زانودرد امانتان را بریده؟

▪ آقای دکتر، موافق اید از تعریف آرتروز شروع کنیم؟  
ـ آرتروز یا همان استیوآرتریت که شاید آن را با نام "دی جی دی" هم بشناسید، در واقع ضایعات تخریبی و تحلیلی غضروف مفصل هستند که در نهایت به درگیری مفاصل منجر می شود. این ضایعات با توجه به افزایش سن و در طول زمان بیشتر مفاصل بدن را درگیر می کند. اما اگر غضروف مفصل از بین برود و به درگیری استخوان آن قسمت منجر شود، بیماری آرتروز اتفاق می افتد.
▪ آیا همه افراد در دوران سالمندی به آرتروز مبتلا می شوند؟
ـ به طور معمول، دهه های چهارم و پنجم زندگی را می توان سن شروع این بیماری دانست. این بیماری در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود و عوامل ژنتیکی، چاقی و برخی بیماری های زمینه ای مفصلی می توانند افراد را برای ابتلا به آرتروز مستعد کند. گاهی اوقات ممکن است تغییر شکل مفصل به دلیل مشکلاتی مثل شکستگی رخ داده باشد و آرتروز را در سنین پایین تر هم ببینیم. در واقع میزان کار کشیدن از مفصل هم مهم است. فشارهای غیر معمول ناشی از کار نیز حتی اگر به تدریج و در طول زمان حاصل شده باشد در وقوع آرتروز دخیل هستند.
▪ پس حالا که با یک بیماری چند علتی مواجه ایم، چه طور باید از آن پیشگیری کنیم؟
ـ شما اگر در خانواده تان زمینه ژنتیکی ابتلا به آرتروز را داشته باشید، نمی توانید از این خصوصیت فرار کنید، اما می توانید با کنترل عوامل قابل پیشگیری، بروز آن را کند کرده و به تاخیر بیندازید؛; برای مثال با کنترل وزن، فراگیری روش های اصولی صحیح نشستن ، صحیح ایستادن و به کارگیری صحیح مفاصل در انجام کارهای عادی روزمره و انجام ورزش های طبی خاص به سلامت مفاصل خود کمک کنید.
هر چه از عوامل خطرساز پیشگیری کنید، بهتر است. به خصوص خانم ها و باز هم بالاخص آن هایی که بالای 45 سال دارند و به افزایش وزن خود اهمیتی نمی دهند. ورزش را شروع کنید، اما پیش از آن حتما با پزشک متخصص مشورت کنید که از لحاظ قلبی-عروقی و دیگر شرایط فیزیکی بدنتان بررسی شوید، چرا که مفاصل شما می توانند بر اثر فعالیت های فیزیکی یا ورزش های نامناسب آسیب ببینند و به قولی از چاله به چاه بیفتید. پس لطفا دقت کنید و اگر علامت های آرتروز در شما وجود دارد، سریع تر به پزشک مراجعه کنید.
▪ چه علامت هایی؟
ـ شایع ترین علامت، درد است. دردی که با حرکت و در حین یا پس از کار کردن با آن مفصل، تشدید می شود. اوایل ممکن است درد شما خفیف باشد و برای مثال، مفصل زانو در مقاطعی از شبانه روز درد بگیرد و با استراحت بهبود یابد، ولی به مرور زمان و با پیشرفت بیماری آرتروز، حتی در حال استراحت هم درد خواهید داشت. شکایت دیگری که مبتلایان به آرتروز دارند، خشکی یا سفتی مفاصل است، به خصوص در هنگام صبح، البته تذکر می دهم که این علامت مختص بیماری آرتروز نیست. دیگر شکایت بیماران، شنیدن صداهایی از مفاصل خود در هنگام حرکت است. برخی از بیماران اظهار می کنند که صدای ضعیفی شبیه به پا گذاشتن روی برف ها، می شنوند و حتی در موارد پیشرفته صدای تق تق زانوها در هنگام راه رفتن شنیده می شود. ورم مفصل نیز علامت دیگری است که شاید با چشم دیده نشود و پزشک با معاینه متوجه آن شود. هرچه دیرتر به پزشک مراجعه کنید، شدت بیماری بیشتر خواهد شد.
▪ بیشتر چه مفاصلی به آرتروز دچار می شوند؟
ـ مفاصلی که وزن بدن روی آنهاست، مانند زانو و مفصل ران، مستعدترند و این مشکل در مفاصلی مانند شانه یا مچ دست و پا کمتر شایع است، مگر این که دچار سانحه ای شده باشید یا از آن مفصل زیاد کار بکشید. در اقوام گوناگون که عادات خاصی دارند نیز نسبت شیوع آرتروز در یک مفصل خاص بیشتر است. برای مثال، در ما ایرانی ها که عادت به بد نشستن داریم و به زانوهایمان خیلی فشار وارد می کنیم، درگیری زانو بیشتر است و در غرب مفصل ران بیشتر به آرتروز مبتلا می شود.
البته گاهی مفاصل کوچک بین انگشتان دست نیز در سنین بالاتر درگیر می شوند.
▪ برویم سراغ درمان؟
ـ معالجه قطعی شناخته شده ای برای آرتروز وجود ندارد و درمان های رایج باعث کاهش درد، حفظ حرکت مفصل ها و جلوگیری از عوارض ناخواسته بیماری می شوند. به همین دلیل درمان های دارویی تسکین دهنده، تزریق دارو به داخل مفصل برای کم کردن التهاب موجود و کاهش درد، جراحی و سایر اقدامات درمانی برحسب شدت و نوع آرتروز صورت می گیرد. بهتر است با اقدامات خاص چگونگی فعالیت و استفاده صحیح از مفصل هایمان را بیاموزیم و از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کنیم.
شما هر روز باید تمام مفاصل خود را در حداکثر محدوده حرکاتش تمرین بدهید که این تمرین برحسب سن و شرایط شما متفاوت خواهد بود. تجویز ورزش های طبی جهت افزایش انعطاف پذیری و قدرت عضلات و همچنین استفاده از ورزش های آبی و پیاده روی در آب بسیار کمک کننده است.
کم کردن وزن نکته مهمی است، چون حتی انجام عمل جراحی روی مفصل در صورت اضافه بودن وزن، مشکل تر و پرخطرتر است. داشتن رژیم غذایی صحیح بر اساس مصرف سبزی ها، میوه ها و غلات در کنترل وزن به شما کمک می کند، ولی هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان آرتروز به طور انحصاری نداریم.
استفاده از کفش های مناسب نیز برای انجام ورزش ضروری است.
استفاده از توالت فرنگی ترجیحا بهتر است.
باید حتما درباره چهار زانو نشستن، از پله ها بالا رفتن و حتی شیوه صحیح نشستن و ایستادن، از پزشک تان نکاتی را بیاموزید و در کار و ورزش دچار افراط و تفریط نشوید.

دانیال تارمست
علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند