آنفلوآنزای خوکی با مرگ و میر آمد

زن جوان در حالی که ماسک جراحی به صورت دارد در یک مرکز بهداشت ایستاده است. اطراف وی، بعضی روی صندلی نشسته اند و بعضی دیگر مانند وی ایستاده اند یا قدم می زنند. شاید تنها وجه اشتراک این افراد ماسک بهداشتی است که صورت آنها را پوشانده است و البته نگاه مایوسانه آنها به اعلامیه ای که با خط نه چندان زیبا، خبری نازیباتر به آنها می دهد: در حال حاضر واکسن آنفلوآنزا موجود نیست و زمان تهیه واکسن نیز نامشخص است...  
اینجا مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک است. کشوری که این روزها مرکز توجه جهان شده است و البته این بار این توجه نه به دلیل آثار باستانی دیدنی آن است و نه به دلیل آب و هوای سواحل اقیانوس آرام. مرگ 60 نفر بر اثر آنفلوآنزای خوکی، دلیل این همه توجه آمیخته به نگرانی است.
سال 2008 به نسبت سال های گذشته از نظر آنفلوآنزا سال کم خطری بود. آنفلوآنزا به طور معمول در هر سال باعث مرگ عده زیادی از بیماران به ویژه سالمندان می شود. با این وجود به دلیل عملکرد مناسب در زمینه به روز کردن واکسن های آنفلوآنزا ، میزان اثر بخشی واکسن جدید تا 70 درصد افزایش داشت (در مقابل واکسن های سال 2007 که تنها بین 2 تا 20 درصد در مقابل گونه های موجود موجب ایمنی می شد).
در اوایل سال جدید میلادی مرکز کنترل بیماری های آمریکا ( CDC ) آمار مرگ و میر کودکان از آنفلوآنزای فصلی را 43 نفر اعلام کرد که در مقابل 68 نفر در سال گذشته یک موفقیت محسوب می شد اما این فقط آرامش پیش از توفان بود.
اولین نشانه ها از این گونه جدید آنفولوانزا در ماه مارس نمایان شد. از 18 ماه مارس، بیماران زیادی با علایمی شبیه به آنفلوآنزا به مراکز درمانی در مکزیک مراجعه می کردند و البته تمامی این بیماران با تشخیص آنفلوآنزای فصلی تحت درمان قرار می گرفتند. نزدیک به یک ماه طول کشید تا سازمان بهداشت جهانی دریابد که با یک نوع جدید از این ویروس طرف است. در 28 ماه مارس، یعنی حدود یک ماه قبل، یک دختر 9 ساله در منطقه ساندیه گو در آمریکا با علایم تب بالا و سرفه به یک مرکز درمانی مراجعه کرد. دو روز بعد یک پسر 11 ساله در منطقه امپریال نیز با همین علایم به مرکز درمانی منطقه خود فرستاده شد.
پزشکان این دو مرکز نمونه هایی از بینی و حلق این دو بیمار تهیه کردند و برای اداره بهداشت ارسال کردند. لین فنیلی، کارشناس مرکز آنفلوآنزا در CDC، ارسال این نمونه ها را یک نوع چراغ راهنمای به موقع توصیف کرده است. گرچه هیچ کدام از این دو کودک بیماری شدیدی نداشتند و خیلی زود بهبود یافتند، اما پسر 11 ساله پیش از اینکه تشخیص گونه جدید آنفلوآنزا قطعی شود، یک مسافرت هوایی به تگزاس داشت و تصور می شود تعدادی از بیماران شناخته شده آنفلوآنزای جدید موسوم به آنفلوآنزای خوکی توسط این کودک مبتلا شده باشند.
● انسان، پرنده، خوک
آنفلونزا نوعی بیماری تنفسی است که توسط نوعی ویروس ایجاد می شود. گونه های مختلف این ویروس می توانند پرندگان یا پستانداران را گرفتار سازند. در انسان، علایم آنفلوآنزا اغلب با علایم سرماخوردگی معمولی اشتباه گرفته می شود. با این وجود بر خلاف سرماخوردگی معمولی، آنفلوآنزا می تواند بیماری خطرناکی باشد. این بیماری در انسان به طور معمول با تب، لرز، سردرد شدید، سرفه و ضعف عضلانی نمود پیدا می کند. آنفلوآنزا به ویژه زمانی که باعث ذات الریه شود می تواند خطرناک بوده و به خصوص در کودکان و سالمندان کشنده باشد.
گرچه روش های انتقال ویروس آنفلوآنزا بسیار گسترده است اما آنفلوآنزا در انسان به طور معمول از راه تنفسی و به وسیله سرفه با ایجاد قطرک های حاوی ویروس انتقال می یابد. در نوع مربوط به پرندگان، فضله این حیوانات می تواند به همین روش موجب انتقال بیماری شود.
بنا به دلایل ژنتیکی، ویروس آنفلوآنزا هر چند سال یک بار دچار یک تغییر می گردد. این تغییر سبب ایجاد گونه جدیدی می شود که معمولا بدن میزبان در برابر آن مقاوم نیست. در طول قرن بیستم، ویروس آنفلوآنزا بارها با ایجاد گونه ای جدید باعث بروز همه گیری بیماری در عده زیادی از ساکنان این کره خاکی شده و تعدادی را نیز به کام مرگ کشیده است.
ایتلا به آنفلوآنزای خوکی مساله جدیدی نیست. در سال های گذشته نیز موارد ابتلا به آنفلوآنزای خوکی در نقاط مختلف جهان گزارش شده است. از سال 2005 تا کنون حداقل 12 مورد آنفلوآنزای خوکی به مرکز کنترل بیماری های آمریکا گزارش شده که در اکثر موارد بیماران بهیود یافته اند. اما آنچه امروز در مکزیک و قسمت هایی از ایالات متحده دیده می شود خطرناک تر از سال های گذشته به نظر می رسد و باعث نگرانی جامعه بین الملل شده است. تجربه های تلخ سازمان بهداشت جهانی از آنفلوآنزای پرندگان و سارس (نشانگان زجر تنفسی حاد) این نگرانی را به خوبی توجیه می کند.
● تا اطلاع ثانوی، همه جا تعطیل است!
شاید از زمان زلزله سال 1985 که با شدت 1/8 ریشتر باعث مرگ 10 هزار نفر شد، هیچ کس مکزیکوسیتی را به این شکل ندیده باشد. نیروی های پلیس در خیابان ها بین مردم ماسک های جراحی پخش می کنند. به مردم توصیه شده که تا زمانی که خطر برطرف نشده حتی الامکان از دست دادن و روبوسی با دیگران بپرهیزند. سراغ موزه معروف مکزیکو سیتی را هم نگیرید! چون تعطیل است!
مکزیک که عملا به دلیل صنعت توریسم بسیار معروف و شناخته شده است، در حال حاضر به واسطه خطر آنفلوآنزای خوکی به حالت نیمه تعطیل در آمده است. دولت مکزیک تمامی اماکن عمومی مانند سینما ها، ورزشگاه ها و کتابخانه ها را به حالت تعلیق درآورده تا امکان انتقال ویروس به حداقل برسد. بیش از شش میلیون دانش آموز و هزاران دانشجو به دلیل تعطیلی مدارس و دانشگاه ها در منازل خود به سر می برند. از مردم خواسته شده است به علت احتمال آلوده بودن بیمارستان ها جز در موارد اورژانس و یا بروز علایم شبیه به آنفلوآنزا از مراجعه به بیمارستان ها بپرهیزند.
این نگرانی دولت مکزیک چندان هم بی جهت نیست. سرعت گسترش بیماری جدید خیره کننده بود. آنچه که به نظر یک آنفلوآنزای معمولی تصور می شد به ناگاه چهره خود را نشان داد.
خوزه آنخل کوردوبا، وزیر بهداشت مکزیک اعلام کرد تا روز 24 آوریل بیش از 68 نفر در مکزیک در اثر بیماری شبیه به آنفلوآنزا در گذشتند که در بررسی های آزمایشگاهی ارتباط مرگ 20 مورد آنها با آنفلوآنزای خوکی تایید شده است. این مساله سرعت بالای گسترش این بیماری را نشان می دهد. موارد دیگری نیز وجود دارد که موجب شده است حساسیت نسبت به این بیماری افزایش یابد. علاوه بر نمای جغرافیایی گسترش این بیماری که در مناطق مختلفی با فاصله نسبتا زیاد از یکدیگر مشاهده شده است، محدوده سنی درگیری این بیماری نیز قابل توجه است.
آنفلوآنزای فصلی به طور معمول کودکان یا سالمندان را درگیر می کند اما بیماری جدید اکثرا در میان جوانان و افراد میانسالی مشاهده شده است که از سایر جهات سالم بوده اند. همچنین نوع انتقال بیماری نیز نگران کننده است.
دکتر آرنولد مونتو، متخصص آنفلوآنزا در دانشگاه میشیگان با اشاره به این موضوع می گوید: ما در سال های قبل هم موارد آنفلوآنزای خوکی را در انسان
دیده ایم و تقریبا در تمامی موارد این بیماری از طریق تماس مستقیم با خوک ها انتقال می یافت . ولی گونه جدید آنفلوآنزا این قابلیت را دارد تا به طور مستقیم از انسان به انسان انتقال یابد و همین آن را به یک فاجعه بالقوه می کند. در مورد آنفولانزای پرندگان تنها خوشحالی پزشکان این بود که انتقال از انسان به انسان در این نوع ویروس به وجود نیامده است.
● باز هم تعلل
عملکرد دولت مکزیک در قبال این مشکل عکس العمل های متفاوتی را در میان مردم پدید آورده است. تعطیلی مدارس از سوی والدین کودکان با استقبال خوبی مواجه شده است. همچنین مکزیک آمادگی خود را برای درمان دارویی حداقل یک میلیون بیمار اعلام کرده است. اما تغییر لحن ناگهانی دولت مکزیک در یک هفته اخیر موجب خشم بسیاری از مردم شده است. تا پنجشنبه گذشته وزارت بهداشت مکزیک با وجود گزارش های متعدد و همچنین طولانی شدن غیرطبیعی فصل بیماری آنفلوآنزا، هرگونه نکته غیرطبیعی را انکار می کرد.
آراسیل کروز، دانشجوی 24 ساله ساکن مکزیکوسیتی، در حالی که ماسک به صورت دارد با عصبانیت می گوید: آنها می توانستند اعلام خطر کنند. آنها می توانستند موجب توقف بیماری شوند. اما به راحتی صبر کردند تا بیماری میان مردم شیوع پیدا کند.
چنین اتهام هایی در سال 2002 در زمان شیوع بیماری سارس (نشانگان زجر تنفسی حاد) به دولت چین وارد شد. دولت چین موارد مشکوک را بسیار دیر به سازمان جهانی بهداشت اطلاع داد و این مساله خشم مجامع بین المللی را بر انگیخت به نحوی در نهایت دولت چین مجبور به عذر خواهی رسمی شد و وزیر بهداشت چین نیز استعفا داد.
● نگرانی در سایر کشورها
بیشترین میزان نگرانی در ایالات متحده به چشم می خورد. البته این مساله به دلیل داشتن مرز مشترک زمینی با مکزیک و رفت و آمد های متعدد بین این دو کشور کاملا قابل توجیه است. از 21 آوریل، مرکز کنترل بیماری ها در آمریکا گشت های بهداشتی را در مناطق حساس به ویژه در مرز ایالات متحده با مکزیک مستقر کرده است. این مرکز همچنین به بررسی ویروس به دست آمده از دو کودک 9 و 11 ساله پرداخت.
بنا بر بررسی های این مرکز، ویروس آنفلوآنزای خوکی شناخته شده ترکیبی ژنتیکی از ویروس خوکی شمال ایلات متحده، ویروس آنفلوآنزای انسانی و ویروس آنفلوآنزای پرندگان در ناحیه اروپا و آسیا دارد و به دو داروی معروف ضد آنفلوآنزا (آمانتادین و ریمانتادین) مقاوم است. در حال حاضر بیشتر موارد شناخته شده این بیماری در نیویورک، کالیفرنیا و تگزاس مشاهده شده اند. آرنولد شوارتزینگر، فرماندار کالیفرنیا تیمی اختصاصی برای بررسی این موضوع تشکیل داده و در سایر مناطق ایالات متحده نیز اقدامات مشابهی صورت گرفته است. در نیویورک 150 دانش آموز که اکثر آنها سابقه سفر به مکزیک را داشتند علایم بیماری را نشان دادند که از این میان 8 نفر موارد احتمالی آنفلوآنزای خوکی شناخته شده اند. نکته جالب درمورد این بیماری آن است که به نظر میرسد تاثیرات کشنده این ویروس در مکزیک بیشتر مشاهده می شود به نحوی که هیچ یک از بیماران ایالات متحده تا به حال فوت نکرده اند.
سازمان بهداشت جهانی روز 24 اوریل جلسه اضطراری خود را برای بررسی این مساله برگزار کرد. گرچه هنوز این سازمان محدودیت هایی مانند کنترل پروازهای هوایی را برای کشورها لازم ندانسته اما نگرانی عمیق خود را از خطر گسترش این بیماری ابراز کرده است. دکتر مارگارت چان، مدیر عمومی سازمان بهداشت جهانی این بیماری را وضعیت نگران کننده جهانی نامیده است اما در عین حال تاکید کرده است که برای اعلام خطر بروز یک همه گیری جهانی هنوز زود است.
● ویروس 2000چهره
ویروس آنفلوآنزا از نظر تغییرات ژنتیک یک ویروس منحصر به فرد به شمار می رود. این ویروس این قابلیت را دارد تا در گونه های مختلفی از جانداران ایجاد بیماری کند. نمونه این اتفاق ابتلای اتفاقی انسان به بیماری آنفلوآنزای خوکی است که موارد مختلف آن در سال های قبل دیده می شد اما یکی از جالب ترین خصوصیات این ویروس، خاصیتی است از که از آن به نام شیفت آنتی ژنی نام برده می شود. آنتی ژن ها ساختارهای سلولی کوچکی هستند که روی سطح سلول وجود دارند.
اگر دو یا چند سویه متفاوت ویروس آنفلوآنزا در آن واحد در بدن یک بیمار وجود داشته باشند از ترکیب این دو گونه، ویروس جدیدی ممکن است به وجود آید که ترکیب خاصی از آنتی ژن های هر دو نوع ویروس را نمایش می دهد. این گونه جدید ویروس آنفلوآنزا می تواند بیماری زایی متفاوتی نسبت به گونه های قبلی داشته باشد. از این شیفت آنتی ژنی، گونه های ترکیبی از انواع مختلف ویروس های آنفلوآنزای انسان، پرندگان یا سایر پستانداران به وجود می آید. چنین تغییراتی احتمالا منشأ; ایجاد همه گیری های مهم تاریخ مانند همه گیری آنفلوآنزای هنگ کنگی در سال 1968 بوده است. ضمن اینکه جهش های ژنی شایع در ویروس آنفلوآنزا که با نام انحراف آنتی ژنی شناخته می شوند نیز می توانند باعث ایجاد گونه های جدیدی از ویروس آنفلوآنزا شوند که بدن نسبت به آنها مقاومت ندارد. همه گیری معروف سال 1918 موسوم به آنفلوآنزای اسپانیایی که بین 40 تا 100 میلیون نفر را در سراسر دنیا به کام مرگ کشید حاصل این گونه انحرافات آنتی ژنی بوده است.
● حال اوباما خوب است!
سرعت گسترش این بیماری تا حدود زیادی مایه تعجب سازمان بهداشت جهانی شده است. در روز 26 آوریل، فرماندار ایالت نوو اسکوشیای کانادا وجود حداقل 6 مورد تایید شده این بیماری را در این ایالت تایید کرد. تقریبا تمامی بیماران در هفته های اخیر به مکزیک مسافرت کرده اند. با رسیدن تعداد قربانیان این بیماری در مکزیک به 86 نفر و شناسایی افراد مبتلا به این ویروس در کانادا و زلاند نو، سازمان بهداشت جهانی با اعلام اینکه این ویروس قابلیت ایجاد یک پاندمی (همه گیری جهانی) را دارد از کشورها خواست به دقت الگوهای معمول بیماری آنفلوآنزای فصلی را در نظر گرفته و به هر گونه تغییر در این الگوها توجه کنند. از آنجا که مکزیک به عنوان محل آغاز گسترش بیماری شناخته شده است، سازمان های جهانی تلاش دارند با کمک به مکزیک در کنترل بیماری، از احتمال انتقال آن به سایر مناطق بکاهند. اگوستین کارستن، وزیر بودجه مکزیک اعلام کرد بانک جهانی 205 میلیون دلار برای مبارزه با این بیماری به مکزیک قرض خواهد داد. در عین حال جامعه جهانی سعی دارد تا ضمن پیگیری دقیق وقایع، از ایجاد نگرانی بی مورد در میان مردم جلوگیری کند. میزان نگرانی ها در آمریکا به حدی رسیده است که در جلسه خبری سی ان ان، خبرنگاران والری جارت مشاور کاخ سفید را در مورد سفر اخیر باراک اوباما به مکزیک و احتمال مبتلا شدن وی به آنفلوآنزای خوکی مورد پرسش قرار دادند!
● مدیریت بحران
در مواردی از قبیل همه گیری بیماری ها، یکی از مهم ترین اقدامات مدیریت دقیق مشکل است. همان گونه که خبر رسانی دیرهنگام می تواند با گسترش بیماری سبب ایجاد یک فاجعه انسانی شود، اعلام اطلاعات ناقص بدون اطمینان کافی می تواند با ایجاد فضای رعب و وحشت، نتایج غیر قابل برگشتی را پدید آورد. نمونه این تصمیم گیری های زود هنگام را می توان در همه گیری آنفلوآنزای خوکی در سال 1976 در ایالات متحده مشاهده کرد. در فوریه 1976، یک سرباز آمریکایی با علایم آنفلوآنزا بستری شد و روز بعد در گذشت. تعدادی از هم قطاران وی نیز به همین علت بستری شدند. دو هفته بعد از مرگ وی، مسوولان بهداشتی اعلام کردند که ویروس آنفلوآنزای شناسایی شده همانند ویروسی است که در همه گیری 1918 مشاهده شد. فشارهای جامعه و نگرانی مردم موجب شد تا جرالد فورد، رییس جمهور وقت آمریکا دستور واکسیناسیون عمومی بر علیه این بیماری را اعلام کند. پیش از آنکه برنامه واکسیناسیون به دلیل غیر ضروری بودن ملغی شود 25 درصد از جمعیت آمریکا واکسینه شدند. امروزه تصور می شود حداقل 500 مورد بیماری خطرناک گیلن-باره که در نهایت به مرگ 25 نفر منجر شد، ناشی از واکنش حساسیتی به واکسن مزبور بوده است.
● نگرانی به سبک آسیایی
گرچه فاصله کشورهای آسیایی با مناطق درگیر شده توسط آنفلوآنزای خوکی بسیار زیاد است اما تجربه تلخ این کشورها در زمینه سارس و آنفلوآنزای پرندگان، باعث شده است تا این کشورهای خیلی زود نسبت به انجام اقدامات پیشگیرانه اقدام کنند.
دولت چین مکان هایی را برای قرنطینه کردن بیمارانی که دچار علایم شبیه آنفلوآنزا بوده و طی دو هفته اخیر به مناطق شیوع این بیماری مسافرت داشته اند در نظر گرفته است. دولت ژاپن نیز گشت هایی را برای معاینه خوک های وارداتی در نظر گرفته است. گرچه با پخته شدن گوشت خوک خطر انتقال بیماری از بین می رود اما بعضی کشورها محدودیت هایی را برای واردات گوشت خوک از آمریکا و مکزیک وضع کرده اند. در فرودگاه های ژاپن و کره شمالی دستگاه های حرارت سنج خاصی نصب شده است تا با بررسی مسافران، مبتلایان احتمالی شناسایی و جهت بررسی های بیشتر به مراکز بهداشتی اعزام شوند. دولت سنگاپور نیز محدودیت هایی را برای مسافرت به مکزیک و بعضی ایالت های آمریکا در نظر گرفته است.
● در ایران
خوشبختانه به نظر می رسد تاکنون در موارد متعدد اپیدمی ها، کشور عزیز ما هیچ گاه در معرض خطر قرار نگرفته است.
در مورد آنفلوآنزای پرندگان نیز گرچه مواردی از پرندگان بیمار در خاک کشورمان مشاهده شد (جدول روزنگار وقایع آنفلوآنزای مرغی سازمان بهداشت جهانی) اما خوشبختانه هیچ مورد بیماری در هموطنانمان مشاهده نشد. به دنبال اعلامیه سازمان بهداشت جهانی در مورد آنفلوآنزای خوکی، دکتر حسن امامی رضوی، معاون سلامت وزارت بهداشت اعلام کرد وزارت بهداشت همچون سال های گذشته اقدامات پیشگیرانه خود را با استقرار تیم های پزشکی به ویژه در مرز های کشور انجام خواهد داد. وی با تاکید اینکه وزارت بهداشت متولی سلامت کشور است اعلام کرد: به محض شیوع هر بیماری، اطلاع رسانی لازم و شفاف صورت خواهد گرفت اما با توجه به مشاهده نشدن این بیماری در کشورهای همسایه نگرانی خاصی در این زمینه وجود ندارد.

دکتر روزبه بخیت
روزنامه سلامت www salamat ir