نقش سازنده معلم در پیشگیری از اعتیاد

همه ما می دانیم که بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی ریشه در کودکی افراد دارند. مطلب حاضر اشاره ای به نقش پیشگیرانه آموزگاران در ابتلای نوجوانان و جوانان به اعتیاد دارد.  
● مقطع دبستان و پیشگیری از اعتیاد
ممکن است سؤال شود که دانش آموز دوره ابتدایی و برای مثال کلاس چهارم یا پنجم که ده یا یازده ساله است چه ربطی دارد به سال های نوجوانی و جوانی که سال های اعتیاداند.
خطر اعتیاد او را چند سال دیگر تهدید خواهد کرد و حالا هر اقدامی شود یا فراموش می شود و یا بی اثر خواهد بود و نتیجه آن هدر دادن وقت و انرژی و فرصت های دیگر آموزشی و تربیتی است.تربیت در کودکی مانند نقش روی سنگ حکاکی شده پایدار و محکم و طولانی باقی خواهد ماند. و در این کسی شکی ندارد که تربیت در دوران کودکی برای همیشه عمر اثرگذار است.
● اما در مورد فراموش شدن:
بنا به گفته فروید، انسان دارای بخش خودآگاه و ناخودآگاه است. ظاهراً امری فراموش می شود ولی به ضمیر ناخودآگاه رفته و سال های سال می تواند رفتار انسان را کنترل یا شکل دهی کند. و بخش عمده شخصیت انسان در بعد ناخودآگاه و ناهشیار قرار دارد. مانند یک کوه یخ که قسمت اعظم آن در زیر آب و قسمت کوچکی از آن روی آب قرار دارد.
● نقش خانواده
گرچه وضعیت خانواده خود معلول عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و... است. ولی به نوبه خود علت بزرگی برای بروز انواع رفتارهاست. ... بسیاری از والدین فکر می کنند... که نوجوانان، گروه های محروم تر یا فرزندان خانواده های در هم ریخته دچار اعتیاد می شوند؛ اما این تصور همیشه درست نیست....
از میان عوامل خانوادگی، مادران با عواطف سردتر نسبت به فرزندان خود که فرزند را به حال خود رها می کنند و ایمان و اعتقاد (به حرام بودن مشروبات و مسکرات) از عوامل تأثیرگذارند.
(روان شناسی رشد 2)
● شرایط پیش نیاز برای طرح اعتیاد در کلاس چهارم و پنجم
پیش از ورود به پیش نیاز، ذکر این نکته را لازم می دانم که بگویم، چرا کلاس چهارم و پنجم؟ چون دانش آموزان این پایه ها از نظر زمانی نزدیکترین پایه های ابتدایی به سن نوجوانی و جوانی اند. و ضمناً نسبت به پایه های دیگر در درک و فهم مسیلة اعتیاد تواناتراند. اما پیش نیاز طرح اعتیاد در این کلاس ها آن است که معلم ارتباط خود با دانش آموزان کلاس را در جوّی صمیمی، دوستانه و فراخور هیجانات و عواطف کودک تنظیم کرده باشد.
جوّی که معلم در عین اقتدار صمیمی و منطقی و مهربان و محرم خود، آزادی ابراز عقیده و ابراز وجود را برای دانش آموزان مهیا کرده باشد و جوّ کلاس عاری از تمسخر، اضطراب، تشویش و نگرانی باشد و دانش آموز بتواند راحت حرف خود را بگوید.
● فایدة پیش نیازهای کلاس در بحث اعتیاد
در شرایطی که بین معلم و دانش آموز اعتماد و دوستی باشد، احساسات عمیق، بهتر و راحت تر تبادل شده و نگرانی ها و احساسات معلم راحت تر و سریع تر و به طور درونی سازی شده در وجود دانش آموز متجلی می شود. از جمله مسأله اعتیاد و ایجاد احساسات یا نگرشهای منفی به آن.
مطمین هستیم که در شرایط خشک و بی روح و وحشت افزای کلاس و در ارتباط یکسویه و دیکته گونة کلاس، هرگز نمی توان هیچ احساسی را به طور عمیق و راحت انتقال داد و درونی سازی کرد. بلکه جوّ وحشت و اقتدار وحشیانه و غیرمنطقی و تحقیرگر بروز و ظهور هر نوع استعداد و تعامل دوطرفه را غیرممکن و هر نوع تغییر مثبت و سازنده در کلاس را نابود می کند.
● انتقادی بر پیش نیازها
ممکن است معلمان جو راحت و دوسویه و آزاد را در کلاس، مخرب نظم کلاس و آسایش خود و اخلال در آموزش تلقی کنند. پاسخ آن است که معلم باید درعین رعایت پیش نیازها، جوّ کلاس را با اقتدار گاه به گاه و هدایتگر خود، در دست داشته باشد. اینجاست که شعار معلمی هنر است، جنبة عینی می یابد. و هر کس از این هنر برخوردار نیست، معلم نیست. چون با وحشت و ارعاب و اقتدار غیرمنطقی نمی توان ارزش ها و ضدارزش ها را در کلاس بررسی کرد و در سایة اقتدار دیکته گونه معلم جز سکوت و بی احساسی چیزی در کلاس درس درو نمی شود و هیچ مفهوم دینی، اخلاقی و هنجاری؛ درونی سازی نمی شود.
● ابزار معلم در کلاس و کاربرد آن ها در موضوع اعتیاد
به طور خلاصه ابزار دست معلم عبارت اند از: تخته سیاه که در آن نظرات خود یا دانش آموزان را منعکس می کند، نقاشی و نصب برگزیده های آن روز دیوار کلاس، خاطره گویی و تعریف رخدادهای مشاهده شدة آنها توسط خود دانش آموزان، بحث و گفتگوی گروهی و میزگردگونة دانش آموزان و تماشاچی بودن سایرین، انشا و درج مطلب دربارة موضوع اعتیاد.
● ایجاد موقعیت بحث دربارة دوست و دوست نما
بهترین نقش آفرینی معلم یا دانش آموز در جو آزاد و بی تکلف کلاس می تواند دربارة دوست واقعی و دوست نمایان باشد. معلم می تواند با اجرای پراحساس و عمق نقش یک دوست نما که دوست خود را به حیله های مختلف به سوی اعتیاد می کشد، به درونی سازی نفرت از دوست نمایان و شناخت آن اقدام کند.
همچنین خود دانش آموزان با ایفای نقش یک دوست خیر خواه و یک دوست نمای بدخواه و فریبنده، می توانند فعالانه به تربیت خود و دوستانشان کمک کنند.
● مناسبت ها و جشن ها و نقش آن در اعتیاد
معمولاً فرصت طلبی معتادکنندگان در عروسی ها و جشن ها به اوج خود می رسد و بزرگترین حربه آنها ممکن است این باشد. بابا یک بار که هزار بار نمی شود.
● نقش دولت های استعمارگر
دولت های استعماری مانند آمریکا دوست دارند که جوانان کشورها در خواب و رویا باشند و کاری به امورات ملت و دین و کشور نداشته باشند. حتی ممکن است مواد را ارزان و راحت به جوانان هر کشوری که بخواهند برسانند. تا آن کشور دچار فساد اجتماعی شود. در مقابل در برابر انتقال دانش، مخصوصاً دانش تولید و ساخت و پیشرفت مقاومت کنند.
در این مورد می توان دانش آموزان را تهییج کرد به عنوان مثال: اگر سی دی فساد و فیلم بد بخواهید به شما می دهند و یک قوطی شیرینی هم روش (رویش) ولی اگر سی دی ساخت مواد مختلف از نفت را بخواهید باید از میدان مین، دوربین های مداربسته و نگهبانان مسلح و دیوارهای محکم عبور کنید و از داخل چندین گاوصندوق مخصوص، آن سی دی را به دست آورید.
● رفتار افراد معتاد
مهم ترین حربة معلم در ایجاد تنفر نسبت به اعتیاد، استفاده از علایق دانش آموزان است. مثلاً شخص معتاد همه چیزاش را می فروشد. حتی وسایل بچه اش را. مانند دوچرخه، اسباب بازی ها و لباس و کیف و کتاب و روپوش مدرسه و... را تا مواد به دست آورد. او همه چیز و هر چیز را که در دسترسش باشد می فروشد. حتی خون، کلیه و اعضای بدن خود، زن و فرزندش را و.... بدیهی است نحوة بیان معلم و لحن کلام و تنظیم مناسب هیجانات می تواند به انتقال عمیق نگرش و احساس تنفر و نگرانی منجر شود.

رضا بدیهی
روزنامه اطلاعات www ettelaat com