آموزش و پرورش تطبیقی چیست؟

در روزگار ما، همهِ ملتها، با هر نظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته و یا در حال پیشرفت به مسأله برنامه ریزی و اصلاحات آموزشی، با توجه به آخرین روش های آموزشی و فنی و پیشرفت های علمی جهان، توجه خاص دارند.  
این توجه تقریباً فراگیر و جهانی است و نسبت به دیگر فعالیت های اجتماعی از اولویت خاص برخوردار است. بررسی تاریخ تحول نظام های آموزشی جهان نشان می دهد که برای تحقق این امر، بیشتر کشورهای پیشرو از مطالعات و پژوهش های تطبیقی در زمینه آموزش و پرورش بهره گرفته اند و از آن به عنوان شرط لازم برای طراحی نظام های آموزشی نوین خویش نام می برند و بر لزوم و ضرورت این گونه بررسی ها قبل از اقدام به هرگونه اصلاحات آموزشی جامع برای رفع نیازمندیهای رو به رشد اقتصادی، فرهنگی و فنی خویش تأکید می ورزند.
امروزه متفکران و متخصصان مراکز تعلیم و تربیت بین المللی بر ضرورت ایجاد این رشتهِ نوین علمی در مؤسسات آموزش عالی و دانشگاه ها در سطوح کارشناسی ارشد و دکترا تأکید می ورزند و این تأکید، از اهمیت کار و نقش محققان این رشتهِ علمی در معرفی نظام های آموزشی موفق جهان، شناخت مسایل آموزش و پرورش، معرفی نوآوری ها و روش های جدید در قلمرو آموزش و پرورش و دستاوردهای شگرف ناشی از آن، حاصل شده است.
گنجاندن درس آموزش و پرورش تطبیقی در برنامهِ درسی دانشجویان رشته های علوم تربیتی، مدیریت و برنامه ریزی آموزشی و علوم اجتماعی در کشور ما حدود سی سال سابقه دارد، لیکن تاکنون به علل عدیده از جمله ضعف آگاهی و اطلاع دقیق از هدف ها و کاربرد واقعی بررسی های تطبیقی آموزش و پرورش و یا دسترسی نداشتن به مطالعات نوین تطبیقی که پژوهندگان معاصر به عمل آورده اند، این رشتهِ علمی جایگاه به حق خود را به عنوان ابزار لازم برای توسعه و اصلاحات بنیادین آموزشی به دست نیاورده است.
ولی با این حال امیدواریم این گونه مطالعات با توجه به تأکیدی که برنامه ریزان آموزش عالی کشور دارند، بسط و توسعهِ بیشتری یابد و پژوهندگان آموزش و پرورش تطبیقی کشورمان در راستای معرفی این دانش نوین از طریق تألیف و نگارش کتاب و نشر آثار خویش همت گمارند. در حال حاضر، کشور ما یکی از مراحل مهم و اساسی و در عین حال حساس و دقیق خود را در زمینهِ توسعهِ آموزش و پرورش می گذراند. بدیهی است به موازات بسط و توسعهِ نهاد آموزش و پرورش باید به مطالعات تطبیقی آموزش و پرورش دست زد، زیرا این گونه مطالعات زمینه را برای انتقاد و رفع مشکلات نظام آموزش و پرورش فراهم می کند و اداره کنندگان چنین دستگاهی را در کشف وتحلیل مسایل تربیتی یاری می دهد. به سخن دیگر، آگاهی از تغییرات و اصلاحاتی که در نظام های تربیتی کشورهای دیگر رخ داده است و مشکلاتی که آنان در اصلاح و توسعهِ آموزش و پرورش خویش داشته اند و آشنایی با روش ها و تدابیری که برای حل این مشکلات به کار برده اند می تواند ما را در شناسایی مسایل آموزشی و اتخاد تدابیر شایسته برای حل و فصل رضایت بخش آنها، خصوصاً در زمانی که در اندیشهِ بنیاد نهادن نظام نوین آموزشی هستیم، یاری دهد. همچنین این امر می تواند این امکان را فراهم نماید که با ژرف اندیشی نسبت به اصلاحات آموزشی بنگریم و در مقام قانون گذار، برنامه ریز و مجری طرح های آموزشی و اداره کنندگان کانون های تعلیم و تربیت با گام های استوار و سنجیده حرکت خویش را در تأمین خیر و صلاح عمومی آغاز کنیم و همان تجارب را که دیگران با صرف زمان و سرمایه گذاری وسیع به دست آورده اند، به علت بی اطلاعی، دوباره حاصل ننماییم.
بی سبب نیست که در جوامع پیشرفته و حتی مترقی جهان، هر روز بر وسعت مطالعات و پژوهش های تطبیقی در آموزش و پرورش بر شمار کانون های علمی که این قبیل بررسی ها را در سرلوحه اشتغالات خویش قرار داده اند اضافه می شود و سیر تکاملی در این زمینه همچنان ادامه دارد و شمول این گونه بررسی ها از نظر جغرافیایی و منطقه ای نسبت به گذشتهِ نه چندان دور فراگیر شده است.
● تعریف آموزش و پرورش تطبیقی
تطبیق و مقایسه به عملی اطلاق می شود که در آن دو یا چند پدیده را در کنار هم قرار داده، برای یافتن وجوه اختلاف و تشابه، آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. اصولاً در زندگی روزمره بدون کار تطبیق و مقایسه نمی توان تصمیمی اتخاذ نمود و راه و روشی برای حل و فصل رضایت بخش امور انتخاب کرد. مثلاً زمانی که یک کالای خاص را از میان انواع مشابه آن برای خرید برمی گزینیم و یا از میان چند رشتهِ تحصیلی، رشته دلخواه خویش را انتخاب می کنیم و یا از میان چندین شیوهِ ادارهِ امور مؤسسه های آموزشی ،کار مدیریت یک مؤسسه را بر سایر مؤسسات آموزشی ترجیح می دهیم، در تمامی این موارد به نوعی مقایسه و تطبیق مبادرت ورزیده ایم که به اعتقاد خود به گزینش اصلح منتهی شده است.
در حیطهِ آموزش و پرورش، این مقایسه یا تطبیق می تواند میان رویدادهای آموزشی در داخل یک نظام آموزش و پرورش صورت گیرد و یا در سطح وسیع تری ویژگی های گوناگون یک نظام تربیتی با نظام های تربیتی کشورهای دیگر مقایسه شود.
بدین سان آموزش و پرورش تطبیقی را می توان چنین تعریف کرد:
آموزش و پرورش تطبیق ترجمهِ اصطلاح < comparative education>است و به دانشی اطلاق می شود که موضوع آن شناسایی، تحلیل و مقایسه شباهت ها و تفاوت های پدیده های تربیتی در داخل یک نظام آموزشی و یا میان نظام های آموزش و پرورش کشورهای مختلف جهان با توجه به عوامل اجتماعی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی مؤثر در تشکل و پیدایش آنها است.
● اهداف و کاربرد مطالعات و پژوهش های تطبیقی در زمینهِ آموزش و پرورش
اصولاً بررسی های تطبیقی در حوزهِ آموزش و پرورش در جهت تحقق هدف های زیر انجام می شود:
▪ کشف حقایق و مسایل تربیتی کشور خویش از طریق تحلیل و شناخت مسایل نظام های آموزشی کشورهای دیگر
▪ ارزیابی مبتنی بر واقعیت نگری و پرهیز از خودشیفتگی فرهنگی منبعث از قوم گرایی، ایدیولوژی و تمایلات ناسیونالیستی افراطی
▪ برنامه ریزی
▪ برقراری و توسعه روابط فرهنگی میان کشورهای مختلف جهان در جهت وحدت و ایجاد صلح و دوستی و تفاهم میان انسانها
▪ معرفی نوآوریهای آموزشی
▪ شناخت مسایل جهانی آموزش و پرورش
● بیان ضروریات آموزش و پرورش تطبیقی
آموزش و پرورش تطبیقی یکی از رشته های علوم تربیتی است که موضوع آن تجزیه و تحلیل و شناخت شباهتها و تفاوتهای موجود میان پدیده ها، نهادها و نظام های آموزشی است. این شناخت و تفسیر آن باید در متن اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی رویدادهای تربیتی انجام گیرد. این تعریف چند نکته مهم را در خصوص ضرورت و اهمیت مطالعات و پژوهش های تطبیقی در آموزش و پرورش طرح می کند:
▪ آموزش و پرورش تطبیقی علمی است چند رشته ای. محقق آموزش و پرورش تطبیقی با این که لازم است در یک زمینهِ خاص مرتبط با موقعیت های تربیتی اطلاعات تخصصی داشته باشد اما باید از زمینه های دیگر نیز مطلع باشد. در واقع، این به ماهیت رویدادها و موقعیت های آموزشی مربوط می شود که به جهت پیچیدگی شان لازم است از ابعاد متفاوت ولی مکمل به آنها نگاه شود.
▪ آموزش و پرورش تطبیقی منجر به شناخت می شود. این شناخت به جز آن که سبب توسعهِ دانش آموزش و پرورش تطبیقی می شود، چگونگی و چرایی موقعیت های تربیتی را به مسیولان و مربیان نظام های آموزشی می شناساند.
▪ از بُعد روش شناسی، نگرش مقایسه ای باعث می شود پژوهشگران نظام های آموزشی از شباهت ها و تفاوت های موجود در میان پدیده های آموزشی آگاه شوندوازهرگونه نگرش افراطیدرپذیرشیاردالگوهای مو فق نظام های آموزشی دیگر دوری جویند.
▪ آموزش و پرورش تطبیقی می تواند پوپایی نظام های آموزشی را برای مدیران و عاملان آنها روشن سازد. نمی توان نظام های آموزشی را بدون شناخت و پذیرش پویایی و پیچیدگی پدیده های آموزشی از <بیرون> اداره کرد.
▪ آموزش و پرورش تطبیقی به بهبود نظام های آموزشی نیز کمک می کند. مسیولان نظام های آموزشی با شناخت وضعیت گذشته و موجود این نظام ها می توانند بهتر عمل کنند.
▪ یکی از یافته های مهم پژوهش های تطبیقی در آموزش و پرورش این است که نظام های آموزشی در ارتباط دایم و لازم با دیگر نظام های پیرامون (فرهنگ، اقتصاد و سیاست...) عمل کند؛ از این رو نمی توان پیرامون مدرسه حصاری کشید تا دانش آموزان را جدا از متن جامعه تربیت کرد.

مجید احسانی کارشناس آموزش و پرورش منابع و مآخذ 1 کوی لوتان آموزش و پرورش تطبیقی ترجمه محمد یمنی تهران انتشارات سمت 1375 2 آقازاده احمد آموزش و پرورش تطبیقی تهران انتشارات سمت 1379 3 راسخ شاپور تعلیم و تربیت در جهان امروز تهران امیرکبیر 1347 4 مشایخی محمد آموزش و پرورش تطبیقی تهران دانشسرای عالی 1349 5 صباغیان زهرا روش های سوادآموزی بزرگسالان تهران مرکز نشر دانشگاهی 1364 6 دوورژه موریس روش های علوم اجتماعی ترجمه خسرو اسدی تهران امیرکبیر 1362 7 هاربیسون فردریک چارلز مایرز نیروی انسانی و رشد اقتصادی ترجمه حسین مؤ تمن تهران نشر تهران 1371
وزارت آموزش و پرورش ایران