دیده می شود.
زن هایی که 3 کروموزوم X دارند و تریپل X نامیده می شود. معمولاً; بلند قد هستند و پاهای بلند و تنه ی باریکی دارند و برعکس آنهایی که سندرم تورنر دارند عقیم نیستند اما از لحاظ روانی در سطح پایین تر از نرمال هستند و ممکن است مختصری مشکلات یادگیری هم داشته باشند و کم هوش هستند. این نوع آبنورمالی کروموزومی شایع نیست و یک در هزار بچه های دخترمبتلا هستند. در مورد این عارضه زیاد نمی دانیم. در مقایسه با زن های تریپلX مردهایی هستند که سندرم XYY دارند و حامل یک کروموزوم Y اضافی هستند و معمولاً; این مردها بلند قدتر از حد متوسط هستند و نرمال به نظر می آیند و زندگی طبیعی دارند و قادر هستند که بچه هم داشته باشند. زیاد بودن تعداد این افراد قطعیت ندارد و تخمین زده می شود که یک در 900 تا یک در 2000 پسر بچه یی که متولد می شود مبتلا است.
● سندرم Klinefelter:
این مردها به طور ارثی یک یا بیشتر کروموزوم X اضافی دارند و یک ژنوتایپ بروز می کند از قبیل XXXXY-XXXY-XXY یا XY-XXY که ساختار ژنتیکی متفاوت دارند (mosaicism).
این سندرم یکی از شایعترین کروموزوم آبنورمالی هایی است که در یک مورد از 500 پسری که متولد می شوند دیده می شود. پسرهایی که سندرم داون دارند، در موارد نادری نیز سندرم کلین فلتر دارند که معمولاً; با نازایی و شیوع فزاینده ی عدم توانایی در یادگیری همراه است.

دکتر عبدالپیمان علویان بیهوشی
هفته نامه پزشکی امروز www pezeshkyemrooz ir