آموزش و پرورش و توسعه فناوری اطلاعات

در ده سال گذشته با رشد و توسعه نقش فناوری اطلاعات IT در کشور ما و با توجهی که به آماده کردن بسترهای لازم برای توسعه آن شده است، این پدیده در آموزش و پرورش نیز جای خود را باز کرده و به خوبی خودنمایی می کند. این که این موضوع چه مقدار تاثیرگذار بوده، قابل اندازه گیری نیست. ولی می توان به جرات گفت که از معدود پدیده هایی است که در عمر کوتاه خود توانسته تاثیر گسترده ای بگذارد و توجه بسیاری را به خود معطوف کند.  
کشور ما نیز به دلیل تعاملی که با محیط پیرامون خود دارد، از تحولات جهانی بی نصیب نیست و با توجه به رویکرد جهانی در مباحثی مثل آموزش برای همه، آموزش مادام العمر، آموزش برای زندگی بهتر، یادگیری برای انجام دادن و ... که می تواند زمینه هایی را برای همکاری های آموزشی مشترک میان کشورهای جهان مهیا نماید، می بایست از روش های خاصی برای تحت پوشش درآوردن هر چه بیشتر جمعیت لازم التعلیم و یا افزایش کیفیت آموزش و پرورش و یا حتی کاهش هزینه های آموزش استفاده کند.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که در حال حاضر بنا به همین تاثیر فناوری در آموزش، رویکردی به سوی استفاده از فناوری در آموزش (تدریس دبیران) به وجود آمده که آهسته و انبوه کار خود را به پیش می برد. نمود این رویکرد برگزاری جشنواره های تولید محتوای الکترونیکی در آموزش های فنی و حرفه ای و همچنین جشنواره های روش تدریس با استفاده از IT است که در دوره متوسطه و در دروسی مثل شیمی و جغرافی توسط وزارت آموزش و پرورش در حال اجراست. از جمله اهداف مشترک اجرای این جشنواره ها عبارتند از: ترغیب، تشویق و ایجاد باور در بین معلمان در امر استفاده از نرم افزارها و تولید محتوای الکتریکی؛ توسعه و گسترش فرهنگ تولید محتوای الکتریکی و استفاده از IT در فرآیند یاددهی و یادگیری. این موضوع می تواند علایمی باشد برای این که نقطه اوج تلفیق IT در آموزش و بکارگیری خردمندانه آن توسط معلمان و دبیران است. پس معلمان در بکارگیری فناوری اطلاعات نقش محوری دارند.
در مورد بکارگیری IT در آموزش و پرورش بحث های زیادی شده و عموما از IT به عنوان یک ابزار تکنیکی برای بالابردن سطح آموزش سخن رفته است. این امر نکته روشن و قابل توجهی را پیش روی ما قرار می دهد که نیاز مبرم به پیشرفت و حرفه ای شدن معلمان در زمینه IT دارد. در زمینه ارتباط معلمان با IT مطالبی فراهم شده که در پی می آوریم:
برای ایجاد یادگیری های موثر،جایی که تکنولوژی در اختیار اهداف یادگیری در مدرسه است، تنها معلمان هستند که در مواقعی حساس مبتنی بر پایه احتیاجات و شیوه های یادگیری دانش آموزان، تکنیک های IT را در برنامه ریزی تحصیلی به کار می برند.
با توجه به این که IT در آموزش، مراحل بلوغ خود را می گذراند؛ باید توسط مسیولین آموزش و پرورش چشم اندازهای آن ترسیم و اهداف آن مشخص شود تا بتوان تکلیف برنامه درسی را مشخص کرد:
ـ IT چه تاثیری بر برنامه درسی دارد؟
ـ مولفه های برنامه درسی چگونه تاثیر می پذیرند؟
ـ روش های تدریس، محتوای کتاب های درسی و ارزشیابی به چه صورت خواهند بود؟
نکته ای که می توان بر آن تاکید داشت و به آن اشاره کرد این است که:
این معلم است که برای آموزش و تدریس می بایست از نمودهای فناوری استفاده کند، بنابراین می بایست روش های تدریس با رویکردهای جدید را تجربه کرد، آنها را مستند کرد و نشر داد.
شواهد به دست آمده از بررسی های تحقیقاتی، نشان از آن دارد که فنون تدریس و نوع تفکر معلمان بر روی به کارگیری فناوری اطلاعات(فناوری اطلاعات )و در نتیجه، پیشرفت دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد.
دانش معلمان
روش به کارگیری فناوری اطلاعات IT( ) در کلاس درس تحت تاثیر دانش معلمان درباره موضوع مورد تدریس و نیز ارتباط فناوری اطلاعات با آن موضوع قرار دارد. بعضی از معلمان منابع فناوری اطلاعات را که به موضوع درسی خاصی مربوط است انتخاب می نمایند. در حالی که بعضی دیگر فناوری اطلاعات IT( ) را برای این به کار می گیرند که با یک روش نوآورانه کار دانش آموزان را ارایه نمایند، بدون این که ارتباط مستقیمی با عنوان درس داشته باشد.
شواهد نشان می دهد وقتی که معلمان دانش خود را در زمینه موضوع درس و شیوه یادگیری دانش آموز به کار می بندند، به کارگیری فناوری اطلاعات بیشترین اثر مستقیم را بر پیشرفت شاگردان دارد. هنگامی که دانش آموزان در فهم و درک خود در بکارگیری نرم افزاری خاص در کار فردی یا گروهی یا کلاسی به کنجکاوی (تردید) کشیده می شوند، شاهد این پیشرفت خواهیم بود.در مورد اثرات به کارگیری فناوری اطلاعات در کار دانش آموزان و ارایه کار آنها، پژوهش های کمی صورت گرفته است.
دانش مربوط به فن معلمی
باورها و ارزش های مربوط به فن آموزش یا روش تدریس معلم، نقش مهمی در شکل دادن به فرصت های یادگیری از طریق فناوری ایفا می کند. بررسی سوابق تحقیقاتی به روشنی بیان نمی کند که آیا این باورها و ارزش ها سبب خواهند شد تا از فناوری به عنوان وسیله ای جهت تقویت رویکردهای رایج تدریس استفاده شود و یا این که فناوری های جدید باعث ایجاد تحول در شیوه تعامل معلمان با دانش آموزان و فعالیت های آنها می شود.معلمان به دانش وسیعی از فناوری اطلاعاتIT( ) نیاز دارند تا بتوانند منابع مناسب را انتخاب و از آنها در تدریس خود به نحو مناسب استفاده کنند. بنابراین استفاده از روش های جدید آموزش که در آن از فناوری های جدید و مناسب تدریس استفاده شده است، نیاز بیشتری به معرفی و تجربه دارد. آنها ممکن است مجبور شوند فنون آموزش جدید را فرا بگیرند تا به این فهم و توانایی برسند.
● فعالیت های آموزشی معلمان، با استفاده از IT
دامنه کاربردهای آموزشی IT بسیار وسیع است. در یک طرف آن فعالیت های بسیار محدود است که عمدتا بر پایه روش های سنتی قرار دارد و در طرف دیگر آن، تغییرات اساسی در رویکردهای تدریس قرار می گیرد.به عنوان مثال، بعضی از معلمان از وایت برد تعاملی interactive whiteboard( ) در نمایش دادن محتوا و نظریات در مباحث کلاسی به روش سنتی استفاده می کنند، در حالی که معلمان دیگر اجازه می دهند دانش آموزان برای نشان دادن نمایشنامه هایی که خودشان طراحی و فیلمبرداری کرده اند، در کلاس از این وسیله استفاده کنند.مطالعات نشان می دهد موثرترین کاربرد IT( ) آن است که معلم و برنامه های نرم افزاری، فهم و فکر دانش آموز را به چالش می کشاند و این کار از طریق شرکت تمامی دانش آموزان در بحث کلاسی با استفاده از وایت برد تعاملی و یا کار دانش آموزان با رایانه به صورت فردی و گروه های دونفره صورت می گیرد.اگر معلم مهارت سازماندهی دانش آموزان را بر مبنای فعالیت هایی مبتنی بر فناوری اطلاعات داشته باشد، آن گاه کارایی کلاسی و فردی دانش آموزان می تواند به موازات هم موثر باشد.
● دسترسی به منابع فناوری اطلاعاتIT
موضوع مهم در استفاده از فناوری اطلاعات در موضوعات درسی و در کلاس درس، مقدار و حدود منابع فناوری اطلاعاتی در دسترس معلمان است. جایی که تعداد معدودی کامپیوتر در کلاس هست- عمدتا در مدارس ابتدایی- این موضوع استفاده از فناوری را محدود می کند، زیرا هر شاگرد فقط چند دقیقه می تواند از کامپیوتر استفاده نماید.کاربرد یک وایت برد الکترونیکی توسط تمامی دانش آموزان یک کلاس، اثرات مثبت و منفی به همراه دارد. این روش باعث می شود دانش آموزان در فعالیت تدریس شرکت کنند و مفاهیم و فرآیندهای پیچیده را مشاهده کنند. اگر چه، بعضی از معلمان فقط روی جنبه ارایه مطالب Presentation تکیه می کنند و نسبت به شبیه سازی و مدل سازی که ممکن است برای دانش آموزان بیشتر چالش بوجود آورد، بی تفاوتند و فقط تعداد کمی از معلمان، گزارش بکارگیری نرم افزارهای ویژه مربوط به محتوا و اهداف برنامه درسی را ارایه کرده اند.
● دانش معلمان در مورد توانمندی فناوری اطلاعات IT( ) در آموزش
به رغم این که معلمان اغلب در مورد منابع در دسترس فناوری اطلاعات دچار محدودیت هستند، لیکن نمونه های زیادی در تحقیقات انجام شده پیشین وجود دارد که نشان می دهد در میان معلمان، فهم خوبی از منابع فناوری اطلاعات وجود دارد. با این وجود، هر چه میزان دانش معلمان از منابع فناوری اطلاعاتIT( ) کم باشد، از میزان قراردادن موقعیت مناسب ایجادشده توسط فناوری اطلاعات برای دانش آموزان کاسته می شود.
● اعتماد معلمان در بکارگیری فناوری اطلاعات
معلمان به انتخاب خود در بکارگیری فناوری اطلاعاتIT( ) اطمینان دارند. تعداد کمی از معلمان نسبت به بکارگیری وسیع منابع فناوری اطلاعات اطمینان دارند، این عدم اعتماد بر روش ارایه دروس اثر می گذارد.بسیاری از معلمان هنوز از بعضی از شکل های فناوری ترس دارند و این موجب به کار نبردن فناوری در تدریس آنان می شود.
مطالعات نشان می دهد موثرترین کاربرد فناوری اطلاعاتIT( ) آن است که معلم و برنامه های نرم افزاری ، فهم و فکر دانش آموز را به چالش می کشاند و این کار از طریق شرکت تمامی دانش آموزان در بحث کلاس با استفاده از وایت برد تعامل و یا کار دانش آموزان با رایانه به صورت فردی و گروه های دو نفره صورت می گیرد.اگر معلم مهارت سازماندهی دانش آموزان را بر مبنای فعالیت هایی مبتنی بر فناوری اطلاعات داشته باشد ، آنگاه کارایی کلاسی و فردی دانش آموزان می تواند به موازات هم موثر باشد .
سازماندهی
اگر معلمان نتوانند تشخیص دهند که اتخاذ رویکردهای تدریس جدید، طرح درس و برنامه درسی از جمله ضروریات تعامل است، تاثیر بکارگیری IT بر روی یاددهی یادگیری محدود خواهد شد.
برخی از معلمان، برنامه درسی غیرمتمرکز را درک می کنند، اما بسیاری از معلمان از IT جهت اضافه کردن به فعالیت های جاری خود و یا ارتقا استفاده می کنند. معلمان نیاز دارند که راهبرد و راهکارهایی را که فعالیت های یادگیری مناسب را تسهیل کرده و مورد حمایت قرار می دهد، به کار بگیرند.
● کار مشارکتی، شناخت بهتر یادگیری شاگردان
به کارگیری فناوری اطلاعات IT( ) توسط دانش آموزان به صورت دونفره، گروهی یا کلاسی، (مثلا استفاده از وایت برد تعاملی) معلمان را قادر می سازد تا از طریق گوش دادن به توضیحات دانش آموزان، بازخوردهای فراوانی را به دست آورند. از این نکته، معلمان می توانند دید عمیق تری را از پیشرفت دانش آموزان و شناخت آنها به دست آورند. مشارکت دانش آموزان به صورت دونفره یا تیمی در استفاده از منابع فناوری اطلاعات، در موضوعات به خصوصی باعث می شود آنان بتوانند فهم یکدیگر را از یادگیری به چالش بکشند و از طریق مشارکت، مطالب بیشتری را فراگیرند.
● فن معلمی خارج از کلاس درس
به رغم نیاز به فنون تعلیم و تربیت جدید با استفاده از فناوری اطلاعات، که باعث می شود معلمان در پاره ای اوقات نقش تسهیل کننده را ایفا کنند، معلمان باید در زمینه برنامه ریزی، آماده سازی و مطالعه خارج از کلاس نقش داشته باشند، زیرا در این صورت، کار کلاسی دانش آموزان رضایت بخش خواهد بود.
اثرات فعالیت های آموزشی بر روی پیشرفت دانش آموزان
مدارک جامعی مبنی بر تاثیر یا کمک کردن فناوری اطلاعات IT( ) بر روی پیشرفت دانش آموزان وجود دارد (دکاکس و ابوت ) این مدارک نشان می دهد که این ویژگی و مزایا به روشی که معلم برای انتخاب کردن سازماندهی استفاده از منابع فناوری اطلاعات اتخاذ می کند، بستگی دارد و این فعالیت ها با کارهای کلاسی و فعالیت های خارج کلاس تلفیق می شود.در حال حاضر، انواع منابع فناوری اطلاعاتی موجود و در دسترس نشان می دهد که بکارگیری فناوری اطلاعات همیشه بر روی اهداف ویژه ای از برنامه درسی متمرکز است. دو زمینه مشخص و شفاف وجود دارد که نشان می دهد از فناوری اطلاعات در تدریس خود استفاده می کنند که شامل فعالیت های کلاسی و خارج از آن است.
ـ زبان انگلیسی و سوادآموزی از طریق پردازشگران واژه و نرم افزار ارایه مطالب؛
ـ ریاضی و علوم از طریق نمایش شبیه سازی، مدل سازی و دیگر منابع ویژه فناوری اطلاعات و روش های آموزشی موثر با استفاده از فناوری اطلاعاتIT( )؛
بررسی پیشینه ادبیات فناوری اطلاعات، روش هایی را که باید معلم به طور موثر با منابع فناوری اطلاعات تلفیق نماید و در چارچوب آموزش در روش یاددهی- یادگیری و برنامه درسی به کارگیرد، مشخص می کند. این روش ها شامل مطالب زیر است:
ـ درک ارتباط بین منابع فناوری اطلاعات، محتوا، فرآیند و مهارت های موضوعی مربوط به درس؛
ـ استفاده از تجربیات موضوعی در انتخاب متناسب منابع فناوری اطلاعات که به فهم اهداف ویژه یادگیری کمک می کند. این مورد شامل نرم افزارهای خاص موضوعات درسی گوناگون و منابع عمومی است.
ـ آگاهی از توانمندی منابع فناوری اطلاعات در کمک به مهارت های دانش آموزان در ارایه مطالب و نیز در نقش آنها در به چالش کشیدن فکر و یادگیری های موضوعی دانش آموزان؛
ـ افزایش میزان اعتماد افراد نسبت به بکارگیری IT از طریق افزایش فراوانی استفاده و استفاده از منابع بیشتر به جای اکتفا به یک یا دو منبع رایج؛
ـ پذیرفتن این که بعضی از کاربردهای فناوری اطلاعات باعث تغییر روش ارایه دانش و روش ارایه موضوع درسی به دانش آموزان و درگیرکردن آنها در فعالیتهای آموزشی است.
ـ شناختن این که در جایی که از فناوری اطلاعات برای به چالش کشیدن فهم و درک دانش آموزان و تفکر مراحل بالاتر آنان استفاده می شود، چگونه می توانیم تدریس را طراحی و آماده کنیم.
ـ شناختن این که کدام شیوه از سازماندهی کلاس بیشترین تاثیر را هنگام استفاده از فناوری اطلاعاتIT بر روی راههای یادگیری دارد. به عنوان مثال وقتی که دانش آموزان فعالیت های خودشان را انجام می دهند، برای فعالیت های دونفره و فعالیت های تمام کلاس و فعالیت های گروهی از چه نوع سازماندهی باید استفاده شود.اکثریت معلمان، که شامل خلاق ترین آنها می شوند، به دانش و اطمینان و فهم بهتری از توانمندی فناوری اطلاعات در یادگیری دانش آموزان احتیاج دارند.این موضوع این بحث را مطرح می کند که پشتیبانی و حمایت اساسی از معلمان برای توسعه حرفه ای به منظور این که معلمان، پیشرفت دانش آموزان را با کاربرد فناوری اطلاعات تلفیق کنند، یک ضرورت است.اگر در صدد آن هستیم که معلمان به کارگیری IT را در برنامه جاری خود تلفیق کنند و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را ارتقا دهند، باید از ارتقای سطح تخصصی معلمان حمایت بیشتری صورت گیرد.

زهره غفاری
روزنامه رسالت www resalat news com