مقاوم سازی مدارس در برابر اعتیاد

اعتیاد، واژه ناخوشایندی است که مفاهیمی چون رنج و گرفتاری و... را با خود تداعی می کند.  
نوجوانی که در سنین کم به سوی موادمخدر گرایش می یابد بیش از هر چیز موجب افسوس دیگران می شود.
کم تجربه بودن،همواره باعث شده رفتارهای پرخطر و گرایش به مصرف سیگار و یا موادمخدر در میان نوجوانان بیش از دیگران گسترش یابد. طبق پژوهش ها و تحقیقات انجام شده و عوامل گوناگونی ازجمله طلاق و یا منازعات خانوادگی، نبودن تفاهم بین پدر و مادر و همچنین عوامل اجتماعی نظیر فقر، بیکاری، انتخاب دوست و... در گرایش به اعتیاد نقش اساسی دارد.
البته در هر حالتی استثناء وجود دارد و گاه ممکن است فردی در معرض تمام عوامل ذکر شده قرار بگیرد ولی هرگز به اعتیاد گرایش پیدا نکند.
در مقابل موارد ذکر شده، عواملی نیز وجود دارند که می توانند فرد را در برابر رفتارهای پرخطر محافظت کنند و روش های مقابله با مسایل و مشکلات را به او بیاموزندکه از آن جمله می توان به مدرسه اشاره کرد. مکانی که بسیاری بر نقش حفاظتی آن تاکید دارند و معتقدند برای ساعاتی نسبتا طولانی علاوه بر تعلیم و تربیت، افراد را از محیط و شرایط بیرونی که می تواند موجب انحراف آنان شود مصون می دارد. اما یک مدرسه باید ویژگی های لازم را داشته باشد تا در فهرست عوامل حفاظتی قرار گیرد.
مرجان پشت مشهدی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی که به بررسی ویژگی های مدارس متوسطه آسیب پذیر در برابر سوءمصرف موادمخدر در دبیرستان های شهر تهران پرداخته، در یک جمع بندی کلی این ویژگی ها را چنین عنوان می کند:
▪ کنترل ناقص و انضباط کم
معمولا راهروهای خلوت و دستشویی مدارس جزو مکان هایی هستند که مصرف سیگار و یا رد و بدل کردن مواد، CDهای خاص در آنها راحت تر صورت می گیرد. رفت و آمد کم به این مکان ها این فرصت را برای افراد خاطی فراهم می کند تا دور از کنترل اولیای مدرسه اعمال خلاف انجام دهند.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته این مشکل با نصب دوربین های مداربسته در مدارس حل شده و نظارت کامل بر رفتار دانش آموزان میزان گرایش آنان به سیگار و مواد را کاهش داده است.
البته استفاده از دانش آموزان داوطلب که به کنترل نامحسوس کلاس ها و مکان های خلوت مدرسه می پردازند را هم باید ذکر کرد که گزارش هرگونه مصرف مواد را به اطلاع مسیول مدرسه می رسانند و کیفیت کنترل افراد را افزایش می دهند.
به گفته بسیاری از اولیاء مدرسه که رابطه تنگاتنگی با نوجوانان دارند وقتی دانش آموزان احساس کنند که نظارت بر آنها کامل صورت می گیرد به قوانین مدرسه احترام می گذارند و این توجه به قانون بر رفتار و پیشرفت درسی آنها به مرور زمان تاثیر می گذارد.
استقرار مدارس در محله های پرخطر؛ مناطق و محلاتی که دارای بافت خاصی به لحاظ توزیع و مبادله موادمخدر هستند محل مناسبی برای رفت وآمد افراد معتاد است. قرار گرفتن مکان مدرسه در محله ای آلوده، امکان برخورد و ارتباط نوجوانان با افراد خلافکار را افزایش می دهد و گرایش به مصرف سیگار و مواد را در آنها تقویت می کند.پشت مشهدی در این زمینه می گوید: اگر فضای اطراف مدرسه محل تبادل مواد باشد این فضا عاملی تاثیرگذار خواهد بود. البته در این مورد اتفاق نظر وجود ندارد ولی در بسیاری از تحقیقات ارتباط این عامل با مصرف مواد ذکر شده است.
▪ اطلاع رسانی کم و ناقص به نوجوانان از سوی مدرسه
دادن پیام های هشداردهنده و سخنرانی افراد مطلع نظیر پلیس و یا روانشناس در زمینه اعتیاد کمک بسزایی در افزایش آگاهی نوجوانان و ایجاد حساسیت در آنها می کند. مدرسه مکان مناسبی جهت مداخله در پیشگیری از مصرف مواد است و این امر منوط به میزان فعالیت آن است.
اینکه چه میزان از مدارس ما به نصب پوستر و یا پیام راجع به اعتیاد و مضرات آن در فضای مدرسه می پردازند و یا تا چه اندازه جهت افزایش آگاهی نوجوانان بودجه مصرف می کنند؟ جای تامل دارد. بی شک هر حرکتی زمانی می تواند موثر باشد که به صورت مستمر و جدی پیگیری شود. تنها با اشاره ای مختصر به موضوع اعتیاد ، نمی توان نوجوانان را به این احساس رساند که باید در برابر موادمخدر بسیج شوند و به مبارزه با آن بپردازند.
فقدان تعلق به مدرسه؛ حضور نسبتا طولانی افراد در مدرسه اگر با انگیزه همراه باشد امر تعلیم و تربیت را سریع تر و آسان تر می کند. برای ایجاد احساس پیوستگی به مدرسه معمولا از دبیران با تجربه، وسایل کمک آموزشی نظیر آزمایشگاه فعال و... استفاده می شود اما در کنار این فعالیت ها مسیولان مدارس می توانند با تقویت فعالیت ورزشی از طریق تماس با یک باشگاه ورزشی که در نزدیکی مدرسه است و یا گرفتن تخفیف برای دانش آموزان و تشویق آنان برای انجام ورزش احساس تعلق به مدرسه را در آنان افزایش دهند.مدارسی که محیط خشک و خشن دارند معمولا میزان فرار دانش آموزان در آنها بیشتر است. فرار از مدرسه عامل مهمی است، اکثر بچه های فراری احتمال بیشتری برای درگیری با مصرف مواد دارند.
این گروه با کوچک ترین فرصت از محیط مدرسه فرار می کنند و اوقات خود را در خیابان و یا پارک به بطالت می گذرانند و با مصرف اولین سیگار مسیر زندگی خود را به بیراهه می کشانند.با توجه به سیر نزولی روزافزون سن اعتیاد در جامعه، نقش خانواده و همچنین مدرسه در برنامه های پیشگیری پررنگ تر می شود. مسیولان آموزش و پرورش با برنامه ریزی و صرف بودجه می توانند آموزش های لازم را در محیط مدرسه برای مداخله به اجرا درآورند و نسل جوان را در برابر گرایش به مصرف سیگار و مواد مخدر حفظ کنند.

پروانه حسن زاده
روزنامه همشهری