مشکلات املایی دانش آموزان و روش های شناسایی آن ها

عده ی زیادی از دانش آموزان در نظام آموزشی ما دچار اختلالات یادگیری هستند، طبق گزارش های رسمی آموزش و پرورش4 تا 12 درصد از دانش آموزان در هر سال اختلال یادگیری دارند.  
بی تردید تعداد واقعی بیش از این خواهد بود. برای مقابله با این معضلات آموزشی هریک از معلمان روش های خاصی را اتخاذ می کنند، برخی از این روش ها به علت علمی نبودن سبب سرخوردگی تحصیلی دانش آموزان می گردد.
● عمده ترین مشکل املایی دانش آموزان:
الف) نارسانویسی:
1) نارسانویسی به وضعیتی اطلاق می شود که دانش آموزان قواعد نگارشی در هنگام نوشتن رعایت نمی کنند، تمام کلمه یا بخشی از حروف آن را نمی تواند هم اندازه و هم شکل طبق قواعد نگارشی بنویسد، همچنین نارسایی آموزش در مورد استثناها و قواعد نگارشی جزو این دسته از مشکلات است.
مثل نوشتن کلمه ی بندگی به صورت بنده گی یا نوشتن کلمه ی خواهر به صورت خاهر و... در این نوع اختلال دانش آموز کلمه را از نظر نقطه، دندانه، شکل درست حرف و... کاملاً درست می نویسد تنها مشکل این است که دانش آموز معیار درست نویسی کلمه و حروف آن را رعایت نمی کند.
2) دانش آموز مهارت هایی نظیر چرخش دست در نوشتن، گرفتن صحیح مداد را به خوبی یاد نگرفته است.
3) عدم حرکت مناسب انگشتان
4) ناهماهنگی چشم و حرکت دست
5) وضعیت قرار گرفتن نامناسب دفتر و مداد به هنگام نوشتن
6) نارسایی آموزش معلم در تمرین نوشتاری حروف
7) عدم هماهنگی حواس دیداری، شنیداری و حرکتی
8) خطا در ادراک دیداری حروف و کلمات
9) فاصله ی نامناسب چشم به هنگام نوشتن
10) عدم توانایی کنترل دست در هنگام نوشتن
11) عدم هماهنگی کلی بدن
12) تأخیر در تکلم فرد
13) پرتحرکی و بی قراری در هنگام نوشتن
14) میز و صندلی های نامناسب
ب) ضعف در حافظه ی دیداری:
عمده ترین مشکل املایی دانش آموزان ناتوانی در جایگزینی درست این حروف می باشد، علت عمده این نوع غلط های املایی ضعف حافظه ی دیداری است، یعنی دانش آموز در هنگام نوشتن املا قادر نیست تصویر درست کلمه را در ذهن خود یادآوری کند لذا در بازشناسی حروف همصدا دارای مشکل هستند.
● علل ضعف حافظه ی دیداری:
▪ نقص آموزش معلم
▪ عدم تمرین و تکرار حروف همصدا توسط دانش آموز
▪ دانش آموز قادر نیست تصویر کلمه را در ذهن خود تجسم کند(تجسم ذهنی کلمه)
▪ نشناختن حروف
▪ ناتوانی در ترکیب حروف
ج) ضعف در تمیز دیداری
در این نوع مشکل املایی، دانش آموز جزییات کلمه را رعایت نمی کند مثل از سه دندانه(س) یکی نمی نویسد، یا از نقطه ها کم و زیاد می کند به عنوان مثال کلمه ی آش، آس. همچنین ناتوانی در تمیز و تشخیص تفاوت یک چیز از دیگر چیزهاست نظیر عدم تشخیص حروفی که دارای تصویر فضایی مشابهی هستند مانند ج به جای چ، د به جای ذ، ک به جای گ و بالعکس. براساس تحقیقات انجام شده 25 درصد از مشکلات املایی دانش آموزان مربوط به ضعف در تمیز دیداری است.
برای رفع این مشکل می توان تمریناتی از قبیل مشابهت ها و تفاوت ها انجام داد.
د) حساسیت شنوایی
برخی از مشکلات املایی از ضعف شنوایی ناشی می شود در این نوع اختلال املایی دانش آموز به علت ضعف شنوایی برخی از صداها را نمی شنود یا اینکه آن را اشتباه می شنود.
پایین بودن حساسیت شنوایی عامل اصلی این اختلال است. نمونه ی این نوع اختلال:
ـ نوشتن مسواک به صورت مسباک
ـ نوشتن زنبور به صورت زمبور
علاوه بر اشتباه در نوشتن کلمات گاهی جا انداختن برخی از حروف و کلمات نیز از ضعف شنوایی است.
شیوه ی تلفظ معلم نقش اساسی دارد با تلفظ شمرده و رسا بودن صدای معلم عمده ی این مشکل حل خواهد شد.
ه) عدم دقت و توجه
برخی از مشکلات املایی نیز مربوط به بی دقتی دانش آموز در دندانه و نقطه، تشدید و جایگزینی نادرست آن ها و اشتباهاتی در سرکش، تشدید می باشد.
علل اشتباه نویسی در دندانه:
1) نا آشنایی با شکل کلی دندانه و حروف دندانه دار
2) نا آشنایی با نوشتن شکل دندانه در کلمه
3) اشتباه در شمارش دندانه های حروف دندانه دار مثل کلمه نیستند.
4) اشتباه در نوشتن شکل حروف دندانه دار در خط تحریری
5) نا آشنایی با قواعد خط تحریری به ویژه در اتصال حروف دندانه دار به برخی حروف معلمان پایه ی اول به ویژه در آموزش حروف دندانه دار، مراقب و نظارت کامل بر نحوه ی نوشتن دانش آموزان داشته باشند و با تمرین و تکرار به برخی تغییراتی که در شکل ظاهری دندانه ها و حروف در اتصال به حروف دیگر رخ می دهد آشنا شوند و مهارت یابند.
حروف ب، ن، ی نماد بزرگ دندانه هستند که در اتصال به هجا یا کلمه ی دیگر تغییر می یابند
کتاب...کتابدار، آب...آبی، توان...توانا، پهلوان...پهلوانان، موی...مویه، روی...رویه. دلایل اشتباه در نقطه گذاری حروف اشتباه در نقطه گذاری حروف در کلاس اول معمولاً بیشتر است و به صورت های زیر دیده می شود:
1) کم گذاشتن نقطه
2) نگذاشتن نقطه
3) زیاد گذاشتن نقطه
4) جا به جا گذاشتن نقطه
5) نامناسب گذاشتن نقطه
اشکالات مربوط به تشدید:
اشکالات مربوط به تشدید به صورت های زیر در دیکته ظاهر می شود:
1) جا انداختن یا ننوشتن تشدید
2) بی جا یا اضافه گذاشتن تشدید
3) جا به جا نوشتن تشدید
● راه کار عملی برای شناسایی و برنامه ریزی مشکلات املایی
یکی از مشکلاتی که دانش آموزان با آن مواجه می باشند ضعف املا است. اولین گام برای بر طرف کردن هر ضعفی شناخت آن می باشد. اگر معلم و مربی به موقع و دقیق مشکلات دانش آموز را تشخیص دهد می تواند سریع راه حل مناسب و منطقی را برای حل مشکل انتخاب و در جهت بهبود وضعیت آموزشی دانش آموزان اقدام نماید.
مدل املانویسی که در ذیل توضیح داده می شود تا اندازه ی زیادی به معلم کمک می کند تا به طور دقیق و سریع ضعف املایی دانش آموزان را تشخیص دهد و در جهت بهبود وضعیت دانش آموز اقدام کند.
● تعریف املا:
املا به معنی جانشین ساختن صحیح صورت نوشتاری کلمات حروف به جای صورت آوای آن هاست.
اهداف درس املا در دوره ی ابتدایی:
1) آموزش نوشتن کلماتی که مورد احتیاج دانش آموزان است.
2) ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان
3) افزایش خزانه ی لغات دانش آموزان
4) آموزش شیوه ی نگارش حروف و کلمات
در یادگیری املا یک کلمه سه عامل موثر می باشد:
الف) شنیدن
ب) دیدن و تجسم ذهنی کلمه
ج) نوشتن کلمه
با توجه به این سه عامل زمانی دانش آموز کلمه را به درستی خواهد نوشت که آن کلمه را خوب بشنود و بتواند در ذهن خود آن را تجسم کند و در نهایت کلمه را بنویسد.
حرکتی در زیر توالی آن توضیح داده می شود:
الف) شنیدن کلمه، تشخیص دقیق کلمه، تدارک کلمه
ب) تشخیص کلمه، یادآوری و مجسم ساختن تصاویر و بازشناسی کلمه ی صحیح در ذهن
ج) نوشتن درست کلمه، نوشتن صحیح حروف سازنده ی کلمه ی بازنویسی کلمه و توالی مناسب آن ها
به طور خلاصه مدل نگارش کلمات در املا عبارت از ادراک کلمه، بازشناسی کلمه و بازنویسی کلمه هریک از این توالی در مدل، مربوط به یک یا چند فرآیند ذهنی است، ادراک کلمه مربوط به حافظه ی شنیداری و تمیز شنیداری است. بازشناسی کلمه مربوط به حافظه ی دیداری و توالی دیداری است. بازنویسی کلمه مربوط به حافظه حرکتی است.
با توجه به مطالب ارایه شده مدل آموزشی املا به شرح زیر ارایه ی معرفی می شود:
براساس مدل ارایه شده کلیه ی برنامه های آموزشی املا بایستی به سه رکن آن یعنی ادراک، بازشناسی و بازنویسی توجه کنند.
بررسی نقادانه برنامه ی درسی املا در دوره ی ابتدایی موید این نکته است که برنامه های درسی تنها بر بازنویسی محدود بوده و دو بعد دیگر چندان مورد توجه نیست لذا برنامه های درسی املا از وجه آموزشی به وجه آزمونی تبدیل شده است. برنامه ی درسی مبتنی بر این مدل که هر سه رکن را شامل شود، براساس الگویی معرفی می شود.
● الگوی برنامه درسی املا:
1) انتخاب متن املا و نوشتن آن روی تخته ی کلاس و خواندن آن توسط دانش آموزان
2) پاک کردن متن از تخته و قرایت آن توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان
3) تصحیح املا به صورت گروهی توسط خود دانش آموزان
4) استخراج فهرست خطاهای دیکته ای
5) تمرین، توضیح و آموزش بر مبنای عمده ترین غلط های املایی
توضیح اینکه غلط های املایی هر جلسه مبنای آموزشی برای جلسه ی بعدی املا قرار می گیرد.
مهم ترین محاسن این الگو عبارت از:
الف) توجه به بعد آموزشی املا، چون در مراحل پنجگانه ی بالا هدف آزمون نیست.
ب) انعطاف پذیری در متن املا
ج) توجه به سه رکن برنامه ی درسی املا از طریق دیدن متن و خواندن و بازشناسی و یادآوری و کاهش مشکلات و خطاهای دیکته ای دانش آموزان، به تدریج با اجرای کامل برنامه
د) کاهش اضطراب و ترس دانش آموزان از برنامه های درسی دیکته
ه) چون خطاهای دیکته ای توسط خود دانش آموزان با راهنمایی معلم استخراج می شوند، لذا دانش آموزان در رفع آن مصمم می شوند
چون الگو بر پایه ی آموزش املا طراحی شده است لذا توصیه می شود که از نمره دادن به دانش آموزان خودداری شود و ارزشیابی از کمی و عددی به کیفی تغییر یابد و این فرآیند تا زمانی ادامه یابد که غلط های املایی به حداقل برسد.
نمره دادن به املا براساس این الگو تنها در املای امتحانی پیشنهاد می شود.
نکته ی قابل توجه دیگر، کلاس بایستی از حالت سنتی خود به کارگاه آموزشی تبدیل شود و همه فراگیران در نقش یاد گیرنده و یاد دهنده باشند و تعامل های بین فردی گسترش یابد. برای قرایت متن املا با توجه به اینکه متن چندین بار خوانده شده و توضیحاتی توسط معلم برآن داده شده است، توصیه می شود هر بند از متن املا فقط دو بار تکرار شده و مدت زمان تقریر متن حداکثر 25 دقیقه باشد، حداکثر متن املا در هر جلسه براساس توان دانش آموزان و نوع متن از لحاظ دشواری کلمات و عبارات، متغیر می باشد.
ولی به جهت هماهنگی مقدار متن املا در پایه های مختلف بدین شرح پیشنهاد می شود:
برای کلاس اول ابتدایی در نیم سال اول 8 جمله حداکثر 35 کلمه و در نیم سال دوم 10 جمله حداکثر 40 کلمه، برای کلاس دوم ابتدایی حداکثر 10 سطر حدود 100 کلمه، برای کلاس سوم ابتدایی حداکثر 12 سطر حدود 120 کلمه، برای کلاس چهارم و پنجم ابتدایی حداکثر 15 سطر حدود 150 کلمه.
برای درک بهتر کلمات، گاهی نیاز است که کلمه برای دانش آموزان به همراه تصویر آموزش داده شود همچنین برای تجسم ذهنی یک کلمه بهتر است دانش آموزان آن را با انگشت خود در هوا بنویسند.
برای یادگیری بهتر می توان تمرینات فرعی دیگری همچون دنباله نویسی و کامل کردن کلمات ناقص نوشته شده، تعیین تعداد حروف کلمه، تعیین تعداد نقطه ها، دندانه ها و... انجام داد.
برای تصحیح املا در این الگو بایستی کلمات مشکل در تخته نوشته شود و سپس دانش آموزان با کنترل و نظارت معلم متن خود را با آن مطابقت کرده و غلط های خود را استخراج کنند. این مورد می تواند با عوض کردن دفاتر دیکته و یا تصحیح توسط یک عده ی خاص از دانش آموزان انجام شود. در پایان معلم به کمک دانش آموزان مهم ترین مشکلات دیکته ای آن جلسه را در تخته ی کلاس نوشته و به دانش آموزان در آن مورد آموزش می دهد. چنانچه وقت آن جلسه اجازه ندهد می توان آموزش را به جلسه ی بعدی موکول کرد.

زهرا محمدی ناحیه3 مدرسه رازی منابع 1 روش تدریس زبان فارسی در دوره ی دبستان دکتر بهمن زندی 2 روش تدریس فارسی ابتدایی دوره کاردانی تربیت معلم کد 6004 3 مجله ی رشد معلم شماره ی 6 ـ اسفند 73 4 نوار سی دی آموزشی املا با همکاری وزارت آموزش و پرورش و تکنولوژی 5 ملکوتی زهرا املا به شیوه ی بارش مغزی مجله ی رشد آموزش ابتدایی شماره 5 بهمن 86 6 تبریزی مصطفی درمان اختلالات دیکته نویسی انتشارات فراروان چاپ دهم 7 جعفریان یسار حمید سفید خاکستری سیاه در زنگ املا مجله ی رشد آموزش ابتدایی شماره ی 4 دی 86
آموزش نیوز www edunews ir

• مشکلات املایی
• دانش آموزان
• اختلال یادگیری
• گروه آموزش و پرورش گوپی