حرکت از مدل بازی به مدل سازی

تحول در آموزش و پرورش از آن جهت مهم است که در هر نظامی اصلی ترین و حساس ترین مساله پرداختن به آموزش و پرورش است. به عبارتی این آموزش و پرورش است که آینده یک ملت، نظام و حکومت و به طور کل یک کشور را می سازد.  
همین اهمیت و حساسیت است که می طلبد، علاوه بر اینکه آموزش و پرورش در جهت رشد و بالندگی مخاطبان خود حرکت می کند، خود نیز با زمان همگام شده و از برنامه ریزی ها و جهت گیری های حاکم بر فضای کشور و دنیا عقب نماند. حضرت علی(ع) می فرماید: فرزندان خود را برای زمان خود تربیت کنید.
چگونه آموزش و پرورشی که نظام و اساسنامه اش حاصل کپی برداری شده از نسخه های غربی و شرقی است می تواند شهروندان متعهدی برای آینده نظامی تربیت کند که برپایه شعار نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی شکل گرفته است. آموزش و پرورش باید در تولید فکر شرکت داشته باشد یا دست کم در مصرف فکر دقت کند. چرا که بدون اغراق تمام نیروی انسانی جنبش نرم افزاری کشور را در اختیار دارد. طی چند سال گذشته در ایران تلاش ها و مطالعات زیادی در ارتباط با طرح تحول بنیادی در آموزش و پرورش صورت گرفته است.
● تحول در همه ابعاد
به عبارتی ایجاد تحول زیرساختی و اساسی در برنامه ریزی ها و نقشه راه های خرُد و کلان مدیریتی و اجرایی به گفتمان غالب در عرصه تعلیم و تربیت کشور تبدیل شده است. در همین راستا در اوایل هفتهجاری همایش تحول بنیادین در آموزش و پرورش در اردوگاه شهید باهنر تهران برگزار شد.
در این نشست که به منظور بررسی آخرین نسخه های تدوین شده طرح انجام شد، جمعی از مسؤولان و صاحب نظران مسایل تعلیم و تربیتی حضور داشتند. محمدبناییان سفید، رییس مرکز برنامه ریزی، نظارت راهبردی و تحول بنیادین آموزش و پرورش و دبیر همایش ملی تحول بنیادین در خصوص لزوم برگزاری چنین نشست هایی می گوید: مقوله تحول در هر زمینه ای از جمله در آموزش و پرورش نیاز به تبیین در فرهنگ و اذهان عمومی دارد و جامعه باید در مورد تحول در آموزش و پرورش اطلاع کافی داشته باشد که آموزش و پرورش در برگزاری این همایش علاوه بر بهره گیری از نقد و نظر کارشناسان و صاحب نظران درباره اسناد ارایه شده، این هدف را نیز دنبال می کند.
مهدی نوید ادهم، دبیر کل شورای عالی آموزش وپرورش و دبیر کمیته ملی همایش تحول بنیادین، در آموزش و پرورش که خود از ابتدای مطرح شدن این طرح در متن آن حضور داشته، معتقد است: هر نوع تحولی در کشور به خصوص در ابعاد فرهنگی و اجتماعی را باید از کودکی و در آموزش و پرورش شروع کرد. وی می افزاید: در آموزش وپرورش است که مبنای باورها، اندیشه ها و تفکرات افراد شکل می گیرد و چنانچه باورها درست شوند، رفتارها نیز اصلاح خواهد شد. رکود در آموزش و پرورش به منزله رکود در اساس و پایه یک کشور است. کشوری که در دنیایی دامنه مرزهای خود را گسترده است که هر روز دستخوش تحول است.
● نهضت جهانی تحول
اگر قرار است که در کشور تحول جدی برای نهادینه کردن اندیشه ها و آرمان های انقلاب صورت گیرد بستر این دگرگونی آموزش وپرورش است. کما اینکه بحث تحول در نظام آموزشی منحصر به کشور ما نیست و همچون موج یک نهضت جهانی، تمام کشورها را نسبت به بازنگری اصول آموزشی خود حساس کرده است. نوید ادهم ادامه می دهد: رسالت آموزش و پرورش هدایت فرزندان مملکت به سمت آینده است و از آنجا که پیش بینی این است که آینده بشربا گذشته او تفاوت جدی و ماهوی داشته باشد، لذا برای اینکه تصویری از آینده داشته باشیم باید ساز و کارهای آینده را امروز فراهم کنیم. فلسفه آموزش و پرورش اسلامی، فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی، فلسفه تربیت رسمی و عمومی و سند برنامه درسی ملی از جمله اسناد طرح تحول بنیادین در آموزش و پرورش کشور است که در تهیه آنها مبانی اصلی نظری دین اسلام، نظرات و تجربیات خبرگان عرصه تعلیم و تربیت و مطالعات بین المللی با حفظ اصول و رعایت مبانی نظری مورد توجه قرار گرفته است.
● دگرگونی نیازمند مشروعیت و مقبولیت
این تحول تمام ابعاد آموزش و پرورش شامل معلم، محتوای کتب درسی، کیفیت بخشی و نگاه والدین نسبت به آموزش و پرورش را در برمی گیرد و برای اجرایی شدن به دو گزینه مشروعیت و مقبولیت نیازدارد که گزینه اول به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی بستگی دارد و پیش بینی می شود تا آخر تابستان محقق شود و در برنامه توسعه پنجم نیز مقدمات اجرایی آن دیده شده است. در ایجاد تحول بنیادین، بنا به گفته دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش کاهش دوره تحصیل مدنظر قرار نگرفته و مانند اکثریت قریب به اتفاق کشورها دوره تحصیل در آموزش و پرورش 12 سال است. وی ادامه می دهد: ممکن است عنوان دوره های تحصیلی تغییر کند، اما طول دوره تغییر نمی کند. به عنوان مثال دوره راهنمایی به دوره متوسطه اول تغییر نام خواهد داد. نظام آموزش وپرورش در گذشته های نه چندان دور تجربه تغییر داشته است. به عنوان مثال تغییری که در سال 69- 68 صورت گرفت که مقدمات آن از سال 63 فراهم شده بود. دیگری تغییر در نظام های متوسطه ترمی - واحدی و سالی- واحدی که با اینکه هر کدام به منظور ایجاد تحول اساسی در عرصه تعلیم و تربیت مطرح شده بودند اما به دلیل مختصات جمعیتی و کمبود ظرفیت ها و منابع و جبران خسارات بعد از جنگ تحمیلی عرصه جولان آنها محدود به ایجاد تغییراتی در چند حوزه شد. در کشور ما طرح های تحول آفرین بسیاری هستند که به تعبیر نویدادهم برخی هنوز شروع نشده به زمین می خورند و برخی نیز مدتی بعد از شروع ابتر می مانند و شکست می خورند و پرونده شان بسته می شود. نوید ادهم در این رابطه معتقد است: برای ایجاد ضمانت اجرایی طرح تحول بنیادین در آموزش وپرورش باید قدرت نیروهای پیش برنده و بازدارنده را آنالیز کرد تا بر اساس آنها برنامه ریزی صورت بگیرد. دبیر شورای عالی آموزش و پرورش می گوید: چنانچه بستر اجتماعی این طرح فراهم نشود امکان شکست آن وجود دارد. هر چند که طرح از پشتوانه علمی و تخصصی و قانونی قوی برخوردار باشد.
نوید ادهم می گوید: یکی از زیرساخت ها که در جهت تحول باید تغییر کند، تغییر نگاه خانواده ها به مدرسه است. والدین در مراجعه به مدرسه بیشتر پیگیر نمره فرزند خود هستند آن هم نمره ریاضی، فیزیک و شیمی. در حالی که این مسایل جزیی از کار آموزش و پرورش است. یک پدر و مادر به مدرسه مراجعه نمی کند که برای دروغگویی و مسؤولیت پذیر نبودن فرزند خود یا عدم ارتباط گیری صحیح او با دیگران چاره جویی کند و اینها را از مدرسه مطالبه کند. دبیر کمیته همایش طرح تحول بنیادین ادامه می دهد: باید کاری کرد که والدین در مراجعه به مدرسه علاوه بر پیگیری اوضاع نمره فرزند خود درباره نحوه اجتماعی شدن فرزندشان، چگونگی مؤدب شدن به آداب دینی و اهل نماز شدن وی از مدرسه درخواست کنند. در خواست این مسایل از سوی والدین، آموزش و پرورش را ملزم می کند که چنین طرح هایی را در سر فصل های درس کودکان بگنجاند.
● تفویض اختیار مسیولیت را کم نمی کند
در طرح تحول بنیادین آموزش و پرورش رابطه برنامه توسعه پنجم و چشم انداز ایران در افق 1404 با تحول بنیادین در آموزش و پرورش در کار گروهی تخصصی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
فلسفه تعلیم و تربیت، تصویب و تایید بازنگری در تمام ارکان آموزش و پرورش از جمله محتوای برنامه درسی را در پی خواهد داشت. تفویض اختیار به واحد های پایین تر در طرح تحول به هیچ وجه به معنای نفی مسؤولیت دستگاه های تفویض کننده نیست و کار وزارتخانه، که یکی از اصلی ترین کارها است، نظارت بر فرآیند کار است ، اصول حقوقی و کلی، نظارت در اجرا و ارزیابی کارتماماً بر عهده ستادو یا همان وزارتخانه است. تفویض درچارچوب قانون و در میدان اجرا انجام می شود.
اینها همه مسایلی هستند که صاحب نظران و برنامه ریزان و حتی افکار عمومی را درگیر خود می کنند و هر چند در بیان ساده به نظر برسند اما در عمل غفلت از هر کدام آنها اساس این طرح پر هزینه را با شکست مواجه می کند. مسؤولیت آموزش و پرورش در این مختصات زمانی بسیار خطیر است و اینکه در فصل انتخابات، بدون گرفتار شدن در چنبره بازی های سیاسی، به وظیفه فرهنگی و آموزشی خود بپردازد هنر مدیریتی را می طلبد. همزمان شدن فصل ثمر دادن اسناد تحول بنیادین با موسم انتخابات از طرفی و تاکیدات مقام معظم رهبری و بزرگان دین و علم و ادب کشور بر روی این مساله، مسؤولیت را بزرگ تر و همه گیرتر می کند. شاهد بودیم که غلامعلی حداد عادل، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس در همایش طرح تحول بنیادین درباره لزوم ایجاد تحول در نظام آموزشی کشور گفت: آموزش و پرورش در درازمدت مهم ترین نقش را در ساختن ایران اسلامی دارد و باید با همت و اندیشه در جهت درست حرکت کند، این نوع تلاش ها معطوف به یافتن جهت درست است و اصلی ترین خصوصیت آموزش وپرورش این است که برای ایجاد تحول نمی شود کارها را تعطیل کرد.
● ایجاد تحول امری ضروری است
علیرضا علی احمدی، وزیر آموزش و پرورش که خود اکنون محور توجهات و قضاوت عملکرد است، نبود ساز و کار رقابت عادلانه در مدارس، نبود تیوری کارآمد در به کارگیری فناوری های نوین، کم رنگ بودن نقش متربی در فرآیند تعلیم و تربیت و عدم رعایت حقوق متقابل مربی و متربی را از جمله مسایلی می داند که باید در مبحث تحول مد نظر قرار داد. وی در سخنرانی خود در همایش تحول بنیادین آموزش و پرورش بیان داشت: تحول در آموزش و پرورش در ساحت های مختلف تربیتی زیرنظام های متفاوتی دارد.
در این زمینه نظام استعدادیابی کامل ایجاب می کند در دوره ابتدایی نیز مدارس ویژه تیزهوشان داشته باشیم. نظام ارزشیابی مان را تغییر دهیم، نه نظام ارزشیابی موجود و نه حتی نظام ارزشیابی توصیفی پاسخگوی نیازهای تربیتی کشور نیست.
به جز جای خالی فلسفه آموزش فنی و حرفه ای، کارآفرینی و مهارت های عمومی زندگی، مشارکت های مردمی و تعاملات اولیا و مربیان نیز در سیستم آموزش و پرورش کشور باید در طرح تحول مورد بازبینی قرار گیرد.

نفیسه ابراهیم زاده انتظام
روزنامه جوان www javandaily com