دیسک کمر و علایم آن

بیماری دیسک کمر یکی از بیماری های ناتوان کننده ای است که متاسفانه امروزه شیوع بالایی پیدا کرده است و بسیاری افراد از ابتلا به آن رنج می برند. از طرفی با وجود گسترش وسیع علم پزشکی، روش های تشخیص و درمانی جدید و موثری برای آن پیدا نشده است و بی توجهی به آن و پیشرفت بیماری می تواند عواقب ناخوشایندی به دنبال داشته است.  
پای صحبت دکتر فرزین هاشمیان، متخصص و جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات می نشینیم تا با این بیماری به طور کامل آشنا شویم.
▪ آقای دکتر لطفا بفرمایید بیماری دیسک کمر چیست؟
ـ در حالت کلی منظور از بیماری دیسک کمر، در رفتگی با بیرون زدگی قسمت مرکزی یا هسته دیسک می باشد که با پارگی های کوچکی که به صورت شیارهای باریکی در اطراف آن، کم کم ایجاد می شود همراه است. این بیرون زدگی ها و دررفتگی ها روی ریشه های عصبی پشت این دیسک فشار می آورند و باعث ایجاد درد و سایر عوارض می شوند.
▪ عوامل ایجاد کننده بیماری دیسک کمر یا پارگی یا بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟
ـ در ایجاد بیماری دیسک کمر عوامل زمینه ای مانند ژنتیک مطرح می باشد ولی اصولا بیرون زدگی و پاره شدن دیسک در اثر استفاده ناصحیح از مهره ها و طرز رفتار ناصحیحی است که افراد با بدن خود انجام می دهند. در حیوانات چهارپا اصولا چیزی به نام پارگی دیسک کمر نداریم و این بیماری بهایی می باشد که انسان برای راست ایستادنش می پردازد. به علت فشاری که برآیند نیروهای وزن آدم روی مرکز ثقل وارد می کند و فشاری که روی آن ناحیه از مهره های تحتانی کمر وارد می شود، ستون فقرات بار بیش تری را نسبت به سایر قسمت ها تحمل می کند و علت این که ما بیش تر بیماری های دیسک را در این نواحی می بینیم همین می باشد. شایع ترین محل درگیری دیسک کمری در کشور ایران مهره های 4 و 5 و در کشورهای اروپایی معمولا مهره های 5 کمری و یکم خاجی می باشد و این تقاوت به علت نوع استخوان بندی می باشد. در ایران به طور معمول لگن ها برجسته تر هستند، ولی در اروپا لگن ها صاف تر می باشند.
پاره شدن دیسک طبق آمارهای موجود در خانم ها بیش تر است و معمولا در قسمت چپ دیده می شود. طرز نشستن، راه رفتن و خوابیدن و نوع بلند کردن اجسام و حمل آن ها در ایجاد دیسک کمر بسیار موثر می باشد. به عنوان مثال اگر می خواهیم کتابی را با خود حمل کنیم، هر چه به بدن نزدیک تر نگه داریم فشاری که به دیسک ها وارد می آید کم تر خواهد بود و هر چه دورتر نگه داریم و یا در حالت دولا شدن به سمت جلو، مخصوصا در حالت چرخش، جسم سنگینی را حمل یا جا به جا کنیم مانند جا به جایی گلدان، امکان آسیب رسیدن به به این قسمت ها بیش تر می یاشد. بنابراین باید سعی شود از این نوع حرکات خودداری شود و اگر مجبور باشید که چیزی را از زمین بلند کنید حتما زانوها را خم کرده و با خم شدن هر دو زانو، آن جسم را کاملا نزدیک به بدنتان بردارید. حتی الامکان سعی کنید برای جا به جایی اجسام سنگین از وسایل کمکی مثل ریل، چرخ و اهرم استفاده کنید.
بیماری دیسک کمر بیش تر در چه افرادی دیده می شود؟ آیا ژنتیک نقش موثری در ایجاد آن دارد یا نه؟
بیماری دیسک کمر معمولا از دهه سوم به بعد ایجاد می شود، البته در زنان جوان، دیسک جوانی هم دیده می شود، ولی بسیار نادر است. قابل ذکر است که دیسک جوانی در مهره های کمر ایجاد نمی شود و در مهره های پشتی (قسمت بالای مهره های کمری) در اثر ضربه اتفاق می افتد و با توجه به اینکه در حدود سن20 سالگی پدیده پیر شدن برای دیسک وجود ندارد و به اصطلاح دژنره نشده است و از سن 20 سالگی به بعد کم کم آب دیسک ها کم می شود و امکان شکننده شدن آنها و ترک های موجود بیش تر می شود. هر چه سن بالاتر رود، احتمال پیدا شدن دیسک زیادتر می شود.
عوامل ژنتیکی نیز در پیدایش دیسک مطرح می باشد که در مواردی ممکن است تاثیرگذار باشد.
▪ علایم بیرون زدگی یا پارگی دیسک کمر کدام است؟
ـ معمولا بیماری دیسک کمر با دردی در ناحیه کمر شروع می شود. در مراحل اولیه این درد فقط در کمر ایجاد می شود و به جاهای دیگر زیاد انتشار نمی یابد و اگر به آن توجه نشود و این فشارها ادامه پیدا کنند، به علت این که قسمت مرکزی مهره ها بیرون زدگی پیدا می کند و روی ریشه عصب فشار می آورد، آزردگی ریشه عصب به وجود می آید و به دنبال آن درد و سایر عوارض ایجاد می شود. این درد می تواند به باسن، پشت پا تا پایین پا و زانوها و مچ پا و حتی انگشتان امتداد باید قسمت های درگیر و میزان و نوع درد و انتشار آن به سطحی که دیسک در رفته است و به محل فشار روی ریشه های عصبی بستگی دارد.
▪ راه های تشخیص بیرون زدگی یا پارگی دیسک کمر کدام است؟
ـ تشخیص در مرحله اول با شرح حال گرفتن از بیمار و معاینه دقیق همراه می باشد و در معاینه از روش های مختلف استفاده می شود که شامل معاینه رفلکس ها و معاینه حس و حرکت و حساسیت های موضعی و مانورهای خاص می باشد. این معاینات معلوم می کند که این دیسک فشار را به ریشه های عصبی وارد می کند یا نه. در مراحل بعدی تشخیص با پاراکلینیک می باشد که معمولا شامل آزمایشات مختلف و رادیوگرافی است.
MRI بهترین روش تشخیص می باشد. با دستگاه MRI نه تنها سطح در رفتگی دیسک، بلکه میزان در رفتگی و میزان فشار وارده به عصب را نیز می توان اندازه گیری کرد و مجموعه ی اعمال بالا به پزشک نشان می دهد که آیا بیمار نیاز به عمل جراحی دارد یا نه، و آیا بیمار با روش های درمانی غیر تهاجمی مانند فیزیوتراپی و دارو درمانی قابل درمان است یا خیر.

دانیال تارمست منبع دکتر فرزین هاشمیان متخصص و جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات استادیار دانشگاه علوم پزشکی همدان
علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند