لوپوس دارویی

لوپوس دارویی Drug- Induced Lupus Erythematosus) DILE) یک بیماری اتوایمون و مشابه بیماری لوپوس سیستمی (SLE) است که به واسطه ی داروهای خاصی ایجاد می شود. در حال حاضر در حدود 38 دارو وجود دارد که مشخصاً; مصرف شان ممکن است سبب بروز لوپوس دارویی شود. بروز عارضه ی مذکور در مصرف سه داروی Isoniazid, Procainamide, Hydralazine از شیوع بالاتری برخوردار است.  
لوپوس دارویی معمولاً; خفیف تر از لوپوس سیستمی است و اغلب ماهها و حتی سالها بعد از شروع مصرف داروهای مسبب آن، بروز می نماید. علایم بالینی DILE به طور عمده شامل درد و التهاب مفاصل، تب، التهاب قلب و پریکارد، التهاب ریه و پلور، راشهای پوستی و یووییت قدامی است. در حالی که احتمال درگیری کلیه ها و سیستم اعصاب مرکزی در این بیماری نادر است. البته ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که به رغم اینکه درگیری کلیه ها و CNS در لوپوس دارویی نادر می باشد اما بعضی از داروها اساساً; ممکن است به طور واضح درگیری کلیه ایجاد کنند.
نمونه ی بارز این حالت DILE ایجاد شده به وسیله ی داروی Hydralazine است که در 5 تا 10 درصد موارد ممکن است گلومرولونفریت ایجاد کند. اگر چه پاتوژنز DILE هنوز کاملاً; مشخص نشده است، اما احتمالاً; یک زمینه ی ژنتیکی در بروز آن نقش دارد.
در یک تقسیم بندی کلی، داروهایی که ممکن است سبب بروز DILE بشوند به دو دسته تقسیم می شوند:
1) داروهایی که مصرف آنها باخطر بالای بروز لوپوس دارویی همراه است:
(High Risk) مانند:
Hydralazine (فشارخون)، Procainamide (ضد آریتمی)، Isoniazide (آنتی بیوتیک)، Clindamycin (آنتی بیوتیک)
2) داروهایی که مصرف آنها با خطر متوسط تا کم بروز لوپوس دارویی همراه است:
(moderate to low risk) مانند:
Pyrazinamide (آنتی بیوتیک ضد سل)، Quinidine (آنتی آریتمی)، Infliximab (سرکوب گر ایمنی)، Carbamazepine (ضد تشنج)، Oxcarbazepine (ضد تشنج)
باید توجه داشت که غیر از داروهای فوق الذکر، احتمال بروز DILE با داروهای دیگر هم وجود دارد که میزان شیوع آن کمتر می باشد.
جهت تشخیص، ارزیابی، درمان و پیگیری DILE توجه به مطالب زیر ضروری به نظر می رسد:
▪ بیمار اغلب یک یا چند علامت از علایم بیماری SLE مانند آرترالژی، لنفادنوپاتی و تب را دارد.
▪ در هنگام مصرف بسیاری از داروهایی که ممکن است سبب بروز DILE شوند، ممکن است آزمون آنتی بادی ضد هسته (ANA) مثبت شود، باید توجه داشت که مثبت شدن این تست حتماً; به معنی ابتلا به DILE نیست و تنها درصد کمی از این بیماران واقعاً; به DILE مبتلا می شوند.
در اینجا یادآوری این مطلب ضروری به نظر می رسد که اساساً; اندازه گیری ANA در انواع لوپوس یک تست Sensitive تلقی می شود و عموماً; در موارد بیماریابی اهمیت دارد، حتی در SLE هم این تست اختصاصی تلقی نمی شود.
▪ آنتی بادی ضد هیستون (Antihistone Antibody) در بیش از 95% موارد DILE یافت می شود.
▪ بیمار باید هیچگونه سابقه یی از SLE را قبل از مصرف دارو نداشته باشد.
▪ دارو ممکن است از 3 هفته تا 2 سال قبل از بروز علایم بیماری شروع به مصرف شده باشد.
▪ بهبودی بالینی به سرعت با قطع دارو ایجاد می شود و این در حالی است که ANA و دیگر تستهای سرولوژی به آرامی به میزان طبیعی می رسند، اما باید توجه داشت، که مواردی از عدم بهبودی به رغم قطع دارو هم مشاهده شده است.
مسأ;له ی مهمی که حتماً; باید به آن توجه داشت، مسأ;له ی افتراق DILE از SLE می باشد که به وسیله ی مصرف دارو شعله ور شده است. به رغم اینکه علایم بالینی این دو حالت به هم شبیه است اما همانطور که اشاره شد شدت DILE معمولاً; خفیف تر از SLE می باشد و درگیری کلیه ها و CNS در نادر است.
از طرفی بروز DILE اغلب در طی ماهها و یا حتی سالها بعد از شروع مصرف یک دارو ایجاد می شود،در حالی که شعله ور شدن SLE به واسطه ی دارو معمولاً; در طی چند روز بعد از شروع مصرف دارو اتفاق می افتد و در نهایت در بیشتر موارد علایم DILE مدتی بعد از قطع دارو بر طرف می شود، اما در خصوص SLE همیشه وضع به این منوال نیست. نظر به اهمیت مطلب موارد مقایسه و افتراق بین SLE و DILE در دو مقوله ی بالینی و آزمایشگاهی به شرح زیر یادآوری می شود:
الف) علایم ونشانه های بالینی (Clinical)
1) SLE:
▪ سن متوسط برای شروع علایم بیماری از 20 تا 30 سال است.
▪ نژاد سیاه معمولاً; بیشتر از سفید درگیر می شود.
▪ احتمال ابتلای خانم ها 9 برابر آقایان می باشد.
2) DILE:
▪ سن متوسط برای شروع علایم بیماری 50 تا 70 سال است.
▪ سفید پوستان بیشتر از سیاه پوستان مبتلا می شوند.
▪ احتمال ابتلای زنان ومردان به این بیماری برابر است.
ب) علایم آزمایشگاهی
1) SLE:
▪ مثبت شدن آنتی بادی Antihiston در 50 درصد موارد.
▪ مثبت شدن Anti-ds DNA در 80 درصد موارد.
▪ کاهش نسبت C3/C4
▪ مثبت شدن آنتی بادی Antinuclear در بیش از 90% موارد
2) DILE:
▪ مثبت شدن آنتی بادی Antihistone در بیش از 95% موارد.
▪ مثبت شدن Anti-ds DNA, Anti ss DNA در تعداد کمی از بیماران
▪ نرمال بودن تراز C3/C4
▪ مثبت شدن آنتی بادی Antinuclear در بیش از 95% موارد.
لازم به ذکر است مرکز اطلاع رسانی داروها وسموم به طور شبانه روزی و با شماره تلفن 88890858 مخصوص گروه پزشکی و با شماره تلفن رایگان 09646 برای گروه پزشکی و عموم مردم، پاسخگوی کلیه ی سوالات همکاران در زمینه ی اطلاعات دارویی و موارد مسمومیت می باشد.

دکتر محمدهادی گهرباری کارشناس مرکز ملی اطلاعات دارویی
هفته نامه پزشکی امروز