تب مالت یا بروسلوز

● مقدمه:  
بروسلوز به عنوان یکی از مهمترین بیماریهای مشترک انسان و دام محسوب می گردد. عوامل شناخته شده بیماری ، طیف وسیعی از پستانداران اهلی و وحشی را مبتلامیازند.این بیماری به علت ایجاد سقط جنین در دام ، کاهش تولید شیر، عقیمی و نازایی و از دست رفتن ارزشهای اقتصادی دامهای مبتلا و همچنین به علت ابتلای انسان به بیماری تب مالت ، همواره از دو بعد اقتصادی و بهداشتی مورد توجه قرار می گیرد. دامهای مبتلا به بروسلوز ، معمولاَ; در اولین دوره آبستنی سقط جنین نموده و در هنگام سقط جنین نموده و در هنگام سقط و تا مدتی پس از آن ، با دفع ترشحات به شدت آلوده رحمی ، باعث آلودگی محیط ، مزارع و مراتع گردیده که خود زمینه آلودگی را برای سایر حیوانات گله و نیز انسان فراهم می سازد. دفع دوره ای باکتری عامل بیماری از طریق شیر حیوانات مبتلا و نیز دفع باکتری از طریق ترشحات رحمی در دامهای فاقد علایم بالینی و سقط جنین نیز مخاطرات فراوانی را برای سایر دامها و همچنین انسان در بر دارد. با وجود اینکه از شناخت بیماری تا کنون بیش از یک قرن سپری گشته ، بروسلوز هنوز هم در بسیاری از کشورهای جهان ، بویژه کشورهای مدیترانه ای و خاورمیانه ، همچنان به عنوان به عنوان یکی از مهمترین بیماریهای مشترک انسان و دام و از مهمترین معضلات بهداشتی جوامع مطرح می باشد وتنها تعداد محدودی از کشورهای جهان این بیماری را ریشه کن نموده یا در آستانه ریشه کنی قرار دارند. مبارزه با این بیماری وکنترل و ریشه کنی آن به دلیل کثرت گونه ای عوامل بیماریزا و کثرت گونه ای حیوانات میزبان ، دوام نسبتاَ; قابل توجه باکتری عامل بیماری در محیط ، عدم کفایت برنامه های واکسیناسیون برای ریشه کنی بیماری و لزوم شناسایی و حذف دامهای عامل انتشار بیماری در مقاطع خاص از اجرای برنامه های مبارزه و لزوم هزینه شدن سرمایه های سنگین اقتصادی، همواره در بسیاری از کشورهای جهان ، با دشواریها و مشکلات عدیده مواجه بوده است. اسامی متفوات بیماری: تب مواج، تب مالت، تب جیبرالتال، تب مدیترانه، تب آبورتوس، سقط جنین مسری، سقط جنین عفونی، سقط جنین واگیردار، اپیدیدمیت قوچ و بیماری بانگ(در گاو) عامل بیماری : عامل این بیماری گونه های مختلف میکروب بروسلا می باشد. علایم بیماری در دام: بروز علایم بیماری در دام به سطح ایمنی گله ها وابسته بوده و در گله های غیر واکسینه، سقط جنین در دام و شیوع سقط در گله مهمترین علامت بروز بیماری می باشد. سقط جنین در گاو از ماه پنجم آبستنی به بعد در گوسفند و بز در آخرین دو ماهه دوره آبستنی حادث می گردد. هر چند در تعدادی از دامهای مبتلا ، سقط جنین در آبستنی های دوم و بعد از آن نیز مشاهده می گردد. با این وجود بسیاری از دامهای مبتلا در آبستنی های دوم به بعد سقط جنین ننموده و از دیدگاه برنامه های کنترل و ریشه کنی ، چنین دامهایی به لحاظ انتشار بیماری در سطح گله ها بسیار حایز اهمیت می باشند. در فرم حاد بیماری در گوسفند و بز گاهی علایمی نظیر تب، بی حالی، کاهش وزن، اسهال و لنگش مشهود است.
از سایر علایم بیماری می توان به موارد زیر اشاره نمود:
جفت ماندگی ، التهاب رحم، التهاب بیضه، کاهش تولید شیر، عقیم شدن و نازایی موقت یا دایمی، تأ;خیر فواصل باروری و افزایش فاصله دوره شیر داری روشهای انتقال بیماری در دام: حیوانات مبتلا به بروسلوز در هنگام سقط جنین ، عامل بیماری را به شدت از طریق ترشحات رحمی دفع می نمایند. همچنین باکتری عامل بیماری از طریق شیر حیوانات مبتلا دفع می شود به گونه ای که بز آلوده در تمام مدت شیرداری، گوسفند آلوده معمولاَ; در 2 ماهه اول و گاو مبتلا در تمام مدت شیرداری و به صورت متناوب عامل بیماری را از طریق شیر دفع می نمایند.
روشهای مختلف ورود میکروب به بدن دام عبارتند از:
▪ روش خوراکی: روش خوراکی که از طریق مصرف آب ، علوفه و خوردن جفت و ترشحات رحمی آلوده می باشد.
▪ پوست: ورود جرم به بدن از طریق زخمهای موجود در پوست می باشد.
▪ ملتحمه چشم:
پستان: در هنگام شیردوشی تلقیح مصنوعی: تلقیح با اسپرم آلوده
انتقال بیماری از دام آلوده به جنین صورت می پذیرد ولی میزان وقوع آن ناچیز است همچنین انتقال بیاری بوسیله نیش حشرات ، بند پایان و بوسیله جوندگان نیز گزارش گردیده است. انتقال بیماری از یک منطقه به سایر مناطق معمولا در هنگام جابجایی دام آلوده صورت می پذیرد.
● پیشگیری و کنترل: در این خصوص می بایست مسایلی رعایت گشته تا نتایج خوبی به دست آید که شامل:
1) رعایت اصول بهداشتی : می بایست دامهای آلوده را از دامهای سالم در هنگام زایمان جداگشته وضدعفونی
اصطبل صورت گرفته و نیز جنینهای که از اینگونه دامها سقط می گردند دفن و شیر این دامها پاستوریزه گردند.
2) شناسایی گله آلوده: برای شناسایی دامهای آلوده از دام سالم می بایست عملیات تست صورت گیرد که این امر مهم فقط و فقط از طریق شبکه های دامپزشکی مستقر در هر شهرستان صورت گرفته که با انجام خونگیری از دامها و جداکردن مبتلایان و کشتار آنها صورت می پذیرد .
3) واکسیناسیون گله: واکسیناسیون که یک امر بسیار مهم در کاهش میزان بیماری بوده در گله های گاوی با واکسن 19s به گوساله های 8-3 ماهه در گاوداریهای صنعتی و نیمه صنعتی و در گله های گوسفندی با واکسن revبه بره ها و بزغاله های 6-3- ماهه در گوسفندداریهای صنعتی و نیمه صنعتی که این دو واکسن به صورت دز کامل تزریق می گردند. و واکسن دیگر R.D.S19 در گاوداریهای روستایی سن سه ماهه به بالا دز کاهیده و RDREV در گوسفند داریهای روستایی از سن سه ماهه به بالا صورت می گیرد که این امر مهم نیز توسط شبکه های دامپزشکی مستقر در شهرستانها صورت می پذیرد.
4) کنترل حمل ونقل: در مناطق تحت پوشش می بایستی ورودیها و خروجیها هنگام عملیات کنترل گردند.
● تب مالت
▪ علایم و نشانه ها
این بیماری، یک بیماری هزار چهره است و می تواند خود را به اشکال مختلف نمایان کند و آنچنان تنوعی در علایم آن وجود دارد که پزشکان خصوصاً; در مناطق با شیوع بالای این بیماری، باید همیشه به فکر این بیماری بوده و آنرا در نظر داشته باشند. علایم این بیماری شامل: تب، تعریق، لرز، سردرد، درد عضلانی، خستگی، بی اشتهایی، درد مفاصل، کمر درد، کاهش وزن، یبوست، درد گلو، سرفه خشک، علایم شبیه سرماخوردگی، التهاب مفاصل، بزرگ شدن غدد لنفاوی، افسردگی(درگیری عصبی مرکزی)،درگیری قرنیه چشم و ضایعات پوستی،کاهش وزن،درد شکم، اختلال خواب، بزرگ شدن کبد و طحال، رنگ پریدگی و درد ستون فقرات می باشد.البته گاهی بیماری برسلوز مزمن میشود که در این حالت علایم خفیف تر ولی مداوم و یا مکرر شده و این افراد مثلاً; با تب مکرر ولی خفیف، درد مفاصل و یا خستگی مراجعه می کنند.گاهی نیز در عفونتهای شدید، دستگاه عصبی مرکزی و یا گاهی لایه داخلی قلب گرفتار می شود که در این موارد، بیماری عوارض خطرناکی می تواند داشته باشد.
▪ عامل بیماری
چهار نوع باکتری بروسلا وجود دارد: 1- بروسلای گوسفند و بز 2- بروسلای گاو 3- بروسلای خوک 4- بروسلای سگ. که از بین آنها نوع گوسفندی و بزی شایعتر از بقیه بوده و شایعترین عوارض هم مربوط به همین نوع است.
▪ راه انتقال بیماری
چهار روش عمده برای انتقال این بیماری وجود دارد :
1) خوردن یا نوشیدن محصولات لبنی آلوده به باکتری:این مورد شایعترین روش انتقال بیماری محسوب می شود. البته علاوه بر محصولات لبنی غیر پاستوریزه ، خوردن گوشت خام نیز باعث انتقال بیماری می شود.
2) استنشاق باکتری :
این روش گرچه در حالت معمول راهی شایع برای بیمار شدن نمی باشد ولی افراد شاغل در آزمایشگاهها و یا کشتارگاهها در خطر ابتلا به بیماری در اثر استنشاق باکتری در این فضای آلوده می باشند.
3) انتقال از طریق خراش پوستی با پاشید شدن خون آلوده به چشم، فضای دهان یا بینی:
آلودگی در اثر وجود یک زخم پوستی نیز بیشتر در افراد شاغل در کشتارگاها و یا کارخانه های تولید و بسته بندی غذای حیوانات و پرسنل دامپزشکی اتفاق می افتد. همچنین شکارچیانی که پس از شکار، شروع به تمیز کردن احشاء حیوان شکار شده خود می کنند نیز در معرض خطر ابتلا به بروسلوز می باشند.
4) انتقال انسان به انسان:
این حالت نادرترین روش انتقال بیماری می باشد که خود شامل چند دسته است. یکی انتقال از طریق شیر مادر آلوده به تب مالت به شیرخوار، روش دیگر از طریق انتقال جنسی از فرد مبتلا به بیماری به فرد دیگر است. بطور بسیار نادر نیز این بیماری از طریق انتقال خون و یا پیوند مغز استخوان نیز انتقال یافته است ولی کلاً; همانطور که در اول ذکر شد این روش یعنی انتقال فرد به فرد بسیار نادر است.
▪ تشخیص
برای تشخیص تب مالت دو روش وجود دارد:
1) استفاده از کشت خون، مغز استخوان و سایر ترشحات بدن برای بدست آوردن و اثبات وجود باکتری .
2)سنجش پادتن مخصوص بروسلا که بدن برای مقابله با آن از خود تولید می کند و تولید آن نشانه ورود میکروب بروسلا به بدن می باشد. البته در صورت استفاده از این روش نیاز به 2 نمونه خون می باشد که بفاصله دو هفته از هم تهیه شده باشند.
▪ درمان
دوره درمان این بیماری حداقل 8 هفته می باشد (در موارد خطرناک مثل درگیری عصبی و یا درگیری قلب و یا ستون مهره ها این مدت 3-2 برابر می شود) زیرا این بیماری باید بصورت طولانی مدت و همچنین ترکیبی از حداقل 2 آنتی بیوتیک درمان شود تا از عود بیماری جلوگیری شود. البته بیماران درمان شده لازم است بمدت 2 سال هر 6-3 ماه یکبار هم از لحاظ علایم بالینی و هم کشت خون و آزمایش پادتنهای خون، از نظر عود عفونت بررسی شوند.
▪ پیشگیری
مؤ;ثرترین راه پیگشیری از بیماری استفاده از محصولات لبنی پاستوریزه می باشد، زیرا میکروب با جوشاندن شیر از بین می رود. همچنین بیاد داشته باشید فریز کردن مواد غذایی این میکروب را نابود نمی کند. همچنین این میکروب در پنیری که از شیر غیر پاستوریزه استفاده شود تا 8 هفته می تواند زنده بماند.علاوه بر این واکسیناسیون دامها و کنترل بیماری در دام یک راه مؤ;ثر دیگری برای کنترل این میکروب است. افرادی هم که در کشتارگاهها فعالیت می کنند، قصابها و شکارچیان حیوانات باید هنگام تمیز کردن احشاء حیوان از دستکشهای لاستیکی استفاده کنند.هیچگونه واکسن اضافی که کاملاً; مورد تایید بوده و بمدت طولانی باعث ایمنی فرد بشوند، وجود ندارد گرچه نوعی واکسن برای افراد شاغل در صنایع دامپزشکی تولید شده ولی این واکسن هر 2 سال یکبار باید تکرار شده و در تمام کشورها هم اجازه مصرف ندارد بنابراین کنترل بیماری در دام و استفاده از محصولات پاستوریزه بهترین روش کنترل این بیماری است.بروسلوز یا تب مالت، بیماری حیوانات اهلی، گاو، گوسفند، بز و شتر است که بر اثر تماس انسان با حیوان آلوده یا مصرف فرآورده های آن می تواند بیماری به انسان منتقل شود وعلاوه بر این که شاغلان بخشهای مختلف از جمله دامپزشکان، قصابان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند مصرف فرآورده های آلوده این حیوانات از جمله: شیر، پنیر، خامه می تواند بیماری را به انسان منتقل کند. دکتر اشرف توانایی ثانی استادیار و متخصص بیماریهای عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفتگو با گزارشگر ما درباره پراکندگی بیماری بروسلوز در کشورهای مختلف می گوید: این بیماری در کشورهایی که وضعیت دامپزشکی خوبی دارند، در دام ها مهار شده است و در بین انسانها نیز بسیار کم مشاهده می شود.اما در برخی از مناطق جهان ازجمله خاورمیانه این بیماری بسیار شایع است و به عنوان یکی از مناطق آندمیک تلقی می شود.

محمد غریب رضا
مقالات ارسالی به آفتاب