افزایش دیابت با زندگی مدرن

14 نوامبر(24 آبان ماه) "روز جهانی دیابت" است و این بهانه ای شد تا به سراغ خانم زهرا پولادیان، سرپرست کلینیک دیابت مرکز پزشکی خاص برویم و از ایشان راجع به این بیماری سیوالاتی بپرسیم.  
▪ لطفاً; راجع به بیماری دیابت کمی برای ما توضیح دهید؟
ـ دیابت جزء بیماری های متابولیکی در بدن است. به طور کلی دیابت به این مفهوم است که قند موجود در مواد غذایی که شخص می خورد، جذب سلول های بدنش نمی شود و در خون باقی می ماند. لذا میزان قند خون بالا می رود، در حالی که سلول های بدن فاقد قند کافی هستند.
دیابت عمدتاً; دو نوع است : دیابت نوع 1 (یک) و دیابت نوع 2 (دو).
دیابت نوع یک عمدتاً; در بچه ها و جوانان اتفاق می افتد. در نوع یک، بدن انسولین نمی سازد (لوزالمعده یا پانکراس در بدن وظیفه تولید انسولین را بر عهده دارد).
انسولین باعث می شود که قند از جریان خون به داخل سلول جذب شود. به همین خاطر است که در نوع یک، بچه یا جوان باید از ابتدا انسولین تزریق کند.
نوع دو دیابت در گروه سنی30 تا 40 سال اتفاق می افتد. ولی واقعیت امر این است که سن ابتلا در دیابت نوع دو، رو به کاهش است. به همین دلیل پارسال شعار سازمان بهداشت جهانی در "روز جهانی دیابت" این بود که "هیچ کودکی از دیابت نمیرد"، زیرا آمار این سازمان نشان می داد روزی 8000 بچه در سراسر دنیا دچار دیابت می شوند. به همین دلیل ما می گوییم علت دیابت نوع دو، عمدتاً; روش زندگی انسان است که شامل بی حرکتی، استرس و مصرف غذاهای کارخانه ای است.
▪ در آموزش به مردم می گوییم از صبح که بیدار می شوید تا شب که می خواهید بخوابید، حساب کنید چه قدر راه رفته اید؟ آیا فعالیت بدنی داشته اید؟ چه قدر ماهیچه هایتان فعال بوده اند؟ چند ساعت نشسته اید و یا چند ساعت بدون هیچ تحرکی، به کامپیوتر و تلویزیون نگاه کرده اید؟
ـ قطعاً; وقتی این ها را حساب کنید متوجه می شوید، چه قدر بی تحرکی بر زندگی ما حاکم بوده است و به همین دلیل به عنوان یک مساله اساسی، انجام فعالیت بدنی را مطرح می کنیم.
در نوع دو دیابت، سن ابتلا رو به کاهش است، یعنی به 30 و 40 سال اکتفا نمی کند.
ما یکی از همین مدارس اطراف را به صورت تصادفی انتخاب کردیم و گروه راهنمایی آن را بررسی نمودیم. در 70 نفر، 2 نفر قند بالا ( 260 میلی گرم در دسی لیتر ) داشتند که بلافاصله برای تشکیل پرونده، آن ها را به مرکز ارجاع دادیم. دختر بچه ای تپل، 13 ساله، پدر یا مادرش دیابت داشت و این دختر هم مبتلا بود، ولی بی خبر بودند.
یکی از خصوصیات برجسته ی دیابت نوع دو، موذی گری آن است، یعنی سال های سال بدون هیچ علامتی با فرد است و شخص متوجه آن نمی شود تا سراغ درمان برود.
دوره ی نهفتگی دیابت که به آن دیابت پنهان نیز می گویند، می تواند صدمات خودش را به جا بگذارد.
دیابت نوع دو با تغییر سبک زندگی، تعدیل و کم می شود و حتی شخص می تواند آن را کنترل نماید. در دیابت نوع دو، لوزالمعده انسولین می سازد، اما مشکل جای دیگری است. مشکل، مقاومت سلول های بدن مخصوصاً; سلول های چربی در مقابل انسولین است. به همین خاطر قند خون بالا می رود.
▪ دلیل خاصی باعث بالا رفتن مقاومت سلول های بدن می شود؟
ـ بله قطعاً;. سبک زندگی، بی تحرکی و استرس باعث بالا رفتن مقاومت سلول های بدن می شود.
1) بی تحرکی : ما در کنار ماهیچه هایمان قندهای ذخیره ای داریم. این قند ذخیره شده با فعالیت ماهیچه باید مصرف گردد تا بدن دوباره پیام دهد که به قند نیاز دارد، در نتیجه فعالیت انسولین سازی لوزالمعده دوباره فعال می شود و قند به مصرف می رسد. اما متاسفانه وقتی شخص تحرک ندارد، ماهیچه ها کار نمی کند و این روند طبیعی کُند می شود.
2) چربی خون بالا: این دو مورد ارتباط خیلی مستقیمی با هم دارند، یعنی وقتی چربی خون بالا برود، قند خون هم بالا می رود.
3) استرس: به عنوان یک عامل اصلی مطرح است، چون در استرس، میزان هورمون های بدن تغییر می کند. وقتی استرس مزمن شود، یعنی برای طولانی مدت ادامه داشته باشد، در شخص ایجاد اختلال می کند. در استرس مزمن شخص برای کسب آرامش به کربوهیدرات ها روی می آورد و سیکل معیوبی در بدن ایجاد می شود که فرد خود به خود تمایل به زیاد خوردن پیدا می کند. همچنین استرس باعث می شود که فعالیت انسولین سازی و چرخه سوخت و ساز بدن دچار اختلال شود و بیماری قند ایجاد گردد.
4) مصرف غذاهای کارخانه ای : این غذاها دو خصوصیت برجسته دارند که یکی خوشمزگی و دیگری پُر کالری بودن آن هاست. به خاطر خوشمزه بودن، شخص زیاد می خورد و با انباشته شدن مقدار زیادی کالری در بدن، چاقی به وجود می آید.
پس چاقی یک عامل اصلی در ایجاد دیابت است.
▪ پس همیشه افراد چاق به دیابت نوع دو مبتلا می شوند؟
ـ عمدتاً; بله. البته فقط افراد چاق نیستند، بلکه ژنتیک هم مهم است. کسانی که در خانواده شان فرد دیابتی دارند، نه تنها در معرض خطرند ، بلکه سن ابتلا نیز در آنها پایین می آید، یعنی اگر مادر یا پدر در سن 40 سالگی دچار دیابت شدند، فرزندشان 28 یا 30 سالگی مبتلا خواهد شد.
▪ چه افرادی بیشتر به نوع یک مبتلا می شوند؟
ـ علت دیابت نوع یک، به نوعی ناشناخته است، ولی مساله اتوایمون ( خودایمنی بدن)، ویروس ها و استرس که خودش فاکتور اتوایمون را تشدید می کند تا بدن علیه خودش اقدام کند، را نیز مطرح کرده اند.
▪ افراد چگونه متوجه شوند که به دیابت مبتلا هستند؟
ـ با انجام آزمایش خون و اندازه گیری قند خون ناشتا (FBS) می توان متوجه دیابت شد. در حال حاضر سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است اگر میزان قند خون ناشتا برابر 100 یا بیشتر باشد، یعنی فرد مبتلا به دیابت است و باید سبک زندگی اش را تغییر دهد.
▪ پس اندازه گیری قند خون ناشتا برای دانستن اینکه فرد در دوره ی پنهان دیابت می باشد کافیست؟
ـ بله. کسانی که قند خون ناشتای شان بالا باشد باید به پزشک مراجعه کنند تا مسایل دیگر کنترل شوند، مثلا قند خون 2 ساعت بعد از غذا باید بررسی شود.
یک عامل مهم دیگر HbA1C (هموگلوبینA1C ) است که درصد جذب قند خون به گلبول های قرمز را در سه ماه اخیر نشان می دهد. این به عنوان یک عامل مهم مطرح است تا بیمار دیابتی بداند که قند خونش کنترل شده است یا خیر؟
▪ دیابت چه بیماری های دیگری را به دنبال خواهد داشت؟
ـ دیابت در واقع مادر بسیاری از بیماری های صعب العلاج، پُرهزینه و سخت است.
این بیماری به چشم ها آسیب می رساند، به قلب صدمه می زند، سکته های بی درد می دهد، نوروپاتی (آسیب اعصاب) به وجود می آورد.
دیابت، زخم های عجیب و غریب در پا ایجاد می کند و این زخم ها عمیق می شوند تا جایی که مثل قانقاریا، پای بیمار کاملا صدمه می بیند و پزشک برای درمان فرد مجبور می شود پایش را قطع کند. 70 درصد آمپوتاسیون (قطع عضو) در سطح دنیا مربوط به دیابتی هاست.
دیابت باعث نفروپاتی ( بیماری کلیوی) می شود که شروع آن با افزایش دفع پروتیین در ادرار است که شخص دیابتی باید این مساله را به عنوان یک عامل مهم در نظر داشته باشد. اگر دفع پروتیین ادامه یابد، منجر به نفروپاتی و نارسایی کلیه می شود که فرد برای ادامه زندگی مجبور به دیالیز می شود.
علاوه بر عوارض اصلی در دیابت، یک سری از عوارض دیگر مانند افسردگی، ناتوانی جنسی مخصوصاً; در آقایان، بالا رفتن خطر عفونت های زنانه در خانم ها را می توان نام برد.
به طور کلی دیابت موذی می تواند خطر بیماری های صعب العلاج مثل سرطان را در شخص بالا ببرد (اگر قند خون کنترل نشود) ، پس می بینید که به نوعی همه ی قسمت های بدن را می تواند درگیر کند، یعنی اعصاب و روان، قلب، کلیه، چشم و ... .
در برخی افراد دیده شده که ناشنوایی هم داده است. همه ی اینها در اثر قند خون بالا اتفاق می افتند.
▪ درمان دیابت نوع دو به چه نحوی است؟
ـ از آنجایی که سبک زندگی در درمان دیابت نوع دو خیلی تاثیر گذار است، شخص می تواند بدون دارو و با ورزش و رژیم غذایی مناسب، سال ها قند خونش را به راحتی کنترل کند، البته اگر از ابتدا این برنامه منظم را داشته باشد. ولی اگر نتوانست، باید به دارو پناه ببرد.
آگاهی فرد خیلی مهم است و نقش عظیمی در این سبک درمان دارد. ما بیمارانی داریم که هم اکنون در همین مرکز پزشکی خاص هستند و با تغییر در سبک زندگی موفق شده اند، قند خونشان را کنترل کنند و حتی روز به روز نیاز به داروهای شان کم شود.
از آنجایی که ورزش یک عامل مهم در کنترل قند خون است کمک می کند تا فرد دچار عوارض نشود.
▪ درمان دیابت نوع یک به چه صورت است؟
ـ انسولین، رژیم غذایی و ورزش. انسولین حتماً; باید تزریق شود، زیرا در بدن این افراد اصلاً; انسولین ترشح نمی شود. اما برای اینکه نیازشان به انسولین تزریقی زیاد نشود، باید به طور منظم ورزش کنند و رژیم غذایی را رعایت نمایند، زیرا انسولین هم عوارضی دارد. انسولین موجب چاقی می شود.
در اثر چاقی، توده سلولی زیاد می شود، در نتیجه بیمار مجبور می شود مقدار انسولین دریافتی اش را افزایش دهد، یعنی یک سیکل معیوب ایجاد می شود.
▪ افراد جامعه ما بیشتر در چه زمینه ای مشکل دارند؟
ـ یکی از تجربیات من در این چند سال این بوده است که بیماران به سختی باور می کنند که دیابت دارند. در کنار این مساله، معمولا از عوارض آن هم بی اطلاع هستند، یعنی فکر می کنند که این عوارض از آن ها دور است و برایشان ملموس نیست. نمی دانند که قند خون بالا چه طور می تواند این همه مشکل را برایشان به وجود آورد.
ما در آموزش های مان سعی کردیم این مسیله را برایشان ملموس کنیم که با تمام وجودشان بفهمند که قند خون بالا چیه؟ در بدن فرد چه اتفاقی می افتد؟ چرا منجر به ایجاد عوارض می شود؟
وقتی این ها را متوجه شوند، می دانند که چگونه مواظب خودشان باشند.
▪ و حرف آخر:
ـ توصیه من به مسیولین محترم این است که بیماران دیابتی را تحت بیمه رایگان قرار دهند تا بتوانند داروهای شان را به راحتی تامین کنند. این کار نه تنها به این گروه از بیماران کمک بزرگی می کند، بلکه برای خود دولت نیز سودمند است، زیرا اگر بیماری دیابت به خوبی کنترل نشود، بیماری های دیگری را به دنبال خواهد داشت که هزینه های آن سرسام آور خواهد بود.

دانیال تارمست
علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند www iauparandsport coo ir