پنج پایه پژوهش در مراکز آموزشی

پیچیدگی امر تعلیم و تربیت و نیز دسترسی به حوزه ای از معرفت، که ما را علی رغم همه معضلات در رسالتی که بردوش داریم، راهبر باشد، نیاز به پژوهش های علمی دارد.  
هرچند تاکنون به دلایل عدیده، تحقیقات در آموزش و پرورش ایران، نتوانسته جایگاه اصلی خود را پیدا کند که شاید یکی از اصلی ترین دلایل آن، عدم باور و اعتقاد مدیران به نتایج این گونه تحقیقات باشد، اما به هرحال نمی توان بدون استناد به یافته های تحقیقاتی، پاسخگوی این همه پرسش در نظام تعلیم و تربیت بود. برخی از کشورها با بهره گیری از نتایج تحقیقات به موفقیت های زیادی دست یافته اند و برخی دیگر در ابتدای راه بوده و با مشکلات فراوانی دست به گریبان هستند و بدین جهت ضرورت یک تحول دراندیشه مربیان و مسیولان این قبیل کشورها، امر مهمی است که به خوبی احساس می شود و ایران ما نیز به دلیل ساختار عظیم تعلیم و تربیت و جمعیت بالای دانش آموزی، از این قاعده مستثنی نمی باشد.
امروزه توسعه و رشد ، یکی از مهم ترین مباحثی است که توجه کشورهای در حال توسعه را به خود معطوف داشته است. محدودیت منابع، انرژی و نیروی انسانی کارآمد، رقابت فشرده ای میان این کشورها در زمینه دستیابی به راههایی که بتواند آنان را هرچه سریعتر به سرمنزل مقصود برساند، ایجاد کرده است. برای نیل به هدف مقدس توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس به نظر می رسد که ابتدا باید در نگرش آموزش و پرورش تغییراتی حاصل گردد. بدیهی است که پایه و اساس هر اندیشه ای در آموزش و پرورش بستگی به حمایت دست اندرکاران تعلیم و تربیت آن کشور دارد که در ذیل به پاره ای از آنها اشاره می شود؛
1) نقش نظام آموزشی کشور در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس:
آموزش و پرورش باید از نظامی پویا برخوردار باشد . به عبارت دیگر، علم و پژوهش در آن نهادینه شده و پژوهش دانش آموزان، جایگاه و موقعیت واقعی خود را در نظام آموزشی بازیابد. اگر چنین شود حس کنجکاوی و اشتیاق به تحصیل در دانش آموزان تقویت می گردد و استعدادهای بالقوه به بالفعل تبدیل می شود چرا که به فرموده مولای متقیان حضرت علی علیه السلام: آموزش در کودکی همچون نقشی برسنگ، ماندگار است.
2) نقش معلمان در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس:
معلمان ، نخستین مشعل داران پیشرفت فکری دانش آموزان هستند. معلمان مجرب و با درک و فهم برای پربار کردن هر چه بیشتر درس، در تمام زندگی به دنبال اندیشه ها و مطالب تازه هستند. آنان به دانش آموزان می آموزند که چگونه علمی فکر کنند. چگونه منطقی بیندیشند ، چگونه مشاهده کنند و چگونه مشاهدات خود را منظم نمایند، چگونه حدس بزنند و ...
معلمان باید بتوانند فعالیت های علمی دانش آموزان را برنامه ریزی و هدایت و روحیه تعاون و همفکری را در آنها تقویت کنند. برای نیل به این مهم، معلمین باید خود پژوهشگر باشند و با جان و دل با دانش آموزان، مشارکت و همکاری داشته باشند.
3) نقش خانواده در توسعه فرهنگ پژوهش درمدارس:
خانواده به عنوان بستری مناسب که می تواند استعدادهای دانش آموزان را شکوفا سازد، همیشه از جایگاه مهمی برخوردار بوده است. نقش حمایتی والدین، تشویق ها و همفکری و مساعدت آنان در انجام پژوهش ها می تواند در توسعه فرهنگ پژوهش در بین دانش آموزان نقش بسزایی داشته باشد. در این راستا می توان در آغاز سال تحصیلی، از والدین برای حضور در مدرسه دعوت نمود و آنها را در جریان کم و کیف پژوهش قرار داد. کلاس های آموزش خانواده می تواند محلی باشد برای آموزش جذاب و لذت بخش روش های تحقیق از آنجا که جهت انجام پژوهش لازم است تا دانش آموزان در خارج از محیط مدرسه نیز به فعالیت بپردازند، لذا همکاری والدین در این زمینه ضروری می باشد.
4) نقش کتابداران و کتابخانه:
کتابدارانی که نیاز دانش آموزان را به خوبی درک کرده و همواره به دنبال کتب جدید می باشند و در مواقع لازم با استفاده از شیوه های نوین کتابداری، دانش آموزان را به مطالعه و پژوهش ترغیب می کنند، نقش مهمی در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس دارند. نظر به اهمیت موضوع لازم است در انتخاب کتابداران دقت لازم صورت گرفته و متولیان امر با آموزش های مستمر، آنان را در امر یاری رساندن به دانش آموزان همراهی نمایند.
5) نقش تبلیغات:
می توان در مدارس، نمایشگاهی از پژوهش های انجام شده برپا کرد و برای اصولی ترین پژوهش ها ، جوایزی در نظر گرفت. در سطح مناطق و سازمانهای آموزش و پرورش ، پژوهش های نمونه در معرض دید عموم قرار گیرد و از دست اندرکاران آن قدردانی شود. به منظور تشویق نونهالان و کودکان، می توان مسابقه ای بین مدارس ابتدایی و یا راهنمایی به تفکیک پایه های تحصیلی ترتیب داد و همه دانش آموزان را به شرکت در آن تشویق و ترغیب نمود. تقدیر و تشکر از والدینی که در امر پژوهش و همکاری با فرزندان تلاش موثری داشته اند می تواند عامل مهمی در گسترش فرهنگ پژوهش در مدرسه باشد. از طریق رادیو و تلویزیون و روزنامه های کثیرالانتشار و یا روزنامه های دیواری مدارس، می توان اولویت های پژوهشی را اعلام و جدول زمانی و چگونگی انجام پژوهش را آموزش داد.
چنانچه آموزش و پرورش قصد توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس را دارد باید این فرهنگ را در دوره ابتدایی ایجاد نموده و در دوره های تحصیلی بالاتر آن را بسط و گسترش دهد.
متاسفانه در دوره ابتدایی جایگاه پژوهش خالی بوده و در کتب درسی مجالی برای پرداختن به آن پیش بینی نشده است . آموزش و پرورش باید در اولین گام، تغییراتی را در کتب درسی اعمال نماید تا از این طریق حس کنجکاوی دانش آموزان ارضا شود . در برنامه درسی باید جایی برای پژوهش در نظر گرفته شود و صد البته تنها برمحفوظات تکیه نشود و درصدی نیز به فعالیت های علمی آنان اختصاص یابد.

یوسف یعقوبی فر
روزنامه رسالت www resalat news com