دردهایی که می آیند و می روند

امروزه زخم های گوارشی و از آن جمله زخم معده از بیماری های بسیار شایعی هستند که زن و مرد، پیر و جوان به علل مختلف با آن درگیرند. این بیماری شایع قرن بیستم همه درجوامع از کشورهای بسیار فقیر تا بسیار ثروتمند دیده می شود تا جایی که گفته می شود مردم کشورهای فقیر عمدتا به علت فقر غذایی و خالی بودن معده در ساعات زیاد و مردم کشورهای صنعتی به دلیل فشارهای زیاد و استرس به زخم معده دچار می شوند.  
از زخم هایی که در آستر مخاط معده یا اثنی عشر به وجود می آیند تحت عنوان زخم های گوارشی یاد می شود که از آن جمله می توان به زخم اثنی عشر و زخم معده اشاره کرد. زخم اثنی عشر در قسمت ابتدایی روده کوچک و زخم معده در معده ایجاد می شود. گاهی تعداد این زخم ها بیش از یکی است.
زخم معده به علل مختلفی از جمله مصرف زیاد داروهای ضددرد غیراستروییدی مانند آسپرین و ایبوبروفن، باکتریی به نام هلیکو باکتر پیلوری یا به اختصار اچ پایلوری و ابتلا به برخی از بیماری ایجاد می شود.هنگامی که غذا جویده و بلعیده می شود از مری عبور کرده و سپس وارد قسمت فوقانی و حجیم معده شده، در معده مواد غذایی توسط شیره معده (که مرکب از آنزیم های هضم کننده و اسید هیدروکلریک است) شکسته می شوند و در عین حال میکروارگانیسم های وارد شده به بدن توسط شیره مذکور از بین می روند. لازم به ذکر است که روزانه درون معده با حدود نیم گالن عصاره معده شست وشو داده می شود. معده محلی استریل و کاملا بدون میکروب است.
● چرا زخم معده می گیریم
بدن انسان اسیدی بسیار قوی برای هضم غذاها در معده تولید می کند و آستری از آسیب دیدن بافت های داخلی این اندام های بر اثر تماس با این اسید قوی محافظت می کند. در صورتی که به هر دلیلی این آستر از هم گسیخته شود، اسید می تواند به این بافت آسیب برساند. اچ پایلوری و داروهای ضددرد غیراستروییدی باعث ضعیف شدن این آستر شده باعث آسیب دیدن دیواره این اندام ها می شوند.
هلیکو باکتر پیلوری می تواند با استقرار در بخش آنتروم (بخش انتهایی معده با ماهیچه های ضخیم و قوی ) سبب عفونت طولانی مدت این ناحیه شود.
در واقع تنها باکتری که می تواند در محیط خشن معده و در مقابل حضور شیره معده زندگی و رشد کند هلیکو باکتر پیلوری است. این باکتری با استفاده از غذا یا آب آلوده از راه دهان وارد معده شده و کافی است یکبار بتواند در موکوس معده پنهان شود. در این صورت این باکتری در لایه مخاطی معده مستقر شده و توسط تاژکهای برآمده، خود را در میان سلول های لایه مخاطی جای می دهد و یا در صورت بروز زخم معده در ناحیه فاقد لایه مخاطی و در واقع بر روی سلول های اپیتلیوم معده استقرار یافته و تاژک های خود را در آن ناحیه فرو می برد.
در این هنگام سیستم ایمنی بدن برای مقابله با هلیکوباکترپیلوری فعال می شود. این در حالی است که سلول های سیستم ایمنی به آسانی به علت موکوس ضخیم معده به این ناحیه نمی رسند و هنگامی که لایه موکوسی نازک شده و گلبول های سفید وارد این ناحیه می شوند، نمی توانند از آن خارج شوند. به سبب درگیری سلول های ایمنی با هلیکو باکتر، آنتی بادی های موجود در سرم خون بالا می روند.
اچ پایلوری تقریباً; باعث دو سوم زخم هاست. اگرچه افراد بسیاری اچ پایلوری دارند اما همه افرادی که مبتلا به عفونت هستند دچار زخم های گوارشی نمی شوند.
زخم معده در همه سنین ممکن است ایجاد شود اما احتمال ابتلای افراد بالای 50 سال و در افرادی که زمینه خانوادگی دارند، بیشتر است. سوزش یا درد شدید در ناحیه معده ازعلایم شایع این بیماری محسوب می شوند. این درد که شبیه دردی مبهم احساس می شود، با خوردن غذا (یک تا 3 ساعت بعد از غذا) بدتر می شود و ممکن است برای روزها و هفته ها مدام از بین برود و دوباره ظاهر شود. حتی گاهی فرد بعد از خوردن غذا دچار تهوع و استفراغ می شود. درد ممکن است با نوشیدن شیر، غذاخوردن ، استراحت یا مصرف ضد اسیدها تسکین یابد. درد گاهی در نیمه شب که معده خالی است، ایجاد می شود. از دست دادن وزن، بی اشتهایی، درد در حین غذا خوردن، احساس ناراحتی در معده از دیگر علایم این بیماری محسوب می شوند.
● راه های مقابله با زخم معده
زخم معده با مراجعه به پزشک قابل درمان و قابل کنترل است اما نخستین قدم در این راه مراجعه به پزشک و جدی گرفتن دستورات اوست. مصرف داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها که برای از بین بردن باکتری ها مصرف می شود و داروهای دیگری که در کاهش تولید اسید معده موثر است، پرهیز از سیگار کشیدن، جلوگیری از مصرف داروهای ضد التهابی مانند آسپرین و ایبوپروفن و پرهیز از مواد کافیین دار از جمله اقداماتی است که این بیماران باید انجام دهند. این افراد هرگز نباید معده خود را برای ساعت ها خالی نگهدارند.
اگر از زخم معده رنج می برید بهتر است از خوردن قهوه، چای پررنگ، ادویه پرهیز کنید چون به گفته محققان چینی این مواد در تشدید و بروز بیماری زخم معده دخالت دارند. آنها همچنین معتقدند؛; مصرف زیاد غذاهای ترش، شور، میوه و سبزیجات خام و برنج نیز در ازدیاد ترشح اسید معده و سوزش و دردهای معده و اثنی عشر موثر است. توصیه می شود مبتلایان به زخم معده از غذاهایی با هضم آسان استفاده کنند که باعث نفخ دستگاه گوارش نشود.
دکتر شادمان یزدی می گوید: در گذشته رژیم های سخت و بدون شیر برای بیماران توصیه می شد که امروزه این کار مردود است و مصرف شیر به مقدار یک لیوان در روز اشکالی ندارد. عسل به دلیل خاصیت ضدالتهابی و کاهش غلظت اسید معده که دارد از ایجاد زخم های معده جلوگیری می کند. محققان دانشگاه کمبریج پس از بررسی های متعدد به این نتیجه رسیده اند که عسل موجب تقویت روند ترمیم زخم های گوارشی حاصل از مصرف ایندومتاسین می شود.همچنین دیده شده است ریشه گیاه شیرین بیان، در درمان زخم معده مؤ;ثر است.
ریشه گیاه شیرین بیان دارای گلوکز و ساکاروز به میزان 5/3 درصد می باشد. همچنین آسپارژین، رزین، کامارینها و اسیدهای هیدروکسی سینامیک از دیگر ترکیبات شیرین بیان هستند. در طب قدیم از شیرین بیان در التیام زخم، تسکین سرفه و تسکین درد استفاده می کردند.
در کنار تغذیه مناسب شرایط روحی و استرس هم در ابتلا به زخم معده نقش مهمی دارد تا جایی که افراد مضطرب و کسانی که تحت فشارهای روحی قرار دارند بیش از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری هستند. داروهایی که معمولا برای این بیماری تجویز می شوند عبارتند از کلاریترومایسین / تترا سایکلین / مترونیدازول / آموکسی سیلین، رانیتیدین / سایمتدین / فاموتیدین / امپرازول / پنتو پرازول / لانزو پرازول. ب● رخی از این داروها درگروه
آنتی بیوتیک ها قرار دارند و برخی برای کاهش اسیدیته معده استفاده می شود که پزشک با توجه به علت ایجاد زخم معده آنها را به بیمار توصیه می کند. در هنگام درمان آلودگی هلیکوباکتر به این نکته باید توجه نمود که هلیکوباکتر به راحتی نسبت به کلاریترومایسین و مترونیدازول مقاوم می شود و نباید بعد از یک دوره درمانی برای دوره های بعد از آنها (بلافاصله) استفاده نمود.
بیماری زخم معده در صورت درمان نشدن در دراز مدت عوارض متعددی را برای مبتلایان به همراه دارد که شایع ترین آنها خونریزی از دستگاه گوارش است. معمولاً; در 15 درصد افرادی که زخم معده دارند بخصوص در افرادی که داروهای ضد التهابی غیراستروییدی مثل آسپرین استفاده می کنند عارضه خونریزی دیده می شود.
باید توجه داشت مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروییدی و احتمالاً; استرس، عوامل مساعد کننده ای برای سوراخ شدن جدار معده هستند. بنابراین از مصرف بی مورد این گونه داروها باید خودداری کرد وچنانچه مصرف این داروها با دستور پزشک باشد باید پس از مصرف غذا و با شکم پر این داروها را مصرف کرد.

کتایون ضیایی
روزنامه تهران امروز