پسوریازیس

پسوریازیس (psoriasis) یا داء الصدف یک بیماریِ; مزمن پوستی است که در آن مناطقی از پوست ضخیم و قرمز شده، با پوسته های سفیدِ; نقره ای پوشیده می شود. ضایعات پوستیِ; حاصل از این بیماری به شکل برجستگی های نسبتاً; وسیع، بیشتر در زانو و آرنج ها ایجاد می شود.البته محل بیماری می تواند در سر، تنه، کف دست و پا، زیر بغل ها، کشالة ران و ناحیة تناسلی هم باشد در پسوریازیس نوع اریترودرمیک تقریباً; تمام بدن پوشیده از زخم های ریز می شود. ضایعات می تواند خارش دار ویا بدون خارش باشد که بستگی به نوع بیماری دارد، در مواردی باعث ایجاد دانه های چربی می شود که در اثر تجمع آنها چرکی بدون میکروب ایجاد می کند. پسوریازیس دوره های عود و خاموشی دارد، گاه ممکن است زخم ها به یکباره بهبود یافته و تا سالها بروز نکند و گاه نیز برای مدّ;ت های طولانی، بیماری بصورت رفت و بر گشتی باقی می ماند. تغییرات ناخن هم در بیماری پسوریازیس می تواند بروز کند که به شکل تغییر رنگ، ضخیم شدن، جداییِ; صفحه از بستر ناخن (اونیکولیز)، ایجاد لکّ;ه های قرمز و زرد روی صفحة ناخن و از همه شایعتر فرورفتگی های شبیه به جای فرورفتن سوزن در روی ناخن دیده میشود. در حدود 20 ـ10 درصد از بیماران، علایم تورّ;م مفاصل یا آرتریت (arthritis) مشاهده می شود که بطور شایع، مفصل ساکروایلیاک و مفاصل بین انگشتیِ; دیستال را گرفتار می کند، در بعضی ها آرتریت زمانی که پوست شدیداً; گرفتار است شدّ;ت می یابد و زمانی که ضایعات پوستی بهبود می یابند آرتریت هم رو به بهبودی می نهد.  
● علت بیماری
علّ;ت اصلی ناشناخته است. تحقیقات اخیر نشان داده که گلبولهای سفید (سلول هایT) بنا به عللی تحریک شده و منجر به پاسخ های ایمنی در پوست می شوند، به علّ;ت این التهابات، سلولهای اپیدرمال پوستشروع به تقسیمات با سرعت باور نکردنی می کنند، بطوری که در حالت معمول هر 30 روز سلول ها جایگزین می گردند، امّ;ا در بیماریِ; پسوریازیس این زمان به 3 تا 4 روز کاهش می یابد. ممکن است تحریکات پوست نظیر خاراندن، مالش دادن یا آفتاب سوختگی در بروز بیماری نقش داشته باشد. همچنین پسوریازیس با عفونت ها فعال می گردد که از جملة آنها عفونت استرپتو کوکوسیِ; گلو را میتوان نام برد، در زمستان به علّ;ت خشکی پوست و کمبود نور خورشید و بخصوص افزایش استرس و افسردگی، شدّ;ت می یابد. طی مطالعات انجام شده، زمینه های وراثتیِ; این بیماری به اثبات رسیده است. مشخص شده در مواردی که یکی از والدین مبتلا باشد، %8 و اگر هر دو مبتلا باشند %41 از فرزندان گرفتار خواهند شد. همچنین برخی از دارو ها نظیر داروهای ضد مالاریا و ضد افسردگی می توانند در بروز یا تشدید علایم نقش داشته باشند.
● انتشار
پسوریازیس بیماری واگیر داری نیست و نمی تواند از بیمار به شخص دیگر انتقال یابد، ولی در اعضاء یک خانواده رخ می دهد. هر دو جنس زن و مرد را به یک میزان مبتلا می کند، با وجود اینکه آمار دقیقی از گسترش این بیماری در دست نیست، به نظر می رسد در تمامیِ; نقاط جهان به یک اندازه گسترش داشته باشد، در آمریکا انسیدانس این بیماری %2 بوده و در حدود 4 تا 5 میلیون نفر گرفتارند و هر سال حدود 150 هزار مورد جدید به این عدد اضافه می گردد. پسوریازیس می تواند از بدو تولد تا پایان عمر در هر سنّ;ی آغاز شود، امّ;ا بیشتر در دو فاصلة سنّ;ی 16 تا 22 سال و 57 تا 60 سال بروز می کند. طبق مطالعات آماری بیشتر مراجعه به مطب ها و درمانگاه های پوست زمانی است که افراد جوان تا میانسال هستند، حداقل به این دلیل که افراد در این سنین اهمیّ;ت بیشتری به ظاهر خود می دهند. زخم های پوستی ممکن است تا پایان عمر بیمار با وی باشد و هیچگاه پاک نشود.
● انواع پسوریازیس
پسوریازیس شکل های بالینیِ; مختلفی دارد که هر کدام در شدّ;ت، دورة بیماری، محل گرفتاری و توزیع روی پوست وضعیت متفاوتی دارند:
1) پسوریازیس قطره ای (gattate): این نوع بیشتر در کودکان و نوجوانان شیوع دارد و اغلب به دنبال یک عفونت استرپتوکوکی در گلو ایجاد می شود. ضایعات آن کوچک، متعدّ;د و قطره ای شکل بوده ، به غیر از کف دست و پا در سایر مناطق دیده می شود، کمترین محل درگیری روی صورت و ناخن هاست، علایم در عرض 4 تا 6 ماه از بین می رود ولی در نیمی از موارد دوباره عود میکند.
2) پسوریازیس اریترودرمیک (erythrodermic): در این نوع بیماری ضایعات قرمز رنگ و اغلب بدون پلاک های سفید در نواحی وسیعی انتشار می یابد بطوری که بعد از مدّ;ت کوتاهی سرتاسر بدن به رنگ قرمز در می آید. التهابات باعث افزایش جریان خون به پوست شده و موجب از دست رفتن حرارت می شود و در نتیجه بروندهیِ; خون افزایش یافته و در نهایت می تواند به بروز نارسایی های قلبی منجر شود. این نوع در هر سنّ;ی می تواند رخ دهد.
3) پسوریازیس معکوس (seborrheic): بیشتر در مردان سنین میانسالی و پیری رخ می دهد و می تواند به درمانها مقاوم شود. در این نوع ضایعات بیشتر در چین های بدن مانند کشالة ران و زیر بغل دیده می شود.
4) پسوریازیس پاستولر (pustular): وخیم ترین نوع این بیماری است که می تواند حیات بیمار را تهدید کند، نسبت به سایر تیپ ها مزمن تر و به درمان مقاوم تر است. خوشبختانه این نوع به ندرت ایجاد می شود. ضایعات آن به صورت و کف دست و پا حمله کرده و می تواند با پوسته ریزی فراوان همراه باشد.
شایع ترین عارضة پسوریازیس فرم پلاک می باشد که بصورت برآمدگی های کمی قرمز شروع شده و نه تدریج بزرگتر می شود و روی آنها پوسته هایی ایجاد می گردد، پوسته های فوقانی به راحتی کنده می شوند ولی پوسته های زیرین بهم چسبیده هستند، این نواحیِ; کوچک می توانند به هم پیوسته و به پلاک های بزرگتر تبدیل گردند. نواحیِ; سر، آرنج ها، زانوها، ساق ها، بازوها، ناخن ها، کف دست و پاها محل های شایع گرفتاری پسوریازیس هستند، جالب اینکه اغلب ضایعات بصورت قرینه در دو طرف بدن ظاهر می شوند.
● درمان
در ابتدا باید گوشزد کرد، پسوریازیس یک بیماری صعب العلاج است و بسیاری از درمان هایی که هم اکنون وجود دارد با هدف کاهش التهاب و کنترل پوسته ریزی از زخم ها و کاهش مشکلات بیماران انجام می گیرد. درمان بستگی به نوع بیماری، سن بیمار، سبک و سیاق زندگی و شدت بیماری دارد. گاهی اوقات علایم بیماری بقدری خفیف است که می توان اصلاً; اقدام به درمان نکرد و تنها از کرم های نرم کننده جهت رفع خشکیِ; پوست استفاده کرد، ولی در شرایطی که نیاز به درمان احساس شود می توان از داروهای موضعی استفاده نمود که شامل داروهای استروییدی، کول تار، آنترالن، آنالوگهای ویتامین D و دارو های ضد التهاب جدیدتر مانند پیمکرولیموس می باشد. هرکدام از این داروها لیستی از عوارض جانبی را همراه دارند، مثلاً; از عوارض مصرف کورتیکو استروییدها نازک شدن پوست و گشاد شدن عروق می باشد. برای درمان موارد شدید تر ِ; بیماری می توان از گروه دیگری از داروها شامل: اترتینات، نیوتیگازون، متوترکیسات و سیکلوسپورین استفاده نمود که این دارو ها با عوارض بیشتری همراهند و مصرف آنها نیاز به بررسی های آزمایشگاهیِ; خاصی دارد. از عوارض جانبیِ; مصرف نیوتیگازون و اترتینات می توان به ضد بارداری و عقیمی اشاره کرد، متوترکیسات نیز اختلالات کبدی و نارسایی های مغز استخوان را به ارمغان می آورد، در صورت استفاده از این دارو، تا 3 ماه بعد از قطع آن نباید حاملگی صورت گیرد. سیکلوسپورین ضعیف کنندة سیستم ایمنیِ; بدن بوده و برای جلوگیری از دفع اعضاء پیوند شده (کبد و کلیه) بکار می رود و اثرات سوء روی کلیه ها و خون بر جای می گذارد.
در مواردی که بیماری به درمان های دارویی پاسخ ندهد، باید دست به دامن روش های درمانیِ; سیستمیک مثل پرتودرمانی فرا بنفش و لیزر درمانی شد که استفاده از آنها نیاز به جلسات متعدد دارد. این روش ها با توجه به کمبود تجهیزات و دستگاه های لازم، هنوز به شکل رایج قابل استفاده نیست و بعلّ;ت هزینة بالا، استفاده از آن برای بسیاری از بیماران امکان پذیر نمی باشد. در پرتو درمانی با UVA 25 جلسه درمان طی دو تا سه ماه جهت پاک کردن ضایعات پوستی و 30 تا 40 جلسه طیِ; یکسال جهت تحت کنترل دلشتن بیماری مورد نیاز است. علاوه بر مشکلات فوق، این نوع درمانها باعث زیان هایی از قبیلِ; افزایش ریسک سرطان، پیریِ; پوست، بوجود آمدن کک و مک، اگزما، سوختگی و سایر عوارض می شود، از طرف دیگر هیچ تظمینی برای بهبودی بیماران بعد دوره های درمانی وجود ندارد. بدین ترتیب بی جهت نیست که پسوریازیس را یکی از سخت ترین بیماری ها می شناسند، زیرا گذشته از ناراحتی های جسمانی بیماران، این افراد از مشکلات اجتماعی و روحی ـ روانی که به خاطر وجود زخم های زشت پوستی تولید می شود رنج می برند، مثلاً; امکان دارد دوست یا همکار آنان از دست دادن با آنها امتناع کند و یا در مکان های عمومی مثل استخر ها به غلط تصور کنند که بیماری مسری است و از ورود آنها جلوگیری شود.
بدین ترتیب ممکن است بیمار کم کم از جامعه کناره گیری کند و نهایتاً; موجب بروز عوارض روانی و گوشه گیری در آنها شود. در این میان یک چیز مسلّ;م است، و آن اینکه خانم های مبتلا به پسوریازیس بیشتر تحت فشار هستند، زیرا زنان به نسبت مردان بیشتر به زیباییِ; ظاهریِ; خود حسّ;اسند از اینرو در محیط خانواده امکان بوجود آمدن مشکلات زناشویی برای آنان بیشتر است و با توجه به روحیّ;ة خاصی که دارند به راحتی در معرض بیماری های روانی مثل استرس و افسردگی قرار می گیرند. از اینرو باتوجه به مشکلاتی که این بیماریِ; تمام عیار برای جامعة انسانی ایجاد کرده وبشدّ;ت هزینه های مالی و جانیِ; کلان بر دوش دولت ها و مردم آن بر تحمیل می کند، هر اقدام مثبتی در جهت کاستن این مشکلات و تحقیقات برای یافتن درمان پسوریازیس، ارزش معنوی و البته مادّ;ی بسیار زیادی در بر خواهد داشت.

بابک نامی
مقالات ارسالی به آفتاب