آیا آلزایمر درمان دارد؟
پیش گیری از آلزایمر همچنان جذاب تر از درمان
هرچند به نظر می رسد آلزایمر، مصیبتی است که در کهنسالی گریبان انسان را می گیرد، دانشمندان اکنون به این باور رسیده اند که خیلی پیش از میانسالی می توان تشخیص داد که مغز در آینده دچار این معضل می شود یا نه.
دکتر جان سی. موریس مدیر مرکز تحقیقات بیماری آلزایمر از دانشگاه واشینگتن در سنت لویس می گوید: بیماری آلزایمر، ممکن است مزمن باشد و از میانسالی یا حتی زودتر آغاز شود.
متاسفانه در حال حاضر نمی توان این بیماری را پیش از ظهور علایم تشخیص داد و وقتی که علایم پدیدار می شوند دیگر کار از کار گذشته است و دیگر برای مغز کاری نمی توان انجام داد. باور خیلی از دانشمندان این است که تنها امید و تنها راه باقی مانده این است که پیش از آغاز تخریب مغز جلوی ویرانی آن را بگیرند. حتی آنها امید دارند عوامل به وجود آورنده آن را شناسایی کنند تا پیش دستانه مانع شکل گیری آن شوند. همین استراتژی نیز در مورد بیماری های قلبی، عروقی و برخی از انواع سرطان ها در اولویت تحقیقات مراکز تحقیقی قرار گرفته است.
تا به حال آلزایمر جزو آن دسته از بیماری های تسخیرناپذیر بود. اما تحقیقات جدید راه را برای پاسخ به پرسش های اصلی گشوده است به خصوص این که تا حدود زیادی نقطه شروع و نحوه مبارزه با آن روشن شده است.
نوعی آزمایش تصویربرداری از بدن به روش رنگ های رادیواکتیو وجود دارد که به PIB (Pittsburgh Compound )B معروف شده است. با کمک تصویربرداری PET و با استفاده از رنگ رادیواکتیو امکان اندازه گیری و تشخیص رسوبات پروتیینی به نام آمیلویید فراهم آمده و این همان پروتیینی است که رسوب آن در مغز را عامل اصلی پیدایش آلزایمر می دانند. اگر این روش به درستی و به موقع مورد استفاده قرار گیرد می تواند به تشخیص به موقع و پیش از تخریب مغز کمک کند. مشکل پزشکان در حال حاضر تشخیص آلزایمر از سایر بیماری هایی است که بعضی از علایم آنها با این بیماری مشابه است از جمله بیماری ها باعلایم دیمنشیا (نوعی اختلال مشاعر)، به علاوه این نوع تصویربرداری از مغز حتی می تواند شرایطی را مقایسه فراهم کند تا پزشک تشخیص دهد درمانی که به کار برده موثر واقع شده است یا نه. نکته این جاست که آزمایش های انجام شده با این روش جدید نشان می دهد که 20 تا 25 درصد افراد سالم و طبیعی بعد از سن 65 چنین رسوباتی را در مغز خود دارند. از یک طرف می تواند نشانه این باشد که آلزایمر در راه است هرچند که زمان دقیق آن کاملا مشخص نیست.
دکتر ویلیام ایی. کلونک که با اتفاق دکتر جان سی. موریس رنگ رادیواکتیو این آزمایش جدید را کشف کرده و استاد دانشگاه پیترزبورگ هم هست می گوید: آزمایش پی.آی.بی امروز برای تعیین میزان تاثیر داروها بر ممانعت از رسوب و تجمیع آمیلویید در مغز به کار می رود اما امید می رود از همین طریق داروهایی کشف شوند که مانع آثار مخرب ناشی از تجمع این پروتیین در مغز شود.
البته برای آن که این آزمایش برای مردم شود باید اول در وزارت دارو و غذای آمریکا به تایید برسد.
در حال حاضر برای نوع عادی آلزایمر که بیش تر اوقات بعد از سن 65 به سراغ افراد کهنسال می رود راه اثبات یا ردگیری وجود ندارد. یعنی هیچ آزمایشی با قطعیت نمی تواند این بیماری را مشخص کند. باید به صراحت گفت که آزمایش پی.آی.بی هم فقط می تواند از پیش بگوید چه کسی احتمال ابتلا به آلزایمر را دارد اما هیچ کمکی به درمان این بیماری نمی کند.
فعلا محققان از تصویربرداری به کمک ام.آر.آی غبه کمک میدان مغناطیسی بسیار قویف استفاده می کنند که تغییرات مغز را نشان می دهد و همچنین خون یا مایع نخاعی مورد آزمایش قرار می گیرند و در آن میزان پروتیین آمیلویید اندازه گیری می شود.
عده دیگری از محققان هم روی مواد دارویی یا واکسن هایی کار می کنند که بتواند پروتیین آمیلویید را از مغز خارج سازد یا از تجمع آن در مغز جلوگیری کند و این را بررسی می کنند که آیا چنین کاری به حال بیماران آلزایمری فایده ای دارد یا نه. داروهای جدید برخلاف انواع معمول در بازار جلوی پیشرفت سریع این بیماری را می گیرد.
برخی از دانشمندان به نسبت دادن تجمع آمیلویید به بیماری آلزایمر تردید دارند اما مرددترین آنان هم ادامه مطالعه بر اساس این آزمایش را مهم می دانند. یکی از این دانشمندان مردد، دکتر پیتر دیویس از کالج پزشکی آلبرت انیشتین است که می گوید: باید امتحان کرد. بالاخره کسی باید این موضوع را روشن کند.
اگر این تیوری جواب ندهد و عوامل اصلی آلزایمر شناسایی نشوند، باید کارها همه از نو شروع شود و این در حالی است که خود بیماری آلزایمر 100 سال است که شناخته شده است. در تمام این 100 سال هم دست دانش از درمان یا جلوگیری از پیشرفت آن کوتاه مانده است. خانواده های درمانده آمریکایی سالانه بیش از یک میلیارد دلار پول خرج می کنند و داروهای مورد تایید وزارت دارو و غذای آمریکا را تهیه و مصرف می کنند بدون آن که تاثیر قابل توجهی داشته باشد. گاهی اوقات هذیان گویی و بی تابی برخی از بیماران باعث می شود داروهای مربوط به بیماری های روحی و روانی از جمله اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار گیرند که خود فراموشی را عمیق تر می کند و عوارض جانبی نظیر دیابت، حمله قلبی و اختلالات حرکتی را هم به دنبال دارد.
بیماری های زیادی وجود دارند که موجب اختلال در مشاعر می شوند از جمله پارکینسون و بیماری های عروقی. از 270 میلیون آمریکایی پنج میلیون نفر به آلزایمر مبتلا هستند که اغلب سنشان از 65 سال بالاتر است. آلزایمر در میان بیماری های مهلک مقام ششم را دارد و سالانه 66 هزار نفر در آمریکا از این بیماری می میرند. بر اساس تخمین انجمن آلزایمر در آمریکا تا سال 2050 تعداد آمریکایی های مبتلا به آلزایمر به 11 تا 16 میلیون نفر می رسد. دکتر ویلیام اچ. تییس قایم مقام دبیر کل این انجمن می گوید: 16 میلیون مبتلا رقمی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت چون بدون تردید سیستم مراقبت پزشکی را با ورشکستگی مواجه خواهد کرد.
هزینه برآورده شده رقم کوچکی نیست. 148 میلیارد دلار در سال، سه برابر هزینه بیماری های مزمن ریوی، هرچند که آلزایمر نصف بیماری های ریوی جان انسان ها را می گیرد. با افزایش امید به زندگی و متوسط عمر انسان ها احتمال گذشت افراد از سن 65 افزایش یافته و در نتیجه احتمال ابتلا به این بیماری افزایش یافته، به هر حال کسی که به سن65 می رسد بسیاری از بیماری ها مانند حمله قلبی، بیماری قلبی و سرطان را از سرگذرانده است. این بیماری فعلا اجتناب ناپذیر است و تقریبا 40 درصد افراد بالای 85 به آن دچار می شوند و به دلیل اختلالات ناشی از آن به طور کامل به دیگران متکی می شوند. به قول دکترکلانک: این بیماری آثاری دارد که گاهی انسان از خودش می پرسد آیا ارزشش را دارد که انسان به این سن و سال برسد.
شاید گفتن این مطلب بی رحمانه به نظر برسد اما وجود این همه مبتلا به این بیماری باعث می شود که پیشگیری و درمان آن بازار بزرگی را فراهم آورد؛; شرکت های سازنده مواد و ابزارهای پزشکی هم بسیار مایلند از این فرصت استفاده کنند. به عبارت روشن تر اگر دارویی ساخته شود که جلوی آلزایمر را بگیرد یا احتمال ابتلا را کاهش دهد، مانند لیپیتور برای بیماری های قلبی، می تواند توجه نیمی از جمعیت بالای 55 سال را به خود جلب کند. یافتن داروهای پیشگیرانه به مراتب جاذبه بیشتری دارد چون علاوه بر مزایای پزشکی از لحاظ تجاری هم برای داروسازان اهمیت دارد چون بخش بزرگتری از افراد اجتماع را شامل خواهد شد. در عین حال اشکال آن هم این است که تعداد بیشتر از افراد اجتماع در معرض عوارض جانبی ناشی از پیشگیری در برابر این بیماری قرار می گیرند.
کمی فراموش خاطری کاملا طبیعی است. پریشانی، فشارهای روحی و روانی، خستگی مفرط و استفاده از مواد دارویی هم می تواند در آن موثر باشد. یک مثال ساده برای تشخیص فراموشی طبیعی از آلزایمر که همیشه مطرح می شود این است که اگر به خاطر نیاورید که کلیدهای خود را کجا گذاشته اید اصلا جای نگرانی نیست اما اگر نتوانستید به خاطر بیاورید که کدام کلید مربوط به کجاست آن وقت کمی جای تامل دارد. حتی اگر فراموش خاطری مدام در حال افزایش باشد باز هم جای نگرانی است. در مورد افراد کهن سال اگر به خاطر آوردن کمی طول بکشد کاملا طبیعی است اما تا وقتی که بدون نیاز به دیگران قادرند به خاطر بیاورند هنوز به اختلال مشاعر دچار نیستند.اما برای بسیاری از مردم این سوال مطرح است که آلزایمر از چه زمانی آغاز می شود. موریس می گوید: وقتی که شخصی احساس می کند که بیش از حد عادی فراموشکار شده در واقع مدتی است که از تخریب مغز به ویژه در مناطق حساس و مربوط به حافظه او می گذرد. متاسفانه مغز هم مانند بسیاری از اندام های بدن ظرفیت های زیادی دارد و تا زمانی که علایم بیماری به وضع وخیم و نگران کننده نرسد علایم آن بیماری ظاهر نمی شود و می توان گفت به نوعی آغاز تخریب و ویرانی از نظر خود شخص و دکتر مخفی باقی می ماند. ریچارد مییو استاد عصب شناسی، روانکاوی و اپیدمیولوژی دانشگاه کلمبیا و یکی از دو گرداننده اصلی موسسه تحقیقاتی تایب می گوید: فکر می کنم یک فاز خیلی طولانی در این بیماری وجود دارد که شخص دیگر خودش نیست. جالب این جاست وقتی از اطرافیان بیمار مبتلا به آلزایمر پرسیده شود که از چه زمانی به فراموشی دچار شده می گویند حدود یک سال و نیم و وقتی از آنان می پرسید چند وقت پیش حافظه اش نرمال بوده در جواب می شنوید که بیمار هرگز حافظه خوبی نداشته است. چون بیماری آلزایمر در میان افراد تحصیل کرده کمتر است و از آن جایی که تست هوش بیماران مبتلا به این بیماری در سنین جوانی هم پایین است، همیشه با این توصیه مواجه هستید که بهتر است در کلاس آموزشی شرکت کنید، معما حل کنید و مدام از حافظه خود کار بکشید. اما آیا واقعا فعالیت فکری از آلزایمر جلوگیری می کند؟ باید گفت فعلا پیشنهاد بهتری وجود ندارد.
در حال حاضر راهی نیست جز آن که با این بیماری کنار بیاییم. حتی داروهایی نظیر Aricept هذیان گویی را افزایش می دهد. داروهای مخصوص اسکیزوفرنی هم عوارض جانبی زیادی دارد.
منبع نیویورک تایمز مترجم علیرضا عبادتی
روزنامه سرمایه