روزهای امتحان... امتحان... امتحان

هر کدام از ما پدر و مادرها تجربه امتحان دادن یا امتحان گرفتن را در دوره های مختلف تحصیلی داشته ایم. عده ای با اضطراب و ترس فراوان در جلسات امتحان حاضر می شدیم، عده ای بی تفاوت و حتی بی خیال بودیم و عده ای نیز با اضطراب کمتر و با پشتکار و اعتماد به نفس بیشتر امتحانات را پشت سرمی گذاشتیم. الان نوبت فرزندانمان فرا رسیده که با مطالعه کوله باری از کتاب، جزوه، کتابهای کمک آموزشی و حتی معلم خصوصی می روند تا در جلسات امتحان حضور یابند.  
در این مقاله بر لزوم امتحان گرفتن به این شیوه و درست یا غلط بودن آن کاری نداریم، ولی به عنوان والدین به طور حتم باید راهکارهایی را در این زمینه داشته باشیم یا به قولی به ابزاری مجهز شویم تا بدانیم با موارد حاد یا خاص چگونه برخورد کنیم.
در اینجا کوشیده ایم مواردی از قوانین تربیتی و روانشناختی را بیان کنیم که بتواند به فرزندانتان کمک کند تا امتحانات موفقیت آمیزی داشته باشند:
- حضور به موقع در جلسه امتحان: وقتی برنامه امتحان از طرف آموزشگاه داده می شود، آن را در مکانی که قابل رؤیت است نصب و هر روز آن را کنترل کنید.
- آمادگی قبل از امتحان: آمادگی خود کودک که صبحانه اش را خورده و وسایل مورد نیازش مثل مداد، پاک کن، خودکار و... را از قبل آماده کرده است و حداقل نیم ساعت قبل از شروع امتحان در مدرسه حضور بیابد که این موارد می تواند به آرامش روانی وی کمک بسزایی بکند.
- آرامش والدین: به نظر می رسد یکی از مهمترین عوامل مؤثر در ایجاد اضطراب امتحان در دانش آموزان، اضطراب بیش از حد والدین، بویژه مادران باشد که به کودک نیز منتقل می شود.
باید بپذیریم در روزهای امتحان انگار این مادران هستند که امتحان دارند، نه فرزندانشان. آنان به هر دری می زنند تا فرزندشان ساعتی بنشیند و خودش به تنهایی مطالعه کند، ولی خیلی از آنان شاکی هستند که او اصلاً تلاش نمی کند و من مدام باید بگویم بخوان، بنویس و... و در نهایت مجبور می شوم با عصبانیت و سر و صدا و یا حتی تنبیه او را مجبور کنم تا ساعتی را بنشیند و به اجبار بیاموزد! ولی آیا واقعاً این یادگیری است؟ آیا هدف مدرسه، نمره، مدرک و تحصیل، درگیری شدید روانی، عاطفی و حتی رفتاری والدین با فرزند است؟ آیا می دانیم وقتی که او یاد نمی گیرد و ما سرش داد می زنیم؛ چه فرایندی در ذهنش طی می شود؟ دقیقاً، او مضطرب می شود و اضطراب زیاد نیز عامل فراموشی است. پس عملاً او نه تنها چیز تازه ای یاد نمی گیرد، بلکه مفاهیم قبلی را هم فراموش می کند. از سویی این جنجال و سر و صدا قبل از آنکه به کودکمان لطمه بزند، به خود ما لطمه خواهد زد. پس به یاد داشته باشیم اگر خودش تلاش کند و حتی نمره ای حداقل بگیرد، به مراتب بهتر از این است که ما با فشار و تهدید با او کار کنیم و نمره ای در حد عالی بگیرد. اگر شما هم جزو این گروه از والدین هستید بهتر است از یک مشاور تربیتی نیزکمک بگیرید تا ضمن بررسی موضوع و انجام تستهای روانشناختی بتواند شما را در شناخت بیشتر فرزندتان یاری دهد و اگر احساس کردید او علاقه و انگیزه کافی برای مطالعه و یا توانایی و استعداد لازم برای یادگیری ندارد، بهتر است او را رها کنید و به جای موفقیت تحصیلی و علمی اش به فکر سلامت روانی و عاطفی اش باشید.
علایم جسمی و ظاهری اضطراب امتحان: اگر احساس کردید فرزند شما در زمان امتحان دچار تهوع، دل درد و ناراحتیهایی از این نوع می شود و نمی تواند در جلسه امتحان حاضر شود یا سایر علایم اضطرابی مثل ناخن جویدن، شب ادراری، تیک و... را در او مشاهده کردید حتماً با یک مشاور یا روانشناس تماس بگیرید.
● رعایت نکات تربیتی لازم:
1) در روزهای امتحان مهمانی ها و رفت و آمدها را کم کنید و فضای روانی خانه را برای مطالعه فرزندتان آماده کنید. اگر جر و بحثی دارید، در حضور بچه ها نباشد و یا موقتاً آتش بس اعلام کنید.
2) بلافاصله بعد از اتمام هر امتحان او را مورد سؤال و جواب قرار ندهید که چگونه بود؟ چکار کردی؟ و...
3) اگر نمره ای گرفت که از نظر شما مطلوب نیست، به گونه ای برخورد نکنید که بترسد و بقیه ورقه هایش را زیر فرش، درون لوله بخاری و... قایم کند، در این صورت شما از روند پیشرفت تحصیلی او مطلع نخواهید شد.
4) به هیچ عنوان نمراتش را بخصوص وقتی که پایین است، جلوی اقوام و آشنایان مطرح نکنید؛ چون متأسفانه برخی افراد ممکن است او را مسخره کرده، مقایسه نمایند.
5) به هیچ عنوان او را با دیگر فرزندتان یا اقوام و دوستان مقایسه نکنید.
6) شاید لازم باشد برای برخی دروس برایش معلم خصوصی بگیرید.
7) تعیین یک قرارداد رفتاری می تواند در افزایش انگیزه مطالعه مؤثر باشد؛ مثلاً بنویسید این قرارداد بین مادر و حامد بسته می شود. اگر نمرات حامد نسبت به قبل به مقدار دو نمره افزایش داشته باشد، در پایان امتحانات و کسب نتیجه لازم یک جایزه از طرف مادر دریافت خواهد کرد و هر دوی شما آن را امضا کنید و یک نسخه نیز به او بدهید.
8) افت تحصیلی در پایه های چهارم، اول راهنمایی و اول متوسطه طبیعی است. پس اگر سطح نمرات پایین باشد نگران نشوید.
9) اگر واقعاً احساس کردید تلاش شما نتیجه لازم را نمی دهد و خود و فرزندتان آسیب می بینید، پس بهتر است کودک آن پایه تحصیلی را تکرار کند. به طور قطع این کار بهتر از آن است که در انتهای سال به زور قبول شود و در سال بعد با مشکلات جدی تری روبه رو شوید.
10) در زمان امتحانات خیلی آنان را به خودتان وابسته نکنید؛ به عنوان مثال برای هر درس سؤال طرح نکنید و یا دفترشان را مرتب نکنید و یا برخی از مطالب را برایشان ننویسید، چون این امر سبب خواهد شد در سالهای بعد هم با مشکل مواجه شوید.
در نهایت اینکه مدرسه، نمره، مدرک تحصیلی و... همه و همه وسیله اند نه هدف. وسیله ای برای رسیدن به رشد و کمال و ارتقای بهداشت روانی و جسمانی. بنابراین اگر هدف شوند، مخرب خواهند بود پس سعی کنید شما هم آنها را وسیله ببینید و نه هدف.

حسین سلیمان پورمقدم کارشناس ارشد روان شناسی
روزنامه قدس