معلمان شایسته برای تربیت انسان های آگاه

نقش نیروی انسانی در آموزش و پرورش بسیار مهم و با ارزش است و معلم از مهمترین عوامل مؤثر در رشد و توسعه کیفی تربیت و تعلیم به شمار می آید. واکنش تربیت شوندگان یکسان نیست و بسیار متنوع است. به همین علت امکان ارایه الگویی مشخص را نمی توان برای کار معلم در نظر گرفت. در کار معلمی هزاران نکته باریکتر از مو وجود دارد و به این زودی ها نمی توان هر معلمی را معلم نامید.  
شایستگی معلم برای اشتغال در آموزش و پرورش را می توان در سه بعد ذیل بررسی کرد:
ـ ویژگی های عقیدتی، روانی و اخلاقی که با کار معلم متناسب باشد.
ـ کسب اطلاعات لازم و کافی برای اشتغال به تدریس در هر رشته و هر مقطع تحصیلی.
ـ کسب مهارت برای به کار گرفتن روش مطلوب به منظور ارایه اطلاعات و انتقال معلومات.
حال به توجیه مختصری در رابطه با موارد ذکر شده می پردازیم: معلمی که از جهت اخلاقی، تعادل روانی، عقیده و ایمان، ضعیف یا بی تفاوت باشد نمی تواند از نظر عقیدتی در جهت تکامل انسان ها گام بردارد.
معلمی که به اطلاعات لازم و کافی مجهز نباشد، نمی تواند انسان مطلع تربیت کند. آشنایی به رموز تعلیم و تربیت شرط لازم کار معلم است. از قدیم گفته اند: هر عالمی معلم نیست چه بسیار افرادی هستند که صلاحیت کامل اخلاقی و معلومات بالا و جامع دارند، اما در اشتغال به تعلیم و تربیت به سبب ضعف فنی، موفق نیستند.
معلمان موفق برای نتیجه گیری مثبت باید این موارد را مورد توجه قرار دهند:
ـ باید در کلاس درس جوی ایجاد شود که دانش آموزان در آن احساس امنیت، و موفقیت و پیشرفت کنند.
ـ ایجاد فضایی که یادگیری در آنجا امکان پذیر باشد.
ـ آموزش رفتارهای مناسب به دانش آموزان
ـ هدفمند کردن دانش آموزان و آموزش دادن مهارت هایی که راه موفقیت آنها را بگشاید.
البته موردهای دیگری هم وجود دارد که تقریباً با موارد ذکر شده مشابه هستند.
مجرب و کارآمد آن دسته از معلمانی هستند که در کار خود اعتماد به نفس بسیار بالایی دارند و بی شک اعتمادشان به این دلیل است که برنامه منسجم و روشنی دارند که به آنها امکان می دهد با آرامش بیشتری به کار خود ادامه دهند. وقتی که فضای کلاس سرشار از حمایت و اعتماد باشد، صمیمیت بین معلم و دانش آموز افزایش می یابد. البته در مورد میزان صمیمیت باید حد و مرز مشخص شود. برای اداره کلاس همیشه یک راه حل وجود ندارد. معلمان مجرب ابتدا شرایط کلاس را می سنجند و براساس آن بهترین و مناسب ترین شیوه عمل را انتخاب می کنند.
البته هر موقع که با انسان ها سروکار داریم، نمی توان موفقیت صددرصد را برای انجام کارها و به ثمر رساندن آنها تضمین کرد، چرا که بسیاری از رفتارها غیرقابل پیش بینی است. کلاسداری صحیح و توسعه قوانین معقول و منطقی می تواند در رسیدن به اهداف ما را یاری دهد.
برای آنکه در کلاس درس، معلم کارآمدی باشیم باید برای خود و دانش آموزان چهارچوب مشخصی را تعیین کنیم تا در تصمیم گیری ها به ما کمک کنند.
● تدابیر معلمان
یکی از تدابیر مهم و در عین حال ساده که معلمان می توانند در جهت اعمال روش های کلاسی از آن استفاده کنند، به کاربردن تقویم ها به منظور ثبت فعالیت های روزمره و تکالیف خاص تحصیلی است که در کلاس به کار می رود.
یکی دیگر از مواردی که معلم برای برنامه کلاس درسی خود در نظر دارد، ایجاد انگیزه در دانش آموز است. انگیزه، رفتاری مبتنی بر هدف پدید می آورد و آن را استمرار می بخشد و دانش آموز را به تلاش و کوشش وا می دارد و به فعالیت او شکل و جهت می دهد. انگیزه حالات و شرایط درونی است که رفتار شخص را تحریک می کند و در جهت معینی سوق می دهد. دانش آموزان خوب آن دسته از دانش آموزانی هستند که در دروس خود انگیزه دارند.
حال یک معلم چگونه می تواند در دانش آموزان انگیزه ایجاد کند؟ معلمانی که انگیزه دانش آموزان خود را ارتقا می بخشند، افرادی معمولی اند و رفتارهای آنها قابل یادگیری است و ویژگی های آنها تا حد زیادی در کنترل خودشان است. یکی از صفات معلمان انگیزاننده، اشتیاق است. آنها مدیران خوبی هستند و از عهده اداره کلاس به خوبی برمی آیند، دانش آموز را فعال و تحریک می کنند، همواره یادگیرندگان را از روند یادگیری آگاه می کنند و نقاط ضعف و قدرت آنها را یادآوری می کنند. به دانش آموزان چیزهایی ارایه می کنند که در حد توان آن هاست. به دانش آموزان کمک می کنند تا مهارت خود را شکوفا سازند و از آنان انتظار موفقیت در یادگیری را دارند.
البته نحوه برقراری ارتباط با دانش آموزان به آنان کمک می کند تا به شکل دادن جهت گیری های انگیزشی در کلاس بپردازند، نخستین هدف معلمان در کلاس ایجاد یک رابطه مثبت، دوستانه و حمایت کننده با دانش آموزان است. ناگفته نماند که اولین محیطی که نقش بسزایی در ایجاد انگیزه و رشد فکری دانش آموزان دارد، محیط خانوادگی است، دومین محیط مدرسه و کلاس درس و معلم است معلم این قدرت و توان را دارد که شاگردان را از نظر فکری رشد دهد. پس بهترین تربیت ها تربیتی است که فکر افراد را تکامل ببخشد، به همین مناسبت بهترین شیوه آموزشی آن است که افکار شاگردان را پرورش دهد.
بنابراین یکی از رسالت های اساسی معلمان، رشد و پرورش عقلی دانش آموزان است و معلمی که بتواند در این مسیر وظیفه خود را عملی سازد، بزرگترین رسالت خود را در بعد فرهنگی انجام داده است.
معلم برای جلب توجه دانش آموزان می تواند شروع جالبی را ارایه دهد:
ـ معلم برای پاسخگویی به پرسش های دانش آموزان آمادگی کافی داشته باشد.
ـ کلیاتی درباره موضوع درس و درک بهتر دانش آموزان بیان کند.
ـ اهمیت موضوع و ضرورت یادگیری آن را توضیح دهد.
برای جلب توجه دانش آموزان به موضوع درسی از روش های مختلفی (خلاصه درس، طرح سؤال و...) استفاده کند.
ـ برای ایجاد علاقه و انگیزش رابطه بین مطالب یادگرفته شده با دروس کلاس های بالاتر را توضیح دهد.

معصومه ناجی اصفهانی ـ دبیر آموزش و پرورش
روزنامه اطلاعات www ettelaat com