وقتی چشمها زرد می شود

اندام نحیف، پوست و چشمان زرد و شکم های متورم جای شک باقی نمی گذارد که پای بیماری زردی در میان است. هزینه های سنگین دارو و درمان این بیماری به قدری است که همگان قادر به تامین این هزینه ها نیستند. تازه با این همه هزینه امید به بهبود هم در همه موارد وجود ندارد. افسوس که تنها غفلتی کوچک باعث این مشکلات شد. غفلتی که فرد را گرفتار هپاتیت کرد.  
هپاتیت که در میان مردم به یرقان و زردی مشهور است، التهاب و تورم کبد است. هپاتیت ویروسی در اثر ویروس های مختلفی ایجاد می شود که به تورم و گاهی از بین رفتن کبد منجر می شود. مهم ترین انواع هپاتیت ویروسی هپاتیت هایA ،B و C هستند. هپاتیت B و C می توانند آسیب کبدی مزمن ایجاد کنند.
بیشتر افرادی که به هپاتیت مبتلا می شوند، علامت و شکایت مشخصی ندارند، اما بعضی افراد علایمی شبیه آنفلوآنزا دارند که عبارتند از: بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد خفیف شکم. علایمی که کمتر دیده می شوند، شامل ادرار پررنگ و زردی چشم ها و پوست است. تنها راه کشف موارد مثبت از طریق آزمایش خون است.
● مشکلی برای بشریت
امروزه هپاتیت یکی از مشکلات بهداشتی عمده جهان است. براساس آخرین برآورد جهانی، حدود 300 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت B هستند. هپاتیت B پس از بیماری های سل و مالاریا شایع ترین بیماری عفونی و مسری است. سالانه حدود 50 میلیون نفر به تعداد افراد آلوده در دنیا افزوده می شود. همچنین حدود 200 میلیون نفر به ویروس هپاتیتC آلوده اند. در 102 کشور دنیا واکسیناسیون هپاتیتB انجام می شود که در بیش از 75 درصد موارد مانع از بروز ابتلا جدید در کشور می شود. هرچند با توجه به این که رفتارهای خطرساز و اعتیاد تزریقی در دنیا روند رو به رشدی دارد، تعداد مبتلایان به هپاتیتC نیز در حال افزایش است.
مناطق جغرافیایی دنیا از نظر درصد انسان های آلوده به هپاتیت به 3 دسته تقسیم می شود: منطقه اول آمریکا و اروپاست که مناطقی با آلودگی کم محسوب می شوند در این مناطق میزان ناقلان هپاتیت کمتر از 2 درصد است. دومین منطقه مناطق با آلودگی متوسط است که آلودگی بین 2 تا 7 درصد است و سومین گروه مناطقی با آلودگی بالا همچون چین و تایوان است که میزان ناقلان بیش از 7 درصد است. البته شیوع این بیماری در برخی نواحی آسیا و آفریقا بسیار بالاست و حتی به 20 درصد نیز می رسد. در ایران طبق آمارهای موجود تا 10 سال پیش در منطقه با شیوع متوسط قرار داشت (حداقل 3 درصد ابتلا به هپاتیت در کشور) اما در حال حاضر با پیشگیری و اجرای واکسیناسیون کشوری، در برخی نواحی، میزان ابتلا به زیر 2 درصد رسیده است. پیش بینی می شود در کشور 2 میلیون نفر ناقل هپاتیتB هستند و سالانه بیش از 5 هزار نفر بر اثر این بیماری فوت می کنند.
● هپاتیت از نوع A
این ویروس از طریق دستگاه گوارش فرد را آلوده می کند. حداکثر شیوع این بیماری بین سنین 30 تا 15 است. این ویروس براحتی در جامعه منتشر می شود. محتمل ترین راه سرایت راه مدفوعی دهانی از طریق تماس فردی است. بعضی محصولات رودخانه ای مثل صدف ها می توانند منبع آلودگی با ویروس باشند. آلودگی با ویروس هپاتیتA بندرت از طریق سرنگ و سوزن آلوده یا انتقال خون پیش می آید. با رعایت نکات بسیار ساده ای همچون شستن دست ها قبل و بعد از صرف غذا و رعایت بهداشت فردی، اختصاص وسایل شخصی خاص به بیمار و ضدعفونی کردن آنها، دفع بهداشتی فاضلاب و ضدعفونی کردن میوه ها و سبزیجات پیش از مصرف می توان جلوی انتقال ویروس این بیماری را گرفت.
● هپاتیت از نوع B
ویروس عامل هپاتیتB از طریق مایعات بدن، خون، مقاربت و در ماه های آخر حاملگی از مادر به جنین منتقل می شود. هپاتیتB در 5 تا 10 درصد مبتلایان تبدیل به حالت مزمن و گاهی به سرطان کبد منجر می شود. هپاتیتB در مردان شایع تر از زنان است. بیماری هپاتیت B در افرادی مانند بیماران تالاسمی و هموفیلی ها که به صورت مداوم خون و فرآورده های خونی دریافت می کنند، شایع تر است که البته با کارهای صورت پذیرفته در زمینه سالم سازی خون در سازمان انتقال خون تعداد این بیماران نیز کاهش یافته است.
در سال های اخیر در کشور تشخیص در مراحل اولیه، انجام بررسی های آزمایشگاهی، غربالگری و چکاپ افراد مثبت همگی به تشخیص زودهنگام هپاتیتB منجر شده و بر این اساس تصور می شود که شیوع هپاتیت در کشور رو به افزایش باشد؛; در حالی که آمارهای کشوری حاکی از روند رو به کاهش هپاتیتB است.
البته براساس گزارش های وزارت بهداشت، الگوی انتقال بیماری هپاتیتB از مادر به کودک به انتقال در میان جوانان در حال تغییر است که این به علت افزایش رفتارهای پرخطری مثل خالکوبی و رفتارهای جنسی نامطمین در بین جوانان است.
● هپاتیت از نوع C
دوره نهفتگی این نوع هپاتیت 60 تا 300 روز است. بیماری از راه های خون، فرآورده های خونی آلوده، تزریقات و ابزار آلوده و همچنین از مادر به جنین سرایت می کند.
بیماری هپاتیتC برخلاف هپاتیتB در بیشتر موارد و بین 80 تا 100 درصد موارد به سمت مزمن شدن پیش می رود و تا زمانی که کبد را از بین ببرد، ادامه می یابد و فرد بیمار لزوما باید پیوند کبد شود.
یکی از دلایل اصلی پیوند کبد در جوامع غربی ابتلا به هپاتیتC است، این در حالی است که از 200 مورد پیوند کبدی صورت گرفته در ایران صرفا 20 مورد (10 درصد) به علت هپاتیتC بوده است.
هپاتیتC در بین گروه های خاص مانند هموفیلی ها، تالاسمی ها و معتادان تزریقی شیوع بسیار بالاتری دارد. براساس آمار موجود40 تا50 درصد مبتلایان به هپاتیتC معتاد تزریقی هستند. تعدادی از بیماران هموفیلی بیماران تالاسمی (که قبل از سال 75 خون گرفته اند) و بیماران دیالیزی نیز به این بیماری مبتلا هستند.
خالکوبی، استفاده از سرنگ مشترک در جمعیت روستایی و محیط های بسته نظیر سرباز خانه ها و خوابگاه های دانشجویی از رفتارهای پرخطر در افزایش شیوع هپاتیتC محسوب می شوند.
بیماری هپاتیت C اکنون یکی از معضلات جدی کشورهاست که در کشور ما نیز جزو مهم ترین بیماری های اصلی کبد محسوب می شود. این بیماری واکسن ندارد و امکان پیشگیری از آن هنوز فراهم نیست، به همین علت بیشتر تلاش ها در زمینه بیماریابی بموقع و درمان زودرس این بیماری متمرکز است. مهم ترین عوامل انتقال این بیماری استفاده از خون آلوده، تزریق مشترک با سرنگ آلوده و رابطه جنسی غیرایمن است و از این نظر کاملا مانند بیماری ایدز است، اما ویروس این بیماری به مراتب قوی تر از ویروس بیماری ایدز است.
● هپاتیت از نوع D
تقریبا 15 میلیون نفر در دنیا آلوده به ویروس هپاتیتD هستند. ویروس هپاتیتD برای همانندسازی خود از ویروس هپاتیتB و امکانات سلول میزبان استفاده می کند. این ویروس مانند هپاتیتB از طریق مایعات بدن انتشار می یابد. هر دو ویروس با یک روش مشترک به سلول میزبان متصل می شوند. یک فرد ممکن است به عفونت توام هپاتیتB وD مبتلا گردد. هپاتیتD در کودکان و افراد بالغ مبتلا به هپاتیتB ایجاد می شود. چون همانندسازی ویروس به وجود هپاتیتB لذا پیشگیری از هپاتیتB در پیشگیری از این ویروس موثر خواهد بود. واکسیناسیون هپاتیتB ، مصرف نکردن مواد مخدر تزریقی، حذف محصولات خونی آلوده و کنترل ناقلان ویروس از انتشار هپاتیتD نیز جلوگیری می کند.
● واکسیناسیون هپاتیت
زدن واکسن هپاتیتB نقش موثری در کاهش تعداد مبتلایان به هپاتیتB دارد. در کشور ما نیز از سال 72 به بعد تمام نوزادان در بدو تولد واکسن هپاتیتB را دریافت می کنند و متولدان 68 تا 72 نیز از سال گذشته این واکسن را دریافت کردند.
با این حساب باید گفت خوشبختانه درخصوص بیماری هپاتیتB اکنون تقریبا همه کودکان و نوجوانان زیر 12 سال علیه این بیماری واکسینه هستند و واکسیناسیون نوجوانان سنین بالاتر علیه این بیماری از سال گذشته آغاز شده که قرار است تا پایان امسال همه 14تا 18 ساله های کشور علیه این بیماری واکسینه شوند. البته این جدا از واکسیناسیون گروه های پرخطر جامعه مانند کادر پزشکی و خانواده بیماران مبتلا به هپاتیت است.
● خون های آلوده
یکی از دغدغه های اصلی دریافت کنندگان محصولات خونی ابتلا به هپاتیت در اثر خون آلوده است. انتخاب اهداکننده سالم، ارایه آموزش های عمومی به جامعه و انجام تست های لازم برای حفظ و تامین سلامت خون از برنامه های مشخص سازمان انتقال خون برای شناسایی و کاهش احتمال انتقال آلودگی از طریق تزریق خون و فرآورده های خونی است.
راه اندازی مراکز و ارایه خدمات مشاوره ای درخصوص هپاتیت B و C و ارایه مشاوره های لازم به افراد و خانواده های آنان که پس از اهدای خون آلودگی آنها محرز می شود، از دیگر برنامه های سازمان انتقال خون است.
● اعتیاد، راهی به هپاتیت
اعتیاد یکی از دلایل اصلی ابتلا به هپاتیت نوعB وC است. ویروس هپاتیت نوعB وC از طریق تزریق مشترک با سرنگ آ لوده براحتی منتقل می شود. ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در معرض اعتیاد تزریقی است. البته با توجه به این که ما در مجاورت کشورهایی با آمار بالای هپاتیتC قرار داریم، ایران در این خصوص در وضعیت مناسبی قرار دارد. میزان ابتلا در ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه و با وجود همسایگانی نظیر افغانستان، پاکستان، عراق و ترکیه کم است.
در سال 1379 در زندان های کشور اپیدمی هپاتیتC در حدود 20 درصد بود که با توزیع سرنگ یک بار مصرف در بین زندانیان و تغیر اعتیاد آنها از تزریقی به خوراکی، این بیماری کاهش یافت؛; به گونه ای که در سال 84 حدود 5 درصد از معتادان تزریقی به هپاتیتC مبتلا بوده اند.
● زیبایی مرگبار
انجام تاتو را اگر بتوان زیبایی نامید، باید گفت زیبایی مرگبار است. ویروس هپاتیت بسیار راحت منتقل می شود. حتی یک سوزن خالکوبی هم برای انتقال این ویروس کافی است. تنها کافی است وسایل تاتو به شکل صحیح و اصولی ضدعفونی نشوند.
متاسفانه کسانی که تاتو انجام می دهند یا برای این کار کم تعلیم دیده اند، یا اصلا تعلیم ندیده اند و اغلب نمی دانند چطور وسایل خود را ضدعفونی کنند و بهداشتی نگه دارند تا از انتقال بیماری های خونی مانند هپاتیت جلوگیری کنند. خالکوبی، شاهراهی برای ابتلا به هپاتیتB وC محسوب می شود. تحقیقات نشان داده کسانی که در سالن های تبلیغاتی، خالکوبی کرده اند 9 بار بیشتر از کسانی که خالکوبی نکرده اند در معرض خطر ابتلا به هپاتیت C هستند. هپاتیت می تواند از طریق خالکوبی کردن به وسیله سوزن های استفاده شده از سوی مشتریان قبلی یا رنگ های استفاده شده، نقص در تکنیک ضدعفونی کردن یا انجام کارهایی مانند امتحان تیزی سوزن با دست و بعد تماس دست با پوست کسی که خالکوبی روی او انجام می شود منتقل شود.
● پیشگیری از بیماری
شناخت ناکافی بیماری، موجب شده زندگی با بیمار هپاتیتی اصلی ترین دغدغه اطرافیان بیمار شود، اما زندگی با یک فرد هپاتیتی، مثل زندگی با یک فرد عادی است، با این تفاوت که در صورت رعایت نکردن بعضی نکات ساده، شانس انتقال بیماری وجود دارد ولی اگر راه های انتقال هپاتیت ها را بشناسیم و رعایت کنیم، می توانیم با خیال راحت در کنار افراد بیمار زندگی کنیم. به عنوان مثال وسایل شخصی از قبیل حوله، تیغ، ناخن گیر، شانه و مسواک را که احتمال آلوده شدنشان به خون و فرآورده های خونی وجود دارد جدا کنیم. از سوی دیگر اگر بیمار مبتلا به هپاتیت B باشد، افراد خانواده می توانند با واکسیناسیون نسبت به این نوع هپاتیت مصونیت پیدا کنند.
● تا شقایق هست
برای بسیاری، هپاتیت بیماری ترسناکی است که آن را باید برابر با مخارج بسیار زیاد و سرانجام هم نابودی کبد دانست. کبدی که پیوند آن 50 میلیون تومان هزینه دارد، ولی در حقیقت هپاتیت، آخر دنیا نیست. بیمار مبتلا به هپاتیت باید پیش از هرچیز باور داشته باشد بیماری اش قابل کنترل است. او باید به توصیه های پزشکان عمل کند، راه های مقابله و جلوگیری از پیشرفت بیماری را بشناسد و تلاش کند در کنار رعایت نکات درمانی و بهداشتی، زندگی روزمره اش را هم داشته باشد. صدالبته که برای انجام این کار حمایت خانواده و دوستان شخص مبتلا ضروری است تا بیمار احساس تنهایی و طرد شدن از جامعه نکند. به هر حال کسی که به هپاتیت مبتلا می شود، علاوه بر مشکلات جسمی در معرض یک فشار روانی بالا نیز قرار دارد. اینجاست که وظیفه جامعه و خانواده بیمار حکم می کند او را در مقابل این فشار روانی حمایت کنند تا بیمار باور کند دنیا به آخر نرسیده و تا شقایق هست زندگی باید کرد.

علی اخوان بهبهانی
روزنامه جام جم www jamejamonline ir