سالانه 20 هزار نوجوان و جوان ایرانی به اسکیزوفرنی مبتلا می شوند

اسکیزوفرنی یا اسکیزوفرنیا شایع ترین نوع روان پریشی است که در صورت کم توجهی می تواند تبدیل به یک بیماری ناتوان کننده صعب العلاج با عوارض ناخوشایند و خطرناک شود و در صورت توجه شایسته، تبدیل به یک بیماری قابل کنترل گردد که فرد مبتلا می تواند به زندگی عادی و رضایت بخش پیشین بازگردد. برای آشنایی بیشتر با بیماران اسکیزوفرن به سراغ دکتر فربد فدایی، روان پزشک و مدیر گروه روان پزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی رفتیم تا با این بیماری شایع بیشتر آشنا شویم...  
▪ ابتدا بفرمایید اسکیزوفرنیا چیست؟
ـ اسکیزوفرنیا یک بیماری واحد نیست بلکه گروهی از بیماری ها با سبب شناسی، سیر و سرانجام متفاوت است که به علت نشانه های مشترک بالینی تحت یک عنوان نامیده می شوند. این نشانه های متفاوت مربوط به حوزه های اندیشه، عاطفه، ادراک و رفتار است. هوش و قوای شناختی به طور نسبی کمتر دچار نارسایی می شود. اسکیزوفرنیا نمونه اصلی روان پریشی ها را تشکیل می دهد.
▪ و تعریف روان پریشی؟
ـ روان پریش ها گروهی از نابه سامانی های شدید روانی هستند که مهم ترین مشخصه آنها اختلال شدید در کارکردهای روانی و قطع ارتباط با واقعیت است. برخی روان پریشی ها عضوی هستند یعنی عامل آنها در دستگاه عصبی مرکزی با چشم یا وسایل تشخیصی نوین قابل مشاهده است. برای نمونه، ضربه و شکستگی جمجمه که به جراحت مغز منجر می شود امکان دارد با توهم و هذیان همراه گردد که حاکی از قطع ارتباط با واقعیت و ممیزه روان پریشی است. اما اکثر روان پریشی ها جنبه کارکردی دارند یعنی قادر به مشاهده آسیب شناسی مغزی در آنها نیستیم اما کارکرد مغز نابه هنجار شده است. اسکیزوفرنیا، نابه سامانی های هذیانی، نابه سامانی اسکیزوفرنیا و موارد متعدد دیگر جزو روان پریشی های کارکردی هستند البته ما می دانیم که در روان پریشی های کارکردی، بیوشیمی مغز دچار نابه هنجاری است و احتمالا ناقل های عصبی یا نوروترانسمیترها اشکالی پیدا کرده اند. روان پریشی ها در اصطلاح عامه دیوانگی و در اصطلاح فقهی و حقوقی جزو انواع جنون خوانده می شوند.
▪ به واژه های جنون و دیوانگی اشاره کردید. آیا استفاده از این واژه ها را تایید می کنید؟
ـ ما روان پزشکان استفاده از این دو اصطلاح را نمی پسندیم زیرا دارای بار ارزشی منفی است و موجب انگ زنی می شود، گرچه گاهی مجبوریم برخلاف میل خویش و برای تفهیم برخی موضوعات به این دو اصطلاح اشاره کنیم.
▪ دنیای اسکیزوفرن ها چه دنیایی است؟
ـ بیمار اسکیزوفرنیک در آن واحد در دو جهان زندگی می کند، یکی جهان تخیلی و تصوری خویش که بر مبنای توهم ها و هذیان ها و نیازهای روان شناختی او شکل گرفته است و دیگری جهان راستین بیرونی است که برای رفع نیازهای فیزیولوژیک خویش به آن احتیاج دارد و ارتباط بین این دو جهان به وسیله سازوکارهای دفاعی روانی انکار، واکنش سازی و فرافکنی برقرار می شود. هذیان، توهم، اختلال جریان فکر، رفتارهای نابه هنجار و حالات بدنی عجیب و گاهی نشانه های منفی از جمله فقدان احساس لذت، فقدان اراده، سکوت و گوشه گیری علایم این بیماری را تشکیل می دهد. گاهی بیمار خود را مورد تعقیب و آزار افراد یا سازمان هایی می پندارد (هذیان گزند) و یا ممکن است خود را یک فرد بسیار مهم، رجل سیاسی، مخترع و هنرمند بینگارد (هذیان بزرگ منشی). گاهی صداهای توهمی به او دستورهایی می دهند (که خیلی اوقات مجبور است اطاعت کند و در نتیجه با دستگاه قضایی کیفری درگیر می شود) و گاهی صداهای چند نفر را می شنود که در مورد او حرف می زنند. گفتار بیمار خیلی اوقات نامفهوم می شود. خودکشی از عوارض ناخوشایند این بیماری است. پنجاه درصد بیماران (در صورت عدم درمان مناسب) اقدام به خودکشی می کنند و 10 درصد آنان سرانجام در اثر خودکشی از دنیا می روند.
▪ اسکیزوفرنی در چه سنی بروز می کند؟
ـ اسکیزوفرنیا اغلب از دوران نوجوانی و ابتدای جوانی شروع می شود و فرد را در بارورترین سال های زندگی مبتلا می کند و نیز مانع از تحصیل، ازدواج، اشتغال و آموزش مهارت های اجتماعی می شود. میزان بروز سالانه اسکیزوفرنیا سه در ده هزار و میزان شیوع نقطه ای آن در حدود چهار در هزار می باشد. یعنی در ایران سالانه بیست هزار نوجوان و جوان به این بیماری مبتلا می شوند و هم اکنون بیش از 250هزار نفر از جمعیت ایران مبتلا به اسکیزوفرنیا هستند. حدود یک پنجم بیماران در هر لحظه نیاز به بستری در بیمارستان دارند. با این تفاصیل تصدیق خواهید کرد که اسکیزوفرنیا یکی از عمده ترین معضلات سیستم بهداشتی کشور است.
▪ چه نکات امیدبخشی درباره این بیماری می توانید برای خوانندگان ما بفرمایید؟
ـ تا حدود 70 سال پیش هیچ درمان موثری برای بیماری موجود نبود. کرپلین روان پزشک برجسته آلمانی حدود یک قرن پیش در بررسی طولانی مدت و دقیق بیش از هزار بیمار اسکیزوفرنیک، 4 درصد سرانجام خوب، 13 درصد سرانجام متوسط و 83 درصد سرانجام بد را مشاهده کرد. به این معنی که 83 درصد بیماران او سرانجام دچار زوال شخصیت شدند. امروز با توجه به وجود داروهای موثر ضدروان پریشی، 25 درصد بیماران سرانجام خوب، 50 درصد سرانجام متوسط و فقط 25 درصد سرانجام نامناسب دارند. بخشی از این پیشرفت نیز به امکانات تشخیصی بهتر و سریع تر ارتباط دارد.
▪ درمان اسکیزوفرنی را از چه زمانی آغاز کنیم؟
ـ برحسب پژوهش های متعدد، هرچه درمان بیماران روان پریشی سریع تر آغاز شود، امکان بهبود کامل آنان بیشتر می شود و درمان زودهنگام با سرانجام مناسب تر برای بیماران مرتبط است. در این مورد به کتاب کلاسیک آی چین ، میهمان و موری تحت عنوان روان پریشی نوبت اول در سال 1999 اشاره می کنم. ضمن آنکه پژوهش هایی هم که در ایران انجام شده است این امر را تایید می کند. از جمله پایان نامه دکتر فرشید فخاریان، از دستیاران روان پزشکی که در سال 1379 عوامل موثر بر طول مدت بستری بیماران روانی در مرکز روان پزشکی رازی را بررسی کرده است. تشخیص و درمان سریع از عوارضی نظیر انزوای اجتماعی و خودکشی و سوءمصرف و وابستگی به مواد و رفتارهای کیفری نیز می کاهد. اگر حمله حاد اسکیزوفرنیا سریع تشخیص داده شود و به فوریت درمان گردد از مرگ یاخته های مغزی جلوگیری می گردد. هرچه تشخیص و درمان به تعویق بیفتد، مرگ یاخته های مغزی موجب بی تاثیر شدن درمان دارویی خواهد شد. این موضوعات را به صورت دقیق و با ذکر منابع و پژوهش های داخلی و بین المللی از سال 1369 تاکنون در چند مقاله در مجلات پزشکی آورده ام که علاقه مندان می توانند به مقاله ای تحت عنوان توان بخشی اسکیزوفرنیا در انتها یا از آغاز که در شماره 23 زمستان 1384 فصلنامه عملی پژوهشی توان بخشی چاپ شده است، مراجعه فرمایند.
▪ اما آنچه مایه تاسف است اینکه هنوز حتی در بهترین شرایط در کشورهای پیشرفته صنعتی هم به طور متوسط زمانی که بیمار اسکیزوفرنیک برای اولین بار به روان پزشک مراجعه می کند دو سال از بیماری او گذشته است!
ـ دلایل این امر متعدد است. از جمله ناآشنایی عموم مردم با اسکیزوفرنیا و نشانه های آغازین آن، آگاهی اندک پزشکان غیر روان پزشک از اسکیزوفرنیا و درمان آن، کافی نبودن تعداد روان پزشک و امکانات درمانی سرپایی و بستری برای بیماران روان پریش. اما گاهی دیده می شود بیماری سریع تشخیص داده شده است و درمان مناسب هم تجویز شده است لیکن بیمار و خانواده از مصرف دارو اجتناب می کنند و بیماری را که می توانست به احتمال زیاد با مصرف دارو بهبود کامل یابد با دستان خود به سراشیبی زوال شخصیت سوق می دهند و زمانی به ضرورت درمان پی می برند که دیگر داروها تاثیر چندانی ندارد.
▪ خیلی ها نیز از داروهای اعصاب و روان می ترسند و آنها را مصرف نمی کنند!
ـ تبلیغات غیرموجهی که در مورد عدم مصرف دارو در کشور ما صورت گرفته است و می گیرد باعث محروم ماندن صدها هزار بیمار از درمان مناسب و عوارضی از قبیل زوال شخصیت، فقدان کارکرد تحصیلی و خانوادگی و اجتماعی و شغلی و اعتیاد (به صورت خود درمانی) و خودکشی و دیگرکشی می شود. گاهی هم ناآگاهی خانواده بیمار اسکیزوفرنیک از ضرورت و فایده درمان دارویی با تخطی از قوانین از سوی برخی افراد همراه می شود و فاجعه به بار می آورد که نمونه آن شش ماه مشاوره و روان درمانی برای بیمار اسکیزوفرنیک حاد توسط فرد غیرپزشک بوده است که سرانجام به علت وخامت حال بیمار، این درمانگر محترم رضایت داده بود که بیمار بخت برگشته را نزد روان پزشک ببرند. اینکه چه فرصت طلایی از دست رفت و چه عوارض و عواقبی برای بیمار و خانواده او به بار آمد، بماند. با توجه به این دلایل است که ما روان پزشکان به آموزش عموم مردم از طریق رسانه های گروهی اهتمام می کنیم و تاکید داریم که به آموزش روان پزشکی در دوره بالینی پزشکی بهای بیشتر داده شود و امکانات آموزش تخصصی روان پزشکی افزایش یابد، به نحوی که تعداد روان پزشکان اگر هم به حد آرمانی یازده هزار نفر برای جمعیت کنونی ایران نرسد، دست کم به میزان چشم گیر از عدد هزار و دویست نفر فعلی با شتاب بیشتری بالا برود تا به گروه عظیم پزشکانی که مشتاق ورود به تخصص روان پزشکی هستند نیز پاسخ مثبتی داده شود.
▪ حرف آخر؟
ـ حرف آخرم، تقاضا و تلاش برای انگ زدایی از بیماری روانی و بیماران روانی است که می تواند بیشترین خدمت را به جامعه به وسیله تسهیل و تشویق بیماران برای مراجعه به روان پزشکان انجام دهد و نشریه شما با توجه به جنبه تخصصی و در عین حال برخورداری از مخاطبان عام در این زمینه نقش مهمی داشته و دارد.

دکتر مجید سلطانی
روزنامه سلامت www salamat ir