عوارض مثانه پرکار

دفع ادرار یک فرد بالغ و سالم در طول روز حداکثر شش بار است و فواصل دفع ادرار کمتر از دو ساعت نخواهد بود. همین طور یک فرد سالم در طول شب و در هنگام خواب ممکن است دست کم یک بار برای ادرار کردن از خواب بیدار شود. چنانچه به هر علتی فردی بیش از شش بار در روز و دو بار در شب مجبور به دفع ادرار باشد، ممکن است مبتلا به نشانگان مثانه پرکار باشد. این نشانگان گاه علامتی از وجود یک بیماری دیگر همچون عفونت، اختلالات عصبی مثانه و یا تومور مثانه است و گاه خود یک بیماری مستقل است.  
● مثانه پرکار یک بیماری آزاردهنده است که هزینه های فراوانی را بر فرد، جامعه و سیستم های بهداشتی تحمیل می کند. انجمن بین المللی کنترل ادرار، نشانگان مثانه پرکار را به عنوان طیفی از علایم شامل احساس ناگهانی و شدید برای ادرار، تکرر ادرار در روز و شب که ممکن است همراه با بی اختیاری ادرار یا بدون آن باشد تعریف کرده است. این بیماری در بانوان کمی شایع تر از آقایان است و در کلیه گروه های سنی دیده می شود. مثانه پرکار محدود به منطقه جغرافیایی خاصی نیست، شیوع آن در کشورهای مختلف متفاوت بوده و بین 11 تا 22 درصد در اروپا و آمریکا گزارش شده است. به طور کلی ارزیابی می شود که 17 درصد بالغین در اروپا و آمریکا مبتلا به این بیماری باشند، که جمعیتی بالغ بر 50 تا 100 میلیون نفر را شامل می شود. هر چند این اعداد به نظر زیاد می رسند اما تخمین فوق ممکن است کمتر از شیوع واقعی باشد چرا که تعداد کمی به دنبال درمان بیماری خود هستند، در واقع شاید مثانه پرکار از آسم و بیماری های قلبی شایع تر باشد و شیوعی مشابه التهاب مفاصل و سینوزیت مزمن داشته باشد. اغلب بیماران مبتلا به مثانه پرکار تکرر ادرار و احساس ناگهانی و شدید ادرار دارند و کمتر از 50 درصد آنان مبتلا به بی اختیاری ادرار هستند. بسته به نوع علایم موجود در هر بیمار نگرش وی به بیماری و احساس نیاز او به درمان متفاوت است.
یک بیمار مسن مبتلا به تکرر ادرار که گاه به گاه دچار بی اختیاری ادرار می شود ممکن است این علایم را به عنوان عوارض پیری پذیرفته باشد. اما در یک فرد جوان شاید شرم و خجالت ناشی از شب ادراری مانع از مراجعه به پزشک شود. بسیاری از هزینه های مثانه پرکار ناپیدا است و آنچه مشهودتر است هزینه بیماری ها همراه آن است که عوارض آن شامل افزایش خطر زمین خوردن و شکستگی لگن و سایر استخوان ها، عفونت های ادراری، پوستی و ناتوانی جنسی هستند. بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری در عین ناراحتی علایم خود را تحمل می کنند اما بی شک مبتلا به عوارض روانی و مشکلات عاطفی و اجتماعی می شوند. در بیمارانی که علایم شدید دارند و درمان نمی شوند، در درازمدت اغلب افسردگی پیش خواهد آمد و کیفیت زندگی بیمار به شدت مختل می شود، حتی اگر بی اختیاری ادرار وجود نداشته باشد.
از 33 میلیون بیمار مبتلا به مثانه پرکار در آمریکا فقط 12 میلیون نفر بی اختیاری ادراری دارند. برای برآورد هزینه های ناشی از این بیماری نگاهی به هزینه هایی که صرف درمان بی اختیاری ادرار می شود راهگشا است. در زنان آمریکایی هزینه های مستقیم بی اختیاری ادراری از هزینه سرطان سینه که شایع ترین سرطان در زنان است بیشتر بوده و مشابه هزینه پوکی استخوان است.
به هر حال درمان فقط قسمتی از هزینه های ناشی از بی اختیاری ادرار است، هزینه های سالانه شامل درمان، تشخیص، استفاده از مواد جاذب، مشکلات طبی همراه این بیماری و... در آمریکا بسته به گروه سنی مبتلا حدود 16 الی 26 میلیارد دلار تخمین زده می شود. هزینه مثانه پرکار به تقریب معادل افسردگی (44 میلیارد) و بیماری آلزایمر (100 میلیارد) است. در سال 1995 هزینه سالانه هر بیمار مبتلا به بی اختیاری ادراری در آمریکا 3565 دلار برآورد شد. در انگلستان بودجه سرویس بهداشت ملی صرف شده برای بی اختیاری ادرار از مجموع بودجه بیماری های کرونر و سرطان بیشتر است. تقریباً; 50 درصد هزینه نگهداری در خانه های سالمندان انگلستان صرف بی اختیاری ادرار می شود. این ارقام هنوز بار اقتصادی و اجتماعی نشانگان مثانه پرکار ر ا به خوبی بیان نمی کنند. حتی در اروپای غربی و آمریکا بار اقتصادی مثانه پرکار و بیماری های همراه آن را فقط می توان برآورد کرد چرا که این بیماری اغلب کمتر از میزان واقعی گزارش می شود و اغلب پزشکان آن را نادیده می گیرند. در کشورهای در حال توسعه که تقریباً; 66 درصد مردم جهان در این کشورها زندگی می کنند و دسترسی کافی به مراقبت های بهداشتی ندارند، حتی ارزیابی ابتدایی بار اقتصادی مثانه پرکار مقدور نیست. به هر حال شکی نیست که با افزایش میانگین سن جامعه جهانی اثرات بالینی این نشانگان بسیار زیاد خواهد بود. در سال ،2020 حدود 44 درصد مردم جهان (5/7 میلیارد نفر) بالای 65 سال سن خواهند داشت و بار اقتصادی قابل توجه فعلی مثانه پرکار باز هم بیشتر خواهد شد. شاید اکنون زمان آن فرا رسیده باشد که مسیولان و دست اندرکاران امور بهداشتی و درمانی متقاعد شوند که مسیله بیماری مثانه پرکار واقعی است و در آینده به صورت فزاینده ای حادتر خواهد شد.
● شناسایی بیماران مبتلا به مثانه پرکار، ارزیابی شرایط بیماری در آنها و درمان مناسب این بیماری ضروری است. اما این سیوال باقی می ماند که چه کسی مسیول درمان این بیماران است. در حال حاضر خانم های مبتلا به این بیماری با متخصصین زنان مشورت می کنند. مردان و کودکان ممکن است پزشکان عمومی، متخصصین اطفال یا در مورد افراد مسن متخصصین طب سالمندان را مورد مشورت قرار دهند. آنچه مسلم است متخصصین اورولوژی (جراحی مجاری ادراری _ تناسلی) نقش اساسی در ارزیابی مردان، زنان، کودکان و افراد مسن مبتلا به مثانه پرکار دارند و می توانند کمک های بسیار زیادی را در جهت درمان بیماران انجام دهند. اما شاید فقط بخش کوچکی از مبتلایان به این بیماری در حال حاضر با متخصصین اورولوژی مشورت می کنند.
● تشخیص بیماری مثانه پرکار براساس علامت اصلی احساس نیاز ناگهانی و شدید برای دفع ادرار که ممکن است همراه با دو علامت تکرار ادرار (بیش از 8 بار در 24 ساعت) و بی اختیاری ادراری باشد، مطرح می شود.
● درمان مثانه پرکار شامل تغییرات رفتاری، درمان دارویی و جراحی است. تغییرات رفتاری شامل آموزش بیماران، زمانبندی دفع ادرار و تمریناتی جهت تقویت عضلات کف لگن است. کاربرد جراحی در مثانه پرکار بسیار محدود است و فقط در موارد خاص و عدم پاسخ مناسب به درمان دارویی کاربرد دارد. داروهای ضدموسکارینی (موسکارین یک پیام رسان عصبی است) استاندارد درمانی این بیماری هستند اما عوارض جانبی داروهای ضدموسکارینی قدیمی و نیاز به استفاده هر شش ساعت یک بار، مصرف آنها را محدود و تحمل بیماران را کم می کند. یک مطالعه انجام شده روی این بیماران نشان داده است که در 52درصد زنان مبتلا به این بیماری درمان با داروهای ضدموسکارینی موثر بوده است اما فقط 18 درصد تا 6 ماه درمان را ادامه داده اند. کمتر بودن عوارض داروهای ضدموسکارینی جدید که ناشی از اثر انتخابی آنها روی عضله مثانه است و همین طور طولانی اثر بودن آنها که فقط یک یا دو قرص در روز مصرف می شود این محدودیت ها را بسیار کمتر کرده است. در خاتمه باید گفت این بیماری در ایران چندان شناخته شده نیست که این مسیله را می توان ناشی از عدم آگاهی بیماران از وضعیت دفعات طبیعی ادرار کردن و در نتیجه عدم مراجعه آنها به پزشکان از یک طرف و عدم اطلاع پزشکان از این که پرکاری مثانه می تواند یک بیماری مستقل تلقی شود و عدم آشنایی آنها با داروهای جدید که برای درمان این بیماری در دسترس است از طرف دیگر دانست.

دکتر سعید شاکری جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری
سازمان آموزش و پرورش استان خراسان