انقلاب در آموزش و پرورش

انقلاب مردم ایران سی ساله شد. سی سال از روزهای پرهیجان و مخاطره آمیز بهمن 57 گذشت. کودکانی که آن روزها در آغوش مادران و پدران خویش شاهد صحنه های عشق و ایثار بودند، امروز زنان و مردان میانسالی شده اند که خاطرات و مشاهداتشان را برای فرزندان خود بیان می کنند.  
رهبری امام خمینی(ره) و همبستگی و حضور یکپارچه تمامی مردم اعم از زن و مرد و کودک و نوجوان برای دفاع از آرمان هایشان، عنایت الهی را به ارمغان آورد و انقلاب به پیروزی رسید. در این میدان پرمخاطره مبارزه، حضور اقشار فرهیخته بویژه روحانیت، فرهنگیان و دانشجویان به دلیل مرجعیت فکری و پایگاه مردمی، تاثیری شتاب دهنده به روند پیروزی می بخشید و این واقعیت در مقام خود بایسته است که توسط صاحب نظران مورد تحلیل قرار گیرد و حتی نام یکایک این پیشقراولان نهضت از جمله معلمان پیشگام در گوشه گوشه کشور پهناورمان در تاریخ ثبت گردد و از آنان تجلیل شود، و اما در این مجال با نکوداشت یاد و خاطره همه آن ژرف اندیشان ایثارگر می توان مروری شتابزده داشت بر آنچه که با پیروزی انقلاب اسلامی، در گستره گسترده تعلیم و تربیت کشور به جامعه ارزانی شده است؛
● دگرگون شدن الگوها
تحول کیفی و دگرگونی اصول حاکم بر روند تعلیم و تربیت نسل آینده، مهم ترین دستاورد انقلاب اسلامی در این عرصه بوده است. با پیروزی انقلاب، فلسفه آموزش و پرورش، دگرگون شد و ما دی گرایی و خود باختگی و خود پرستی و دین ستیزی و ترویج فساد و بی بند و باری، جای خود را به حاکمیت ارزش های انقلابی و انسانی داد.
در آن دوران الگوی دانش آموزان در کتاب های درسی، محمد و علی و حسین نبود بلکه از سلسله پادشاهان و ثروتمندان بود و دارا نام داشت، خواندن و نوشتن با آب و نان آغاز می شد و به بهانه آموزش حرف ز مادر و دختر به بازار می رفتند تا هرچه بیشتر خرید کنند و در کتاب زبان، گفتگوی دو دانش آموز آمده بود که یکی قصد داشت در آینده خلبان شود، البته نه برای آنکه از مرزهای کشور دفاع کند بلکه برای آنکه درآمد بیشتری به دست بیاورد و با آن کت و شلوار بیشتری بخرد و دیگری نیز آرزو داشت وکیل شود او هم نه برای آنکه از حقوق مظلومان دفاع کند بلکه او نیز امیدوار بود با کسب درآمد بیشتر از این شغل پولساز بتواند اتومبیل گران قیمتی تهیه کند!
فضای حاکم بر برنامه ریزی های آموزش و پرورش، بی هویتی و غربزدگی و احساس حقارت از ایرانی بودن را تبلیغ می کرد و به سوابق افتخارآفرین دانشمندان ایرانی، کمتر اشاره می شد و سعی بر آن بود که پیشینه ایرانیان، شاه پرستی و همسنگ دیدن فرمان یزدان و فرمان شاه، وانمود شود.
به موازات تقدیس خرافاتی نظیر ملی گرایی منفی و در اوج آن شاه پرستی، از تخریب مقدسات و مقابله با نهادها و ارزش های ملی و دینی نظیر هویت ملی و مسجد و حجاب و عفاف و امثال آن نیز فروگذار نمی شد و در پوشش تصاویر کتب درسی و اردوهای دانش آموزی پیشاهنگی و عمران ملی و دیگر فعالیت های فوق برنامه برای ترویج غربزدگی و فساد و بی بند و باری و اختلاط برنامه ریزی می شد. در کتاب های درسی دختران جوان، بی حجاب و زنان سالمند و نیازمند با چادر به تصویر کشیده می شدند. گورستان ها به نام امامان(ع) و معصومان(ع) و پارک ها و محیط های شادی بخش به نام چهره های منحوس رژیم شاهنشاهی نامگذاری می شد.
انقلاب اسلامی به حاکمیت این الگوهای تحمیلی رژیم وابسته شاهنشاهی پایان داد و فرصت رشد و شکوفایی نهاد تعلیم و تربیت را فراهم ساخت که اگر چه هنوز تا شرایط مطلوب فاصله داریم اما مروری بر راهی که طی این سی سال با سرعتی شگفت انگیز طی شده است، موجب شناسایی دستاوردهای انقلاب در عرصه آموزش و پرورش خواهد شد که به سهم خود بازشناسی نقاط قوت و در نتیجه ضرورت تقویت آنها را ایجاب می کند و شتاب بخشیدن بر سرعت حرکت در مسیر آینده را به دنبال خواهد آورد؛
1) ارتقای جایگاه معلم و آموزش و پرورش
اعتلای آموزش و پرورش به عنوان نهادی بالنده و نیز اعتلای جایگاه معلم به عنوان گروه مرجع و تاثیرگذار در سرنوشت سیاسی کشور، از رهاوردهای انقلاب اسلامی است چنانکه پس از پیروزی انقلاب، حضور آموزش و پرورش در عرصه دفاع مقدس و عرصه های سازندگی و صحنه های سرنوشت ساز و دفاع از حقوق مسلم ایران در عرصه بین المللی، کاملا مشهود است. همچنان که نقش تاثیرگذار جامعه معلمان در صحنه سیاسی و مدیریت کشور و مجلس شورای اسلامی را باید از ابداعات و دستاوردهای انقلاب به شمار آورد و این البته قابل پیش بینی بود، زیرا همچنان که جامعه معلمان در پیروزی انقلاب، نقش تاثیرگذار داشتند طبعا باید در مدیریت انقلاب اسلامی که شاخصه اصلی اش فراملی است نیز حضوری تاثیرگذار داشته باشند.
2) عدالت آموزشی
عدالت، اساسی ترین و راهبردی ترین هدف نظام اسلامی است و لذا بایسته است دستاوردها و مولفه آن در عرصه تعلیم و تربیت یعنی عدالت آموزشی مورد ارزیابی قرار گیرد؛
1 - 2 ) درصد باسوادی جمعیت 6 ساله و بالاتر
نقش این شاخص در توسعه کشور، بی نیاز از شفاف سازی است و جهش غیر قابل تصوری که طی سال های پس از انقلاب اسلامی داشته است، غرور انگیز و افتخارآفرین می باشد. در سال 1357 تنها 47/5 درصد یعنی کمتر از نیمی از جمعیت کشور با سواد بودند و اینک این شاخص به 87 درصد ارتقاء یافته است، یعنی کمتر از 13 درصد جمعیت از نعمت سواد محروم مانده اند.
2 - 2 ) پوشش تحصیلی
این شاخص نشانگر درصد دانش آموزان واجب التعلیمی است که تحت پوشش آموزش و پرورش می باشند. در سال 57، تنها 62 درصد دانش آموزان مقطع دبستان تحت پوشش بوده اند و اینک با تلاش های انجام شده 98 درصد این دانش آموزان امکان حضور در مدرسه و بهره گیری از تعلیم و تربیت را یافته اند. این شاخص در مقطع راهنمایی از 31/2 درصد به 92 درصد و در مقطع متوسطه از 17/4 درصد به 84 افزایش یافته است. به زبان ساده تر، در مقطع راهنمایی، درصد دانش آموزان تحت پوشش، حدودا سه برابر و در مقطع متوسطه حدود ا 5 برابر شده است.
3 - 2 ) سهم دانش آموزان دختر
در زمینه رعایت حقوق زنان، نظام اسلامی همواره مظلومانه مورد هجوم تبلیغاتی دشمنان قرار گرفته است، اما این شاخص، سندی بر بی اساس بودن این تبلیغات است زیرا در سال 57، حدود 38 درصد از آمار کل دانش آموزان کشور به دختران اختصاص داشت که خوشبختانه این شاخص اینک به 48/3 درصد ارتقاء یافته است یعنی تقریبا سهم دختران و پسران دانش آموز به برابری نزدیک شده است.
2 -4 ) مدارس شبانه روزی
هدف مدارس شبانه روزی، جذب دانش آموزان مناطق محروم و روستایی است و در رشدی حیر ت انگیز، این مدارس پس از انقلاب، 47 برابر شده است یعنی تعداد این مدارس از 65 واحد به 3068 واحد افزایش یافته است.
2 -5 ) مدارس استعداد های درخشان
این مدارس که ویژه دانش آموزانی است که دارای استعداد های برجسته می باشند، تا سال 57 محدود به تهران و احیانا چند مرکز استان می شد و تعداد این مدارس، انگشت شمار بود اما با پیروزی انقلاب، این مدارس به طرز شگفت انگیزی افزایش یافت و از آن تعداد انگشت شمار به بیش از سیصد واحد رسید تا دانش آموزان دارای استعداد و برجسته در شهرستان ها و مناطق دورافتاده نیز بتوانند از امکانات آن بهره مند شوند.
6 - 2 ) مدارس استثنایی
شاید بهترین و ظریف ترین جلوه عدالت آموزشی، توجه به دانش آموزانی باشد که به دلیل مشکلات ذهنی، جسمی و روانی نیاز به آموزش ها و توجه و مراقبت های ویژه دارند. این مدارس نیز پس از انقلاب بیش از 5 برابر شده است و تعداد آنها از 237 واحد به 1284 واحد رسیده است.
3 ) توسعه
نکته قابل توجه، آن است که جهت گیری عدالت آموزشی، همزمان با شتاب گیری روند توسعه، تحقق یافته است و نگاهی به برخی شاخص ها این ادعا را به اثبات می رساند؛
1 - 3 ) تعداد آموزشگاه ها
طی سال های پس از انقلاب، مدارس حدودا 3 برابر شده و تعداد آنها از 53885 واحد به 149605 واحد افزایش یافته است. خوشبختانه با تخصیص اعتباری بالغ بر 4 میلیارد دلار برای نوسازی و مقاوم سازی مدارس، علاوه بر اعتبارات عمرانی سالیانه، این حرکت از نظر کمی و کیفی به طرز امیدوارکننده ای بهبود یافته و الگوی مدارس زیبا، کارآ و ایستا با الهام از معماری اسلامی، طراوت تازه ای به فضای مدارس بخشیده است. تنها طی سال های 86 و 85 تعداد 9313 مدرسه با چهل هزار کلاس، احداث، نوسازی و مقاوم سازی شد که در تاریخ آموزش و پرورش کشور بی سابقه بوده است.
2 - 3 ) مدرک تحصیلی معلمان
در حالی که تنها 12 درصد معلمان در سال 57، دارای مدرک تحصیلی لیسانس و بالاتر بودند، اینک 49 درصد معلمان تا این سطح علمی ارتقا یافته اند و به طور کلی میانگین تحصیلات کارکنان آموزش و پرورش از 12/2 سال در سال 1357 به 14/64 سال در شرایط کنونی افزایش یافته است.
3 - 3 ) پژوهشسراها
با احداث پژوهشگاه تعلیم و تربیت و پژوهشکده های تابعه و دیگر ساختارهای پژوهشی و پژوهشسراهای دانش آموزی، فعالیت های پژوهشی در آموزش و پرورش پس از انقلاب به سوی سازمان یافتن و نظام مندی حرکت کرد و از جمله پژوهشسراهای دانش آموزی برای نخستین بار پس از انقلاب تاسیس شد و اینک بیش از 270 پژوهشسرای دانش آموزی در سراسر کشور فرصت تحقیق و پژوهش را برای دانش آموزان پژوهشگر فراهم آورده اند.
-4 فعالیت های پرورشی
اگر چه رویکرد فعالیت های پرورشی قبل و بعد از انقلاب کاملا با یکدیگر متباین است اما حتی از نظر کمی هم رشد چشمگیری در این عرصه مشاهده می شود.
1 - 4 ) اردوگاه ها
قبل از انقلاب 35 اردوگاه وجود داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اینک 7 برابر شده و تعداد آنها به 268 اردوگاه رسیده است.
2 - 4 ) کانون های فرهنگی و تربیتی
این کانون ها فرصت فعالیت های فوق برنامه را برای دانش آموزان علاقه مند در عرصه های فرهنگی و هنری، فراهم می آورند و تعداد آنها بیش از 43 برابر شده و از 30 کانون به 1310 کانون افزایش یافته است.
3 - 4 ) واحد های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
طی سال های پس از پیروزی انقلاب، این واحدها در سراسر کشور گسترش یافته و تعداد آنها از 193 واحد به 684 واحد رسیده است، یعنی حدودا 3/5 برابر شده است.
4 - 4 ) تشکل های دانش آموزی
این تشکل ها فرصت دیگری است برای دانش آموزانی که علاقه مند به فعالیت های فوق برنامه هستند. پس از پیروزی انقلاب با پیدایش تشکل های جدید دانش آموزی نظیر بسیج، اتحادیه انجمن های اسلامی، هلال احمر، شورای دانش آموزی، سازمان دانش آموزی، مجلس دانش آموزی و ... تعداد این تشکل ها از 2 تشکل به 9 تشکل افزایش یافت.روشن است که دستاورد های 30 ساله نظام اسلامی و حاصل تلاش مدیران و معلمان ایثارگر را نمی توان در این مختصر برشمرد، و همچنان که برشمردن آنها به معنای تغافل از مشکلاتی نیست که اینک آموزش و پرورش کشور فرا روی خود دارد، بلکه اشاره به این توانمندی ها به منظور جلب توجه برنامه ریزان کلان کشور در راستای عنایت بیش از پیش به این نهاد بالنده و سرنوشت ساز کشور می باشد.

محمود فرشیدی
روزنامه رسالت www resalat news com