شما هم IBS دارید؟

هشتم خرداد، روز جهانی گوارش است و امسال این روز به نام یکی از مشکلات شایع گوارشی، یعنی نشانگان روده تحریک پذیر یا IBS نامگذاری شده است. نشانگان روده تحریک پذیر یک اختلال شایع گوارشی است که 10تا20 درصد افراد جامعه به آن مبتلا هستند. بر اساس گزارش های انجمن جهانی گوارش، به دلیل آگاهی نداشتن مردم و بیماران از IBS این موضوع نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا در حال تبدیل شدن به یک مشکل جهانی است، به نحوی که میلیون ها نفر روزانه با مشکلات و علایم ناخوشایند آن دست و پنجه نرم می کنند. به این بهانه گفتگویی با دکتر رضا انصاری، فوق تخصص گوارش و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام داده ایم که می خوانید...  
▪ آقای دکتر! نشانگان روده تحریک پذیر یا IBS چه طور بوجود می آید؟
ـ IBS یک اختلال حرکتی در روده ها و عموما در روده بزرگ است که به دنبال آن فرد با اختلال ترشحی مواجه می شود. IBS همان طور که گفتم، یک نوع اختلال است. در واقع هیچ گونه ناهنجاری یا مشکل ساختاری در روده وجود ندارد بلکه صرفا حالتی است که در آن حرکات غیرارادی روده ها کم یا زیاد شده و نظم طبیعی خود را از دست می دهند. درست مانند موتور یک ماشین که ممکن است کلیه قطعات آن سالم باشند ولی به دلایل مختلف خللی در ریتم کارکردن موتور رخ داده باشد. این اختلال در حرکات روده ای با استرس روحی شدیدتر شده و سبب بروز دل درد و علایم گوارشی دیگر می شود که به این مجموعه علایم نشانگان روده تحریک پذیر گفته می شود. یعنی نمی توان گفت که IBS یک بیماری است.
▪ علایم و نشانه های IBS شامل چه مواردی است؟
ـ علایم می توانند کاملاً; متغیر باشند. این علایم با توجه به میزان و نوع غذایی که می خوریم، وضعیت های استرس زا و حتی دوره های قاعدگی زنان فرق می کند. درد و ناراحتی ممکن است در بخش های مختلف شکم رخ بدهد. درد معمولاً; ظاهر شده و از بین می رود. طول هر دوره درد می تواند به میزان زیادی متفاوت باشد. درد غالباً; به هنگام دفع گاز یا مدفوع تسکین پیدا می کند. شدت درد می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد که از هر فردی به فرد دیگر و در زمان های مختلف در یک فرد متفاوت است. از دیگر علایم IBS تغییر در اجابت مزاج است. روده تحریک پذیر سبب دوره های تکرار شونده یبوست یا اسهال یا اسهال و یبوست متوالی می شود که همراه با دل پیچه، نفخ کردن و خروج گاز است. ممکن است برخی افراد دوره های اسهال و برخی دیگر دوره های یبوست داشته باشند. علایم دیگر بیماری شامل نفخ، گاز، آروغ زدن، سوزش سردل، اختلال در بلع، سیری زودرس و حالت تهوع است.
▪ علت بروز IBS چیست؟
ـ تیوری های مختلفی در این زمینه ارایه شده ولی علت بروز این اختلال به صورت قطعی، هنوز مشخص نیست. آنچه امروز از دست علم برمی آید، این است که بیماران را در کنترل علایم ناخوشایند IBS و افزایش کیفیت زندگی شان یاری دهد.
▪ آیا سن و جنس خاصی را درگیر می کند؟
ـ شیوع IBS در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است و ممکن است در هر سنی بروز کند ولی معمولا افراد زیر 40سال را درگیر می کند.
▪ استرس و عصبی بودن هم در بروز آن نقش دارد؟
ـ نمی توان با قاطعیت گفت که استرس و اضطراب موجب بروز IBS می شود ولی به هر حال عموم مبتلایان به IBS را افراد زود رنج، حساس، عصبی و وسواسی تشکیل می دهند.
▪ به نظر می رسد یکی از نگرانی های مبتلایان به IBS آن است که این اختلال زمینه ساز بروز بیماری های مزمنی مانند سرطان شود. آیا این احتمال وجود دارد؟
ـ ببینید، بدون تردید یکی از موضوعاتی که در خصوص اطلاع رسانی در رابطه با IBS نیازمند عزم ملی و آموزش فراگیر است و همه گروه ها اعم از کادر درمانی، خانواده ها و بخصوص رسانه ها باید همکاری کنند، همین موضوعی است که شما به آن اشاره نمودید.
یکی از دغدغه های پنهان و آشکار مبتلایان به IBS نگرانی غیرقابل وصف آنها از پیشروی IBS است که موجب پیگیری های مستمر و مراجعات مکرر ایشان به مطب پزشکان و درخواست انجام انواع آزمایشات و عکسبرداری های مختلف است. در صورتی که کلیه کسانی که مبتلا به IBS هستند باید اطمینان خاطر داشته باشند که به هیچ وجه این اختلال به هیچ بیماری مزمنی تبدیل نمی شود. درست است که IBS دردناک است و دردهای آن گاهی مبهم، غیرقابل پیش بینی و مختل کننده برنامه های زندگی است اما خوشبختانه رابطه ای میان IBS و بیماری های وخیم تری مانند بیماری های التهابی روده یا سرطان وجود ندارد.
▪ آیا مبتلایان به این نشانگان محدودیت غذایی خاصی دارند؟
ـ بله، بیشتر افراد مبتلا به IBS حساسیت های غذایی خاص خودشان را دارند و بنا بر تجربه شخصی می توانند تخمین بزنند که کدام غذاها موجب تشدید علایم IBS می شود. به طورکلی باید گفت غذاهایی نظیر انواع کلم، پیاز، حبوبات و نوشابه های گازدار را که سبب تولید گاز و نفخ آنها می شوند، مصرف نکنند. از غذاهای چرب، الکل و غذاهای کافیین دار مانند قهوه استفاده نکنند. باید بدانند که آدامس موجب بلع هوا می شود و بنابراین از جویدن آدامس باید خودداری کنند و نکته دیگر اینکه اگر بعد از مصرف لبنیات دچار اسهال می شوند، احتمالاً; دچار عدم تحمل لاکتوز هستند.
▪ سیگار چه طور؟
ـ بله، این افراد به دو دلیل باید از استعمال سیگار دوری کنند. اولا سیگار سبب تشدید حرکات دستگاه گوارش می شود. ثانیا اینکه همراه با کشیدن سیگار، حجم قابل توجهی از هوا وارد دستگاه گوارش می شود.
▪ این روزها بحث پروبیوتیک ها داغ است. آیا پروبیوتیک ها در IBS موثرند؟
ـ پروبیوتیک ها حاوی باکتری های زنده ای هستند که به عملکرد دستگاه گوارش کمک می کنند. امروزه با اضافه کردن پروبیوتیک ها به بسیاری از فرآورده های لبنی، امکان دریافت آن به سهولت میسر است. این مواد ممکن است با برقراری تعادل میان انواع باکتری ها در روده و احتمالا با تاثیر بر دستگاه ایمنی به رفع مشکلات روده ای کمک کنند. به هر حال با توجه به شرایط خاص هر یک از مبتلایان بهتر است در خصوص رژیم غذایی و نیز مصرف این فرآورده ها با پزشک مشورت شود.
▪ چه تغییرات دیگری در شیوه زندگی این افراد ضرورت دارد؟
ـ فشار عصبی، استرس و اضطراب موجب تشدید علایم IBS می شود. یعنی هر چه قدر مبتلایان به IBS در کنترل استرس خود موفق باشند، به همان میزان نیز می توانند درد و علایم گوارشی خود را کاهش دهند.
▪ درمان خاصی هم در این زمینه وجود دارد؟
ـ تاکنون هیچ درمانی برای IBS یافت نشده است ولی بهترین درمان شامل کنترل استرس و ایجاد تغییر در رژیم غذایی است. نکته دیگر اطمینان پزشک به بیمار از این جهت که اختلال آنها IBS است، نه اختلالی جدی تر. این کسب اطلاع و اطمینان خاطر از عدم پیشرونده بودن IBS توانسته است کمک بزرگی به تسکین شدت علایم و کنترل سایر عوامل تشدید کننده بیماری کند. به هر حال در صورت نیاز و تشخیص پزشک، قطعا از دارو درمانی نیز برای تسهیل امور استفاده می شود اما آنچه که از اهمیت ویژه ای در این زمینه برخوردار است، آن است که افراد نباید به هیچ عنوان سرخود اقدام به استفاده از دارو نمایند چرا که دارو بر اساس علایم خاص هر فرد متفاوت و متغیر است. بیماران باید بدانند درمان معمولاً; یک فرایند طولانی مدت خواهد بود. مهم این است که با پزشک معالج خود در مورد علایم، نگرانی ها و هرگونه محرک تنش زا یا مسایلی که در خانه، محل کار یا در خانواده به وجود می آید گفتگو کنند.
● 8 توصیه غذایی علیه IBS
1) برای افزایش حجم مدفوع، یک رژیم غذایی معمولی با تاکید بر دریافت مواد غذایی پرفیبر توصیه می شود. این رژیم به کاهش فشار و تنظیم حرکات طبیعی روده کمک می کند. دریافت روزانه 20 تا 30 گرم فیبر غذایی شامل انواع سبزی، میوه، حبوبات و غلات سبوس دار مانند نان سنگک، بربری یا نان سبوس دار نیز کمک کننده است. البته افراط در مصرف گندم سبوس دار می تواند سبب تشدید علایم شود.
2) غذاهای کم چرب بخورید. مصرف غذاهای کم چرب، انقباضات روده ای پس از صرف غذا را کاهش داده و سبب کاهش دردهای شکمی می شود.
3) به جای سه وعده غذای پرحجم، 5 یا 6 وعده غذای کم حجم و با فاصله زمانی کم مصرف کنید.
4) آب و مایعات فراوان بنوشید (8 تا 10 لیوان در روز.)
5) از مصرف بیش از اندازه غذاهای چرب، کافیین دار، انواع قند به خصوص فروکتوز و لاکتوز (در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز) پرهیز کنید.
6) غذاهایی را که سبب تولید گاز و نفخ می شوند، مصرف نکنید. این غذاها شامل انواع کلم، پیاز، پیازچه، فلفل سبز، عدس، نخود، لوبیا و نوشابه های گازدار است.
7) مصرف قرص نعناع در بعضی بیماران مفید است. نعناع سبب کاهش انقباضات عضلات روده ای می شود. البته قبل از مصرف قرص نعناع یا هر نوع گیاه دارویی باید با پزشک خود مشورت کنید چون ممکن است موجب تشدید علایم بیماری شما شود.
8) استراحت و کاهش استرس هم می تواند در تخفیف علایم این بیماری مفید واقع شود.

محمدمهدی فخاری
روزنامه سلامت www salamat ir