مقایسه نظام های آموزشی در پنج قاره جهان

امروزه کشورهای مختلف جهان از ساختارهای آموزشی متفاوتی برخوردار هستند که طبیعتا ساختارهای فوق در هرکشوری بنا بر سیاست ها، برنامه ها و اهداف مورد نظر آن کشور متفاوت است. دراین میان، تلاش براین است که نظام آموزشی هر یک از کشورها با تحولات اجتماعی و پیشرفت های فرهنگی متناسب با قرن بیست و یکم همگام گردد و از سویی دیگر، هماهنگی های لازم بین برنامه های آموزشی و بازار کار در حوزه های مختلف خدماتی، صنایع، کشاورزی، بازرگانی و غیره برقرار گردد.  
در طی سال های اخیر، کشور ایران نیز با توجه به ناکارآمدی نظام های آموزشی گذشته در تحقق اهدافی نظیر تناسب تولیدات نظام آموزشی با بازار کار، برخورداری از راهبردها و رویکردهای نوین آموزشی، برخورداری و بهره وری از فن آوری روز در ابعاد مختلف آن و... دستخوش تحولاتی نه چندان گسترده و بعضا موردی بوده است. اما از آن جا که اعمال تغییرات مذکور هنوز ازشکل آرمانی برخوردار نگردیده است،آشنایی و بررسی ساختار نظام به عنوان سرآغاز مطالعات جامع درخصوص تجارب آموزشی کشورهای مختلف به ویژه کشورهایی که از شرایط و امکانات مشابه کشور ایران برخوردار هستند مطرح است.
● قاره آسیا
در قاره پهناور آسیا با مجموعه متنوعی از نظام های آموزشی مواجه هستیم که از یک سو برخی به دلیل تطابق بیش تر وضعیت نظام با اهداف از پیش تعیین شده و برخورداری از امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی آموزش دیده از وضعیت مطلوب تری برخوردار بوده و از سوی دیگر برخی نیز با ادامه حاکمیت روش های سنتی برنظام آموزشی مدارس از بازدهی لازم برخوردار نبوده و به دلایل عدم تامین منابع مالی مورد نیاز، عدم برخوداری از امکانات، فرصت ها، تجهیزات و شرایط لازم از آموزشی پویا محروم هستند. در این پیش گفتار تجزیه و تحلیل نظام آموزشی کشورهای جهان مد نظر نبوده بلکه به نگاهی توصیفی به اطلاعات موجود اکتفا می گردد.
▪ مقطع آموزش پایه:
براساس قوانین مصوب هر یک از کشورهای جهان بخشی از مقطع تحصیلی به عنوان مقطع آموزش پایه تلقی گردیده و کلیه شهروندان موظف اند که پس از احراز شرایط لازم و قانونی ازآموزش قانونی این مقطع برخوردار گردند. دولت ها نیز به نوبه خود موظف اند در جهت برخورداری هرچه بیشتر شهروندان از این مقطع تسهیلات لازم را فراهم نموده و به ارایه خدمات به صورت رایگان مبادرت کنند. مقطع آموزش اجباری در برخی از کشورهای قاره آسیا (26 درصد) من جمله کشورهای ترکیه، سوریه، ویتنام، ایران، امارات متحده عربی و... تنها شامل مقطع آموزش ابتدایی و در سایر کشورها نیز (48 درصد) این مقطع دو مقطع آموزش ابتدایی و مقدماتی متوسطه را شامل می گردد.
در میان کشورهای آسیایی طولانی ترین مقطع آموزش پایه به کشورهای برونیی دارالسلام با 12 سال و کشورهای آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان به مدت 11 سال تعلق دارد. کوتاه ترین مقطع آموزش پایه نیز به کشورهایی اختصاص دارد که آموزش در آن مقطع تنها مختص مقطع ابتدایی بوده و حداقل دوره آموزشی 5 سال به طول می انجامد. از جمله کشورهای فوق می توان به کشورهای میانمار، مغولستان، ویتنام و... اشاره کرد.
▪ سن ورود به مقطع آموزش پیش دبستانی:
در میان کشورهای آسیایی کمترین سن ورود به آموزش پیش دبستانی سن 2 سالگی (در کشورهای قبرس و فلسطین و بیش ترین سن ورود به این مقطع سن5 سالگی است که در کشورهای تایلند، اندونزی، ایران و... مشاهده می گردد. در اکثریت قریب به اتفاق کشورهای قاره آسیا سن ورود به مقطع آموزش پیش دبستانی 3 سال (48 درصد) و یا 4 سال (34 درصد) می باشد. لازم به ذکر است مقطع آموزش پیش دبستانی در عمده نظام های آموزشی کشورهای دنیا اجباری نیست.
▪ مقطع آموزش ابتدایی:
پایین ترین سن ورود به مقطع آموزش ابتدایی سن 5 سالگی (در کشورهای، پاکستان، سریلانکا، میانمار) و مسن ترین دانش آموزان شاغل به تحصیل در مقطع ابتدایی نیز در کشورهای فلسطین و اردن به دلیل طولانی بودن آن مقطع با 15 سال سن و کشور یمن با 14 سال سن مشاهده می گردد. طولانی ترین مقطع آموزش ابتدایی (10 سال) در کشورهای فلسطین و اردن مشاهده می گردد.
▪ مقطع آموزش متوسطه:
مقاطع آموزش رسمی با توجه به اهمیت مقاطع در نظام آموزشی کشورهای جهان به دو مقطع اصلی آموزش ابتدایی و متوسطه تقسیم می گردد در برخی از کشورهای قاره آسیا (14 درصد) نظام آموزشی تنها به دو مقطع مذکور تقسیم شده و از انشعابات بیشتری برخوردار نیست. به عنوان مثال درکشور آنگولا (دوره ابتدایی 10 سال و مقطع متوسطه4 سال)، یمن (دوره ابتدایی 9 سال و مقطع متوسطه 3 سال ) به طول می انجامد و این درحالی است که در اکثر کشورهای این قاره (86 درصد) مقطع آموزش متوسطه خود از دو مقطع کوتاه تر با عناوین مقطع مقدماتی متوسطه و مقطع تکمیلی متوسطه متشکل می گردد. کوتاه ترین طول مدت متوسطه در مجموع کشورهای قاره آمریکا در کشور ونزویلا با طول مدت 2 سال و در کشور السالوادور و برزیل با طول مدت 3 سال و طولانی ترین مقطع متوسطه 8 سال نیز در کشورهای سریلانکا،کویت و در کشورهای آذربایجان، بنگلادش، ترکمنستان، سنگاپور، هند به مدت (7سال) مشاهده می گردد.
طولانی ترین مقطع مقدماتی متوسطه در کشور سریلانکا با 6 سال طول مدت مقطع و کوتاه ترین آن با 2 سال طول مدت مقطع در کشور بوتان مشاهده می گردد. طولانی ترین مقطع تکمیلی متوسطه 4 سال (در کشور های پاکستان، کویت، ایران) و کوتاه ترین مقطع در کشورهای چین، گرجستان، مغولستان، مالدیو و....مشاهده می گردد.
● قاره آفریقا
در قاره آفریقا به دلیل وجود کشورهای متعدد شاهد تنوع زیادی در نظام های آموزشی می باشیم. به طور مسلم اکثریت کشورهای قاره آفریقا در زمره کشورهای توسعه نیافته قرار گرفته و برخی در زمره کشورهای درحال توسعه محسوب می گردند. تبعات چنین وضعیتی در مجموع شرایطی را پدید می آورد که به جز در مواردی معدود، نظام های آموزشی این قاره به دلیل عدم برخورداری از امکانات و تجهیزات لازم، نیروی انسانی متخصص و عدم سرمایه گذاری و پشتیبانی های مالی لازم از کیفیت قابل توجهی برخوردار نباشد. با این وجود کلیه این موارد مانع از این نمی گردد که جنبه های مثبت به صورت موردی وجود نداشته و یا در برخی نمونه های معدود نظام های موفق، تجارب قابل استفاده ای وجود نداشته باشد. به طور کلی از نکات برجسته در مطالعات نظام های آموزشی قاره آسیا می توان به اجرای طرح ها و برنامه های جهانی آموزش اشاره کرد که در جهت رفع محرومیت، افزایش پوشش تحصیلی، ارتقای کیفیت آموزشی و... به اجرا در آمده است. طی تحقیقات به عمل آمده مشخص گردیده است که مطالعه و بررسی راهبردهای فوق تا حدود زیادی راه گشا و اثر بخش بوده است.
▪ مقطع آموزش پایه:
براساس قوانین مصوب کشور بخشی از مقطع تحصیلی به عنوان مقطع آموزش پایه تلقی گردیده و کلیه شهروندان موظف اندکه پس از احراز شرایط لازم و قانونی از آموزش قانونی این مقطع برخوردار گردند. دولت ها نیز به نوبه خود موظف اند در جهت برخورداری هرچه بیشتر شهروندان از این مقطع تسهیلات لازم را فراهم نموده و به ارایه خدمات به صورت رایگان مبادرت نمایند.
مقطع آموزش پایه در بسیاری از کشورهای قاره آفریقا (50 درصد) تنها شامل مقطع آموزش ابتدایی می گردد مانند (کشورهای اتیوپی، چاد، کامرون، گینه) و این درحالی است که در برخی کشورها نیز (41 درصد) این مقطع از دو مقطع ابتدایی و مقدماتی متوسطه متشکل می گردد.
این وضعیت در کشورهای الجزایر، کنگو، تونس، نامبیا، نیجر و.... مشاهده می گردد.
لازم به ذکر است برخی از کشورها (9 درصد) اطلاعات مربوط به این مقطع را گزارش نکرده اند. در میان کشورهایی آفریقایی طولانی ترین مقطع آموزش پایه به کشورهای ری یونیون، سنت هلنا، گابن و... با 10 سال مقطع آموزش تعلق دارد.
کوتاه ترین مقطع آموزش پایه نیز به کشورهایی اختصاص دارد که آموزش در آن مقطع تنها مختص مقطع ابتدایی با حداقل دوره آموزشی 4 ساله می باشد که از آن جمله می توان به کشورهای سایوتومه و پرنسیپه اشاره کرد.
▪ سن ورود به آموزش پیش دبستانی:
درمیان کشورهای آفریقایی کمترین سن ورود به آموزش پیش دبستانی سن 2 سالگی (در کشورهای ری یونیون) و بیش ترین سن ورود به این مقطع سن 6 سالگی است که در کشور نامیبیا مشاهده می گردد. در اکثر کشورهای این قاره سن ورود به مقطع پیش دبستانی در سنین 3 سال (38 درصد) یا 4 سال (36 درصد) می باشد. لازم به ذکر است مقطع آموزش پیش دبستانی در اکثر نظام های آموزشی کشورهای دنیا اجباری نیست.
▪ مقطع آموزش ابتدایی:
پایین ترین سن ورود به مقطع آموزش ابتدایی سن 5 سالگی در کشورهای، سنت هلنا، سیرالیون و موریتوس دیده شده و مسن ترین دانش آموزان شاغل به تحصیل در مقطع ابتدایی نیز در کشور لیبی به دلیل طولانی بودن آن مقطع با 14 سال سن مشاهده می شود. طولانی ترین مقطع ابتدایی با 9 سال طول مدت مقطع در کشورلیبی پس از آن ها کشورملاوی و سودان با 8 سال مشاهده می گردد. کوتاه ترین طول مقطع نیز4 سال بوده که در کشورهایی مثل سایوتومه و پرنسیپه و آنگولا مشاهده می گردد.
▪ مقطع آموزش متوسطه:
به طورکلی مقاطع آموزش رسمی با توجه به اهمیت مقاطع در نظام آموزشی کشورهای جهان به دو مقطع اصلی آموزش ابتدایی و متوسطه تقسیم می گردد. در برخی از کشورهای قاره آفریقا (5/12 درصد) نظام آموزشی تنها به دو مقطع مذکور تقسیم شده و از تفکیک بیشتری برخوردار نیست. به عنوان مثال درکشور روآندا (دوره ابتدایی 7 سال و مقطع متوسطه6 سال)، کنیا (دوره ابتدایی 8 سال و مقطع متوسطه 4 سال) و لیبی (دوره ابتدایی 9 سال و مقطع متوسطه 3 سال)، اما در اکثر کشورهای این قاره (5/87 درصد) مقطع متوسطه خود از دو مقطع کوتاه تر تقسیم می شود که با عنوان دوره مقدماتی متوسطه و مقطع تکمیلی متوسطه شناخته می گردد.
کوتاه ترین طول مدت متوسطه در مجموع کشورهای قاره افریقا در کشور های لیبی و سودان با طول مدت 3 سال مشاهده شده و طولانی ترین مقطع متوسطه 7 سال در کشورهای گینه. موزامبیک، چاد و... دیده می شود. طولانی ترین مقطع تکمیلی متوسطه 5 سال است که درکشور موزامبیک دیده شده و کوتاه ترین مقطع در کشورهایی لسوتو، ملاوی آفریقای جنوبی و... مشاهده می گردد.
● قاره اقیانوسیه
▪ مقطع آموزش پایه:
براساس قوانین مصوب در هرکشور بخشی از مقطع تحصیلی به عنوان مقطع آموزش پایه تلقی گردیده و شهروندان موظف اند که پس از احراز شرایط لازم و قانونی، آموزش این مقطع را سپری نمایند.
دولت نیز به نوبه خود موظف است برای شهروندان واجد شرایط این مقطع تسهیلات لازم را فراهم کرده و این خدمات را به صورت رایگان ارایه نماید.
مقطع آموزش پایه در برخی از کشورهای این قاره (20 درصد) برای مثال کشورهای تووالو، جمهوری وانواتو، ساموآ و... تنها مقطع ابتدایی، را دربرمی گیرد و در اکثر کشورها نیز (65 درصد) این مقطع شامل دو مقطع ابتدایی و مقدماتی متوسطه می شود. این روال آموزشی در کشورهایی مانند استرالیا، توکلو، زلاندنو، گوام به اجرا در می آید.
لازم به توضیح است برخی از کشورها (15 درصد) از دادن اطلاعات مربوط به این مقطع امتناع ورزیده اند. درمیان کشورهای اقیانوسیه طولانی ترین مقطع آموزش پایه مربوط به کشورهای توکلو و سانوآی آمریکا با 12 سال طول مدت مقطع است. کوتاه ترین مقطع آموزش اجباری متعلق به جمهوری وانواتو می باشد که در آن مقطع، آموزش حداقل 6 سال به طول می انجامد.
▪ سن ورود به آموزش پیش دبستانی:
درمیان کشورهای آمریکایی کمترین سن ورود به آموزش پیش دبستانی سن 2 سالگی بوده که در کشور زلاندنو مشاهده شده و بیش ترین سن ورود به این مقطع 5 سالگی است که در کشورهای گوام، نایورو و پاپواگینه نو دیده شده است. در نیمی از کشورهای این قاره سن ورود به مقطع پیش دبستانیی سن 3 سالگی بوده و در بقیه کشورها این میزان، از سن 2 سالگی تا 5 سالگی متغیر می باشد.
▪ مقطع آموزش ابتدایی:
پایین ترین سن ورود به مقطع آموزش ابتدایی سن 5 سالگی است که در کشورهای استرالیا، توکلو، زلاندنو و... دیده می شود و مسن ترین دانشآموزان شاغل به تحصیل در مقطع ابتدایی نیز در کشورهای توکلوو، توالو و گوام و... به دلیل طولانی بودن آن مقطع با 13 سال سن مشاهده می شود.
طولانی ترین مقطع ابتدایی با 9 سال در توکلوو و پس از آن کشورهای ساموآی آمریکا، گوام و ساموآ با 8 سال طول مدت مقطع مشاهده شده است. طول مقطع نیز 5 سال بوده که در کشورهایی مثل کالدونیای جدید و پولنسیا فرانسه دیده می شود.
▪ مقطع آموزش متوسطه:
به طور کلی مقاطع آموزش رسمی با توجه به اهمیت مقاطع در نظام آموزشی کشورهای جهان به دو بخش اصلی آموزش ابتدایی و متوسطه تقسیم می گردد. در برخی از کشورها قاره اقیانوسیه (45 درصد) نظام آموزشی تنها به دو گروه مورد اشاره تقسیم گردیده و از تفکیک بیشتری برخوردار نیست.
برای مثال کشور توکلوو (دوره ابتدایی 9 سال ومقطع متوسطه 2 سال)، نییو (دوره ابتدایی 6 سال ومقطع متوسطه 6 سال) و جزیره نورفورک (دوره ابتدایی 7 سال ومقطع متوسطه 4 سال). اما در بقیه کشورهای این قاره (55 درصد) مقطع متوسطه خود به خود به دو مقطع کوتاه تر تقسیم گردیده که با عناوین مقطع مقدماتی متوسطه و مقطع تکمیلی متوسطه شناخته می شوند.
کوتاه ترین طول مدت متوسطه در مجموع کشورهای قاره اقیانوسیه در کشور توکلوو با مدت 2 سال و در کشورهای تووالو، گوام، نایورو با طول مدت 3 سال مشاهده شده و طولانی ترین مقطع متوسطه 7 سال در کشورهایی مانند تونگا، جمهوری وانواتو، زلاندنو و... دیده می شود. طولانی ترین مقطع مقدماتی متوسطه در کشورهای پولنسیافرانسه، زلاندنو، کالدونیای جدید و... با 4 سال طول مقطع و کوتاه ترین آن با 2 سال طول مدت مقطع در کشورهای جزایر اقیانوس آرام و ساموآی آمریکا دیده می شود. طولانی ترین مقطع تکمیلی متوسطه 3 سال است که در کشورها مانند جزایر کوک، جمهوری وانواتو، زلاندنو و.... دیده شده و کوتاه ترین مقطع با 2 سال طول مدت مقطع در کشورهایی مانند استرالیا، جزایر سلیمان، ساموآ و مشاهده می شود.
● قاره آمریکا
قاره آمریکا خود از دو بخش آمریکای شمالی و جنوبی تشکیل شده است که به طور نسبی می توان چنین تقسیم بندی را به نوعی به بعد آموزشی آن قاره نیز تعمیم داد، چرا که در آمریکای شمالی کیفیت آموزشی دو کشور بزرگ و توسعه یافته کانادا و ایالات متحده آمریکا که قسمت اعظم این قاره را تشکیل داده اند، در مقایسه با دیگر کشورها از مطلوبیت چشم گیری برخوردار است و دلایل این مطلوبیت را می توان در بسیاری از عوامل از جمله توجه سرمایه گذاری همه جانبه در حوزه آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهم ترین عوامل توسعه جامعه، مطالعه و تحقیق مستمر برای بهبود روند کیفی و کمی آموزش، برخورداری از وسایل کمک آموزشی و فن آوری روز، شیوه های نوین تربیت معلم و روش های آموزشی و... جستجو کرد.
عامل موثر دیگری که نقشی انکارناپذیر بر کیفیت آموزشی دارد برخورداری کشورهای مذکور از نظام آموزشی غیرمتمرکز است، به نحوی که هر یک از ایالت ها دارای وزارت آموزش و پرورش مجزا بوده و آن وزارت می تواند در محدوده ایالت خود از استقلال و قدرت تصمیم گیری لازم برای اداره امور برخوردار باشد. همین موضوع سبب رقابتی سازنده بین ایالت های مختلف شده و در نهایت به مدد دیگر عوامل در مقایسه با کشورهای آمریکای جنوبی چهره مطلوبتری از نظام آموزشی را ترسیم می نماید.
البته توضیح این نکته ضرورت دارد که بر شمردن امتیازات فوق به منزله نامناسب بودن وضعیت آموزش در کشورهای آمریکای جنوبی نیست، چرا که اصلاحات آموزشی انجام شده یکی و دو دهه اخیر در برخی از کشورها تحولات فراوانی در ارتقا سطح آموزش آن کشورها به وجود آورده است. مطالعه و بررسی هر کدام از آن موارد می تواند راه گشای کارشناسان و برنامه ریزان آموزشی شود.
▪ مقطع آموزش پایه:
براساس قوانین مصوب در هرکشور بخشی از مقطع تحصیلی به عنوان مقطع آموزش پایه تلقی شده و همه شهروندان موظف هستند که پس از احراز شرایط لازم و قانونی از آموزش این مقطع برخوردار شوند. دولت نیز به نوبه خود موظف است برای برخورداری هرچه بیشتر شهروندان از این مقطع تسهیلات لازم را فراهم کرده و این خدمات را به صورت رایگان ارایه کند.
مقطع آموزش پایه در برخی از کشورهای این قاره (31 درصد) تنها مقطع ابتدایی را در برمی گیرد برای مثال کشورهای، پاناما، مکزیک، پرو، پاراگویه و..... و در برخی از کشورها (69 درصد) نیز مانند، آرژانتین، ایالات متحده آمریکا، دومینیکن گرانادا و... مشاهده می شود.
درمیان کشورهای آمریکایی طولانی ترین مقطع آموزش پایه مربوط به کشور سنت کریستوفرونویس با 12 سال طول مدت مقطع است. کوتاه ترین مقطع آموزش پایه نیز به کشورهایی اختصاص دارد که آموزش در آن مقطع تنها مختص مقطع ابتدایی بوده و حداقل 5 سال به طول می انجامد مانند کشور کلمبیا.
▪ سن ورود به آموزش پیش دبستانی:
در میان کشورهای آمریکایی کمترین سن ورود به آموزش پیش دبستانی سن 2 سالگی بوده که در کشورهای گوادلوپ، مارتینی گویان فرانسه و... مشاهده می شود و بیش ترین سن ورود به این مقطع 5 سالگی است که کشورهای، پاناما، گواتمالا، کوبا و شیلی از آن جمله اند. در اکثر کشورهای این قاره سن ورود به مقطع پیش دبستانی 3 سال (47 درصد) است.
▪ مقطع آموزش ابتدایی:
پایین ترین سن ورود به مقطع آموزش ابتدایی سن 5 سالگی است که در کشورهای، باهاما بلیز و سنت لوسیا و... دیده می شود و مسن ترین دانش آموزان شاغل به تحصیل در مقطع ابتدایی نیز در کشور السالوادور و به دلیل طولانی بودن آن مقطع با 15 سال سن و سپس کشورهای برزیل و ونزویلا با 14 سال سن مشاهده می شود. طولانی ترین مقطع ابتدایی با 9 سال در کشورهای السالوادور و ونزویلا و پس از آن ها کشورهای دومینیکن، شیلی، برزیل و... با 8 سال طول مدت مقطع مشاهده می شود. کوتاه ترین طول مقطع 5 سال بوده که در کشورهایی مثل، کلمبیا، گویان، فرانسه، گودالوپ و... به اجرا درمی آید.
▪ مقطع آموزش متوسطه:
به طور کلی مقطع های آموزش رسمی با توجه به اهمیت مقطع ها در نظام آموزشی کشورهای جهان به دو بخش اصلی ابتدایی و متوسطه تقسیم می شود در برخی از کشورهای قاره آمریکا (35 درصد) برای مثال بلیز (دوره ابتدایی 8 سال ومقطع متوسطه 4 سال )، و برزیل (دوره ابتدایی 8 سال ومقطع متوسطه 3 سال) نظام آموزشی تنها به دو گروه مورد اشاره تقسیم شده و از تفکیک بیشتری برخودار نیست. اما در اکثر کشورهای این قاره (65 درصد) مقطع متوسطه به دو مقطع کوتاه تر تقسیم گردیده که با عنوان مقطع مقدماتی متوسطه و مقطع تکمیلی متوسطه شناخته می شوند.
کوتاه ترین طول مدت متوسطه در مجموع کشورهای قاره آمریکا در کشور ونزویلا با طول مدت 2 سال و در کشور السالوادور و برزیل باطول مدت 3 سال مشاهده شده و طولانی ترین مقطع متوسطه 7 سال در کشورهای جاماییکا، سورینام، گودالوپ و..... به اجرا در می آید. طولانی ترین مقطع مقدماتی متوسطه در کشور سنت ویسنت و گرنادین با 5 سال طول مقطع و سپس کشورهای پرو و شیلی دیده می شود. طولانی ترین مقطع تکمیلی متوسطه 4 سال است که در کشور جاماییکا دیده شده و کوتاه ترین مقطع با 2 سال طول مدت مقطع مانند هندوراس، نیکاراگوا و آرژانتین و .... به اجرا در می آید.
● قاره اروپا
درمیان قاره های جهان قاره اروپا را می توان به عنوان جایگاهی قلمداد کرد که مجموعه ای از پیشرفته ترین و متنوع ترین نظام های آموزشی را در خود جای داده است. دلایل پیشرفت این نظام ها را می توان در عواملی ذیل جستجو کرد:
1) استقرار و اجتماع اکثر کشورهای توسعه یافته در این قاره،
2) قدمت فرهنگی و سوابق ممتد و طولانی علمی و آموزشی در هر یک از کشورها،
3) وقوف براهمیت و نقش آموزش و پرورش در توسعه جامعه و سرمایه گذاری های لازم در این زمینه،
4) شناسایی و بهره برداری مفید کشورها از منابع، ظرفیت ها و پتانسیل های موجود خود،
5) برنامه ریزی و آینده نگری های لازم،
6) ساختار مناسب مدیریتی حاکم بر نظام آموزشی،
7) بهره گیری از مشارکت های موثر مردمی،
8) برخورداری و به کارگیری فنآوری پیشرفته در چارچوب برنامه آموزشی.
لازم به توضیح است میزان کارآیی نظام های آموزشی و برخوداری از عوامل فوق در کشورهای این قاره یکسان نبوده و می توان کشورهای مختلف را از این نظر به سطوحی مختلفی تقسیم بندی کرد. اما شاخص ترین نمونه ها را می توان در کشورهای آلمان، انگلیس، اسکاندیناوی و... مشاهده کرد. همان گونه که در ابتدا نیز در این نوشتار نگاهی توصیفی به ساختار نظام آموزشی مدنظر بوده و طرح مطالب فوق تنها به منظورجلب توجه پژوهش گران و علاقه مندان به این حوزه برای بررسی و مطالعه در زمینه شیوه های مختلف مدیریت و اداره آموزش و پرورش، نوآوری های آموزشی، پیوند آموزش با بازار کار و اشتغال، حضور موثر مردم و مشارکت های مردمی در آموزش و غیره است که در گام های بعدی می تواند حوزه مطالعاتی مناسبی را پیش روی علاقه مندان امر آموزش قرار دهد.
▪ مقطع آموزش پایه:
آموزش پایه در تعداد کمی از کشورهای این قاره (7 درصد) برای مثال کشورهای آلبانی، مقدونیه، لهستان و..... تنها مقطع ابتدایی را در برمی گیرد. در اکثر کشورها نیز (88 درصد) این مقطع شامل مقطع ابتدایی و مقدماتی متوسطه می شود. این وضعیت در کشورهایی مانند آلمان، بلژیک، انگلیس، هلند و... مشاهده می شود. لازم به توضیح است تعداد معدودی از کشورها (5درصد) اطلاعات ویژه این مقطع را گزارش نکرده اند.
درمیان کشورهای اروپایی طولانی ترین مقطع آموزش پایه مربوط به کشور هلند با 13 سال و بعد از آن کشورهایی مانند آلمان، جبل الطارق، بلژیک و... به میزان 12 سال به طول می انجامد. کوتاه ترین مقطع آموزش پایه نیز 8 سال بوده که در کشورهایی مانند اسلوانی، بلغارستان، رومانی، سن مارینو و... مشاهده می شود.
▪ سن ورود به آموزش پیش دبستانی:
درمیان کشورهای اروپایی کمترین سن ورود به آموزش پیش دبستانی سن 2 سالگی بوده که در کشورهای، اسپانیا، ایسلند، فرانسه و... مشاهده شده و بیش ترین سن ورود به این مقطع 5 سالگی است که تنها در کشور سوییس به اجرا در می آید. در اکثر کشورهای این قاره سن ورود به مقطع پیش دبستانی سن 3 سال است.
▪ مقطع آموزش ابتدایی:
پایین ترین سن ورود به مقطع آموزش ابتدایی سن 4 سالگی است که در کشور جبل الطارق دیده شده و در عین حال پایین ترین سن ورود به این مقطع در جهان است و مسن ترین دانش آموزان شاغل به تحصیل در مقطع ابتدایی نیز در کشورهای لهستان و مقدونیه به دلیل طولانی بودن آن مقطع با 14 سال سن مشاهده می شود.
طولانی ترین مقطع ابتدایی با 8 سال طول مدت مقطع نیز در کشورهای آلبانی، جبل الطارق و مقدونیه، به اجرا در می آید. کوتاه ترین طول مقطع نیز 3 سال بوده که متعلق به کشورروسیه فدرال است و در عین حال این مدت زمان رکورد کوتاه ترین مقطع ابتدایی در جهان نیز به حساب می آید.
▪ مقطع آموزش متوسطه:
به طور کلی مقطع های آموزش رسمی با توجه به اهمیت آن ها در نظام آموزشی کشورهای جهان به دو بخش اصلی ابتدایی و متوسطه تقسیم می شوند. در برخی از کشورهای قاره اروپا (7 درصد) برای مثال کشورهای آلبانی، مقدونیه و لهستان (دوره ابتدایی 8 سال و مقطع متوسطه 4 سال) نظام آموزشی تنها به دو گروه مورد اشاره تقسیم شده و از تفکیک بیشتری برخودار نیست، اما در اکثر کشورهای این قاره (86 درصد) مقطع متوسطه به دو مقطع کوتاه تر تقسیم گردیده که با عناوین مقطع مقدماتی متوسطه و مقطع تکمیلی متوسطه شناخته می شوند. کوتاه ترین طول مدت متوسطه در مجموع کشورهای قاره اروپا در کشورآلبانی، مقدونیه و لهستان با طول مدت 4 سال مشاهده گردیده و طولانی ترین مقطع متوسطه 9 سال است که در کشور آلمان به اجرا در می آید و در عین حال طولانی ترین دوره متوسطه در جهان به حساب می آید. طولانی ترین مقطع مقدماتی متوسطه در کشور آلمان با 6 سال و سپس 5 سال در کشورهای لتونی، لیتوانی، روسیه فدرال و....مشاهده می شود و کوتاه ترین آن نیز با 2سال طول مدت درکشورهای اسپانیا، استونی، بلژیک، مالت و... به اجرا در می آید. طولانی ترین مقطع تکمیلی متوسطه 5 سال است که در کشورهایی مانند سن مارینو و مالت، و کوتاه ترین مقطع با 2 سال طول مدت مقطع در کشورهایی مانند اوکراین، ایرلند، روسیه سفید و... مشاهده می شود.

روزنامه مردم سالاری