مدرسه ای در خانه

برای همه والدینی که امیدوار به ادامه تحصیل فرزندان خود هستند و برای رسیدن به این آرزو،فرزندان را راهی مدارس می کنند. پیشرفت تحصیلی و موفقیت آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است.  
با این حال برای همه آنها پیشرفت فرزندان به یکسان اتفاق نمی افتد.کارشناسان از ضعف سیستم آموزشی، ناتوانی برخی از دانش آموزان و همچنین بی توجهی خود والدین در کنار دلا یلی دیگر به عنوان علل این مشکل یاد می کنند. گسترش زندگی شهری در کنار کار والدین نیز باعث شده که آنها وقت کمتری را در کنار فرزندان خود سپری کنند. در نتیجه همه این اتفاق ها، بار آموزش فرزندان در بیشتر مواقع بر دوش مدرسه و نظام آموزشی افتاده تا آنها به یگانه منبع آموزشی کودکان و نوجوانان ما تبدیل شوند. نظام آموزشی معلم محور در کنار توجه به تدریس دانش آموزان تلا ش می کند تا وظیفه تربیتی خانواده را نیز بر عهده گرفته تا کودکان و نوجوانان را با روش های تربیتی آشنا کند. سیستم آموزشی به مرور زمان تلا ش می کند تا همه این وظایف را بر عهده گرفته و به پیش ببرد. این در حالی است که فشردگی همه این وظایف مانع از اجرای درست آنها می شود. درنتیجه دانش آموز همین که از مدرسه پا به بیرون می گذارد، بسیاری از چیزهایی که به وی آموزش داده شده را فراموش می کند تا در فاصله میان مدرسه و خانه استعداد های دیگر خود را بروز دهد. تصور کلیشه ای در نظام آموزشی ما چه از سوی والدین و چه از سوی معلمان، همچنان بر حضور مستمر دانش آموزان در کلا س درس تاکید دارد. آیا نمی توان به شیوه های متنوع آموزشی دیگری نیز در کنار شیوه های کنونی اندیشید؟
سیستم آموزش در خانه یکی از سیستم های آموزشی تازه ای است که اکنون در برخی کشورهای پیشرفته، طرفداران بسیاری پیدا کرده است. سال ها پیش دانشگاه پرینستون نیز شاهد حضور 8 دانشجو بود که وجه تفاوت شان با دیگر دانشجو ها این بود که در خانه آموزش دیده بودند. این اولین بار در تاریخ این دانشگاه معتبر بود که چنین دانشجویانی به محیط آن پا گذاشته بودند. آن 8 دانشجو هیچگونه سابقه حضور و تحصیل در کلا س های دبیرستان و کالج را نداشتند.این هشت دانشجو، تحصیلا تشان را در منزل به پایان برده بودند - پدیده ای که به سرعت در حال گسترش بود و در آن، والدین وظیفه تعلیم و آموزش فرزندانشان را در منزل به عهده می گیرند و به این ترتیب این نوجوانان در هیچ کلا س درسی در مدرسه حاضر نمی شوند.
البته این روش برای ما چندان شناخته شده نیست. محدودیت های نظام آموزشی و برداشت های کلیشه ای باعث شده که بسیاری از والدین و گردانندگان سیستم های آموزشی علا قه چندانی به اینچنین آموزش هایی را نشان ندهند. در مواردی نیز که دانش آموزی مجبور می شود به صورت متفرقه در منزل آموزش های خود را دنبال کند، خود والدین از این کار رضایت نداشته و آن را اضافه شدن یک مشکل به زندگی شان می دانند. از سوی دیگر به نظر می رسد بسیاری از خانواده ها این روش را روشی نامناسب می دانند که باعث می شود کودکان علا وه بر غیراجتماعی بار آمدن، از نظر تحصیلی نیز ضعیف باشند.
با این حال امروزه در برخی از کشورهای پیشرفته بسیاری از والدین اقدام به آموزش فرزندانشان در خانه می کنند و تمامی مطالب درسی از ادبیات تا علوم فنی را در خانه به آنها می آموزند. به گفته <رضا جلا لی> کارشناس آموزشی، در این شیوه آموزشی، برنامه ریزی درسی می تواند صورت های مختلفی داشته باشد، به عنوان مثال یک روز ریاضیات و یک روز زبان و به همین ترتیب زمان بندی برای سایر دروس.
استیو اپل، یکی از 8 دانشجویی است که بعد از اتمام تحصیلا تشان در خانه، موفق به ورود به دانشگاه پرینستون شده بود، همگام با ورود هنگامی که در این باره مورد سوال قرار گرفت، خطاب به یک خبرنگار محلی، احساسش درباره دانشگاه و تحصیل در آن را بدین صورت بیان می کند: <من مشکل قابل ذکری در دانشگاه نداشتم. تنها دلم برای خانه تنگ شده بود. البته درس ها کمی سخت بودند، اما این موضوع برای من چندان مهم نبود.>
در حال حاضر در کشوری چون آمریکا، آمارهای به دست آمده حاکی از آن است که بین 2 تا 4 میلیون دانش آموز آمریکایی در منازلشان تحت تعلیم هستند و به مدرسه نمی روند. این در حالی است که مرکز ملی آمارهای آموزشی آمریکا تعداد این دانش آموزان را تنها کمی بالا تر از یک میلیون نفر می داند.
● دروس
کارشناسان در بررسی دلا یل کسانی که ترجیح می دهند درخانه آموزش ببینند به نکاتی چند اشاره می کنند. بعضی از والدین در کشورهای این شیوه های آموزشی مورد اقبال قرار گرفته و به صورت قانونی نیز منعی برای پرداختن به آن وجود ندارد، اعلا م کرده اند که عناوین و سرفصل هایی که در مدارس و به شیوه سنتی به دانش آموزان تدریس می شود را قبول ندارند و ترجیح می دهند که انتخاب دروس و تدریس به فرزندانشان را خود به عهده بگیرند. برخی دیگر از والدین نیز فکر می کنند که تدریس در خانه به نوعی جامع تر و کاراتر از تحصیل فرزندانشان در مدرسه خواهد بود و بالا خره گروهی از والدین نیز، آموزش در خانه را برای دوری فرزندانشان از شلوغی محیط مدارس و در پی آن محیط بیرون انتخاب می کنند.
خارج کردن دانش آموزان از قید و بندها و محدودیت های سیستم سنتی مدارس، تجربه ای گرانبها به شمار می آید که دانش آموزان با تحصیل در مدرسه هیچ گاه نمی توانند آن را کسب نمایند و یا حداقل باید تا دوران تحصیل دردانشگاه برای خروج از آن صبرکنند. تحقیقات انجام گرفته درباره شخصیت های نامدار جهانی نیز نشان می دهد که افرادی چون توماس ادیسون، آبراهام لینکلن، کنستانتین تسیولکوفسکی - متخصص موشک- و...همگی بدون حضور در کلا س درس و توسط والدین یا معلمان سرخانه تحصیل کرده بودند. این چهره ها همگی مربوط به زمانی هستند که هنوز اینترنت به عنوان یک منبع اطلا عاتی بی پایان، پا به عرصه وجود نگذاشته بود.
با این حال به نظر می رسد که برای انجام درست این شیوه از آموزش همه والدین یا همه آنهایی که به این شیوه علا قه دارند از آمادگی لا زم برخوردار نیستند.به گفته کارشناسان یک سری اصول و قواعد کلی وجود دارد که والدینی که تصمیم به آموزش فرزندانشان در خانه می گیرند، باید از آنها آگاه باشند.< محمد کریم زاده > کارشناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی در این زمینه به نکاتی چند اشاره کرده و می گوید: < والدین باید از اصول و قواعد لا زم برای ارایه یک دوره آموزشی مناسب و با کیفیت برای فرزندانشان در منزل آگاه باشند. اولین اصل، احساس وظیفه و تعهد در والدین است، به این معنی که آنها باید در تمام برنامه ریزی ها و موارد زندگی شان، اولویت را به تدریس فرزندانشان بدهند و نکته مهم دیگر انتخاب دروس و عناوین درسی، فارغ از سلیقه شخصی است، یعنی والدین باید دروس و سرفصل هایی که مورد علا قه خود یا فرزندانشان نیست را هم در برنامه آموزشی خود بگنجانند.> وی معتقد است که یک مشکل بزرگ دیگر، والدینی که به این شیوه علا قه دارندحفظ بی طرفی و اجتناب از اعمال سلیقه شخصی است. او می گوید: < کنار گذاشتن سلیقه ها و اولویت های شخصی و پیروی از برنامه های آموزشی که مطابق با نیازهای فرزندان آنها تنظیم شده، اغلب برای والدین مشکل است.> به اعتقاد این کارشناس والدین باید با دیدی کلی و همه جانبه و مطابق با معیارها و سرفصل های آموزشی کشور به تدریس فرزندانشان بپردازند.
در کنار این دیدگاه عده دیگری از کارشناسان به این شیوه از آموزش ایراد می گیرند. آنها با عنوان کردن این که آموزش در خانه منجر به عدم اجتماعی شدن دانش آموزان می شود، با آن مخالفت می کنند.
<فرزین جهانگیری> معلم ریاضیات که خود با این روش مخالف است در این زمینه می گوید : < به زبان ساده تر، دانش آموزان در مدرسه، تنها خواندن و نوشتن و جمع و تفریق را یاد نمی گیرند، بلکه نوعی زندگی اجتماعی را نیز فرا می گیرند. کلا س های درس در مدارس، محل دوستی ها، رقابت ها، فعالیت های گروهی و سایر روابطی است که همگی به نوعی شکل دهنده روابط اجتماعی دانش آموزان هستند.>
● رو به آینده
حضور کامپیوتر و اینترنت در زندگی روزمره، این امکان را در اختیار ما نهاده تا با دسترسی آسان به منابع اطلا عاتی به راحتی از اخبار و وقایع جهانی آشنا شویم. در کنار این آگاه بخشی،به اعتقاد کارشناسان مسایل آموزشی می توان با کمک اینترنت بخشی از سیستم آموزشی را به طریقه الکترونیک انجام داد. در روش آموزش در خانه سیستم آموزشی با ارایه اطلا عات لا زم از طریق اینترنت حضور او را در کلا س های درس به حداقل کاهش می دهد.
در این شیوه به گفته صاحبنظران هزاران مطلب حاوی اطلا عات مورد نیاز والدین، منابع درسی و مجله های مشاوره و راهنمایی در اختیار والدین قرار می گیرد. این حجم گسترده اطلا عات اینترنتی سبب می شود تا دانش آموزان به راهنمایی ها، تجربیات و تکنیک های مختلف درباره سیستم آموزش در خانه دسترسی داشته باشند. یکی از شهروندان در این باره می گوید: "من از هنگامی که دخترم شروع به راه رفتن کرد، تصمیم داشتم که تدریس به او را در خانه بر عهده بگیرم. اما شک و شبهه های موجود و عدم اطمینان باعث شده است تا در این مورد مطمین نباشم و این موضوع به تعویق بیفتد.>
متخصصان نظرات گوناگونی درباره محبوبیت و رواج سیستم آموزش در خانه دارند. <جلا لی>کارشناس مسایل آموزشی می گوید: < در درجه اول کسانی هستند که مطالبی در مورد تحصیل در منزل می شنوند و فکر می کنند که این سیستم، در مخالفت با سیستم سنتی تحصیل در کلا س های درس مدارس است. دسته دیگر کسانی هستند که به علت نارضایتی از سیستم سنتی مدارس، تصمیم می گیرند که تدریس به فرزندانشان را شخصا بر عهده بگیرند.>
در هر حال سیستم آموزش در خانه، چه نوعی جریان مخالف با سیستم سنتی مدارس و چه نوعی گرایش و مد در جامعه باشد، امروزه می تواند به عنوان یکی از گرایش های آموزشی بیشتر از گذشته مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. حضور همزمان دانش آموزان درساعاتی از روز، کمبود فضای آموزشی و فشردگی دروس به گونه ای است که استفاده از این شیوه های تازه را در آینده ای نه چندان دور احتمالا اجتناب ناپذیر خواهد کرد.اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته صدها هزار نفر از والدین این روش را برای تعلیم فرزندانشان انتخاب می کنند و علا وه بر کسب استقلا ل، نتایج قابل قبولی نیز به دست می آورند.آیا سیستم آموزشی ما نیز حاضر به بررسی این شیوه و فراهم آوردن لوازم و امکانات آن برای علا قمندان خواهد شد؟

داوود پنهانی
روزنامه اعتماد ملی