دردهای ناشناخته بدن

ـ دکتر امام: هرکسی که کمتر از 30 دقیقه به صورت یک روز در میان ورزش کند، باید تبعات ورزش نکردن از جمله فیبرومیالژی را بپذیرد. مشخصه این بیماری دردهای مزمن و پراکنده بدن در کنار خوابی است که فرد را شاداب نمی کند. خستگی آنها به حدی است که حتی بعد از خوابیدن نه تنها سرحال نمی شوند بلکه احساس خستگی بیشتر هم می کنند  
ـ دکتر سید محمد ابوترابی: بسیاری از مردم دچار دردهای پراکنده بدن هستند و دایماً; احساس خستگی می کنند اما خوابیدن هم خستگی آنها را برطرف نمی کند. مدت ها برای معالجه از مطبی به مطب دیگر مراجعه می کنند و انبوهی از آزمایش ها و رادیوگرافی های مختلف که معمولاً; طبیعی هستند، همراه آنهاست اما اغلب اوقات این پاسخ را می شنوند: ناراحتی شما از اعصاب است. دکتر محمدمهدی امام، فوق تخصص روماتولوژی و عضو هییت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی معتقد است خیلی از وقت ها مشکل این بیماران نوعی بیماری است به نام فیبرومیالژی.
● آقای دکتر، به عنوان یک روماتولوژیست، به نظر شما این دردها چه عللی می توانند داشته باشند؟
▪ علت دردهای پراکنده بدن بسیار متعدد است که مسلماً; برخی اهمیت بیشتر و برخی دیگر اهمیت کمتری دارند. بیماری هایی که منشا استخوانی یا بافت نرم بدن دارند و همچنین بیماری های روانی می توانند از جمله علل این نوع دردها باشند. ولی این گونه بیماران که هیچ علامت آزمایشگاهی ندارند و مدت ها بدون تشخیص بین مطب پزشکان سرگردانند و همیشه گمان می کنند که کسی بیماری آنها را تشخیص نمی دهد و روز به روز علایمشان گسترده تر هم می شود، معمولاً; به یک بیماری با نام <فیبرومیالژی> مبتلا هستند. به طوری که این بیماری شایع ترین علت مراجعه به کلینیک های روماتولوژی را تشکیل می دهد.
● این کلمه فیبرومیالژی اصلا چه معنایی دارد؟
▪ خود لغت فیبرومیالژی یعنی وجود درد در عضلات و بافت فیبرو، البته در قدیم این بیماری را با نام های دیگری هم می نامیدند، مثل روماتیسم خارج مفصلی، چون در آن مفصل گرفتار نیست یا روماتیسم روانی، چون تا مدت ها گمان می کردند که این بیماری منشا روانی دارد.
از کجا می شود فهمید که علت درد این بیماران، فیبرومیالژی است و مثلا دردهای عصبی نیست؟
مشخصه این بیماری،دردهای مزمن و پراکنده بدن در کنار خوابی است که فرد را شاداب نمی کند. همچنین این بیماران یک سری نقاط حساس در بدن خود دارند که پزشک می تواند در حین معاینه، این نقاط بسیار حساس را که دردناک تر از سایر قسمت های بدن هستند، پیدا کند. این نقاط معمولاً; در نواحی مثل پشت گردن، سر شانه، قدام قفسه سینه و کمر قرار دارند. بیماران مبتلا به این بیماری، همیشه احساس خستگی مزمن می کنند. خستگی آنها به حدی است که حتی بعد از خوابیدن نه تنها سرحال نمی شوند بلکه احساس خستگی بیشتر هم می کنند. ویژگی مهم دیگر این بیماری اختلال خواب است، به این ترتیب که فرد بیمار ممکن است دیر به خواب رود یا شب ها مکرراً; از خواب بیدار شود. زمانی که فیبرومیالژی در بدن استقرار پیدا کرد، معمولاً; بیمار را دچار علایم گمراه کننده دیگری در سایر ارگان های بدن می کند. از علایم شایعی که این بیماران دچارش می شوند، می توان به گزگز یا خواب رفتن دست ها، تورم دست ها خصوصاً; صبح ها، سردردهای مشابه میگرن، کولیت ها و دل دردهای بدون علت خاص و احساس افسردگی اشاره کرد. ولی مهم ترین و شایع ترین علامت این بیماران همان درد آنهاست.
● این درد ویژگی خاصی دارد که بشود آن را از بقیه دردها جدا کرد؟
▪ درد این بیماران معمولاً; مزمن بوده و نوسانات شدت وضعف دارد، به این ترتیب که بعضی روزها شدیدتر و بعضی روزها خفیف تر می شود. حتی ممکن است بعضی روزها کاملاً; از بین برود و دوباره بازگردد. ولی آنچه مسلم است، هیچ اثری از التهاب با این درد همراه نیست.
● چرا بعضی روزها درد شدیدتر می شود؟
▪ درد این بیماران در اثر عوامل مختلفی تشدید می یابد. به طور مثال، عوامل روانی مثل استرس می توانند باعث تشدید درد شوند. درد بسیاری از بیماران در اثر سرما تشدید می شود. بسیاری از بیماران پس از ورزش یا کار سنگین احساس درد بیشتری می کنند در برخی از این بیماران خواب بد شب می تواند درد را تشدید کند. حتی برخی از بیماران با خوردن برخی از غذاهای خاص احساس افزایش درد می کنند.
● به هر حال این علا یم خیلی هم اختصاصی نیستند. آزمایش خاصی وجود ندارد که از روی آن بتوان با دقت گفت که بیماری وجود دارد یا نه؟
▪ از آنجایی که تمام آزمایش های بیمار فیبرومیالژی طبیعی است، باید برای تایید تشخیص فیبرومیالژی، با انجام یک سری آزمایش های ساده، سایر بیماری های مقلد فیبرومیالژی را کنار گذاشت.
● مثلا کدام بیماری ها؟
▪ به عنوان مثال کم کار تیرویید دقیقاً; علایمی شبه فیبرومیالژی از خود بروز می دهد که گاهی فقط با اندازه گیری سطح خونی هورمون ها می توان آن را از فیبرومیالژی افتراق داد. می توان از پوکی استخوان که در افراد مسن تر دیده می شود و نرمی استخوان (استیومالاسی) نیز به عنوان دیگر بیماری های مقلد فیبرومیالژی نام برد. همچنین شروع برخی از بیماری های روماتیسمی می تواند با علایم شبه فیبرومیالژی بروز کند. حتی برخی از تومورهای استخوانی می توانند در ابتدا به صورت مقلد فیبرومیالژی تظاهر کنند.
● در بیماری های روانی هم که معمولا آزمایش های بیمار طبیعی هستند؟
▪ پزشکان برای تشخیص فیبرومیالژی یک سری معیارهای بالینی دارند که در صورت وجود تعداد مشخصی از آن معیارها در فرد بیمار، تشخیص فیبرومیالژی مسجل می گردد. این معیارها در سایر بیماری ها کمتر از آن تعداد مورد نظر در فیبرومیالژی، مثبت می شوند. البته باید به این موضوع نیز اشاره کرد که در برخی موارد علایم شبه فیبرومیالژی ثانویه به یک بیماری دیگر است. به طور مثال ممکن است فرد، بیماری افسردگی داشته باشد و علایم شبه فیبرومیالژی نیز در وی ظاهر شود ولی تنها معیارهای بالینی فیبرومیالژی است که می تواند در این موارد کمک کننده باشد.
● فیبرومیالژی درمان هم دارد؟
▪ بله. درمان این بیماری دو قسمت غیردارویی و دارویی دارد. قسمت غیردارویی درمان فیبرومیالژی که اهمیت بیشتری دارد و تعیین کننده اثربخشی درمان نیز هست شامل سه رکن اساسی است:
1) کنترل استرس های روانی
2) ورزش مناسب
3) خواب خوب شب.
تا زمانی که استرس های روانی کنترل نشوند، کنترل خود بیماری غیرممکن است. همچنین ورزش نکردن و در عین حال ورزش سنگین می تواند باعث ایجاد و تشدید علایم شود و یک سیکل معیوب را به وجود آورد. از این رو به بیمارا ن توصیه می کنیم که از ورزش کم شروع کنند و رفته رفته میزان ورزش خود را افزایش دهند. بهترین ورزش ها برای این بیماران، ورزش های کششی و آبی هستند. سومین نکته ای که به این بیماران توصیه می کنیم، خواب شب مناسب است، چرا که خواب شب نامناسب می تواند باعث تشدید علایم در بیماران شود. در نتیجه معمولاً; من به بیماران گوشزد می کنم که تا وقتی که این سه رکن اساسی را رعایت نکنند، بیماری شان بهبود نخواهد یافت. در کنار این سه رکن اصلی درمان، داروهای خاصی هم به بیماران تجویز می کنیم که علایم بیماران را بسیار بهبود می بخشند ولی باز یادآوری می کنم که قسمت اصلی درمان فیبرومیالژی آن سه رکن اعصاب راحت، ورزش مناسب و خواب خوب شب است. برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری هم رعایت آن سه رکن اصلی مفید است.
● کسی که دچار این بیماری شده، خطر خاصی هم او را تهدید می کند؟
▪ فیبرومیالژی هیچ عارضه خطرناکی ندارد ولی هما ن طور که گفته شد این بیماری با استقرار در بدن علایم گسترده ای را ایجاد می کند که برای بیمار بسیار عذاب آور است و توانایی انجام کارهای روزمره را از وی می گیرد. البته با درمان به موقع می توان از استقرار و گسترش علایم جلوگیری کرد.
● راهی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود دارد؟
▪ با وجودی که علت این بیماری به درستی مشخص نیست ولی یک سری از عوامل به عنوان افزاینده احتمال بروز این بیماری شناخته شده اند. به طور مثال فیبرومیالژی در کسانی که اختلالات خوب دارند بیشتر دیده می شود. همچنین این بیماری در کسانی که ورزش نمی کنند، شایع تر است. بسیاری از خانم های جوانی که بعد از ازدواج دیگر تحرک قبلی خود را ندارند، به این بیماری دچار می شوند. به طور کلی هر کسی که کمتر از 30 دقیقه به صورت یک روز در میان ورزش کند ،باید تبعات ورزش نکردن از جمله فیبرومالژی، را بپذیرد. غالب بیماران یک عامل استرس زا را که معمولاً; روانی است، قبل از بروز بیماری به خاطر میآورند.

دکتر محمد مهدی امام دکتر سید محمد ابوترابی
پایگاه اطلاع رسانی پزشکی ایران سلامت