داستان اضطراب در کلاسهای درس...

کار تدریس به گونه ای است که پیوسته با تغییر روبه رو می شود. بسیاری از روش های موفق گذشته در مدتی کوتاه ازدور خارج می شوند و ...  
کلمه استرس را نویسندگان مختلف به شیوه های مختلف استفاده می کنند. بعضی از این نویسندگان از استرس برای مراجعه به خواسته ها و فشارهایی استفاده می کنند که شخص با آن روبه روست و گرفتگی و تنش را واکنش شخصی در برابر آن موقعیت می دانند.
برخی دیگر استرس را سطحی از حالات منفی که شخص با آن روبه روست می دانند و دسته سوم معتقدند اگر تقاضا از شخص بیش از توان او باشد، شخص دچار استرس می شود. استرس آموزگار را می توان تجربه آموزگار از احساسات منفی ناخوشایند از قبیل خشم، ناراحتی، اضطراب و افسردگی ناشی از برخی از جنبه های کاری وی تعریف کرد. تدریس حرفه ای، پراسترس است و استرس زیاد در تدریس می تواند روحیه آموزگار را تضعیف کند و از شور و اشتیاق وی به تدریس بکاهد. در نتیجه باعث می شود کار تدریس نامطلوب شود و آموزگار زمان و نیروی کمتری را صرف تدریس کند. همچنین می توان گفت استرس روی کیفیت ارتباط آموزگار با دانش آموزان تاثیر منفی می گذارد و باعث عدم ارتباط موثر آموزگار با دانش آموزان و در نتیجه خراب شدن روحیه معلم در برابر دانش آموزان می شود. با توجه به بررسی های به عمل آمده 3 تیپ شخصیتی آموزگاران بیش از بقیه در برابر استرس، آسیب پذیر هستند.
1) تیپ شخصیتی الف
اصولا آموزگارانی با تیپ شخصیتی الف برای انجام کارها، ناشکیبا و پرخاشگرند و معمولا سعی می کنند خودشان را با انواع کارها مشغول کنند. علت مستعد بودن شخصیت تیپ الف برای روبه رو شدن با استرس این است که پیوسته در تلاشند خود را تحت فشارهای شدید قرار دهند. این اشخاص با افراد تیپ شخصیتی ب تفاوت دارند. تیپ شخصیتی ب در مجموع در برخورد با زندگی نگرش ملایم تری دارد.
2) شخصیت هایی که معتقدند کنترل در دست عوامل بیرونی است
آموزگارانی که معتقدند از آنها کاری ساخته نیست و همه چیز را عوامل بیرونی کنترل می کنند، معتقدند نمی توانند روی اتفاقات و امور مهم زندگیشان تاثیر بگذارند و تنها عوامل بیرونی است که همه چیز را کنترل می کند. اشخاصی با این ذهنیت وقتی با مشکلی جدی روبه رو می شوند، احساس یاس و درماندگی کرده و در نتیجه دچار استرس می شوند.
3) شخصیت روان رنجور
اغلب اشخاصی که دارای شخصیت روان رنجور هستند، انتظار بدترین حوادث را دارند و به بسیاری از حوادث احتمالی و فرضی فکر می کنند. در نتیجه بخش قابل ملاحظه ای از استرس آنها ناشی از فکر کردن به حوادثی است که ممکن است هیچ گاه اتفاق نیفتد و بنابراین آموزگارانی با شخصیت روان رنجور آمادگی زیادی برای استرس دارند. سوای ویژگی های شخصیتی که با آسیب پذیری در برابر استرس ارتباط دارند، جنبه های دیگری نیز در کارند که می توانند به استرس در محیط کار اضافه شوند. یکی از مهم ترین آنها این است که آیا شخص (آموزگار) در سایر زمینه های زندگی خود نیز استرس را تجربه می کند یا خیر؟
برای مثال دوره ای که به طلاق منجر می شود یا وقتی که با مسایل جدی مالی روبه رو می شود، این گونه استرس ها سبب می شود حساسیت در قبال مسایلی که در مدرسه شکل می گیرند به مراتب بیشتر شود و امکان این که استرس محیط کار روی آنان اثر بگذارد افزایش می یابد.
منابع استرس برای آموزگاران در رده های مختلف، متفاوت است. برای مثال آموزگارانی که در مدارسی درس می دهند که والدین دانش آموزان می خواهند فرزندانشان به موفقیت های سطح بالا برسند، اغلب تحت فشار شدید والدین هستند یا آموزگاران کودکانی که با اختلالات رفتاری و عاطفی مواجه هستند، اغلب با رفتارهای غیرقابل پیش بینی روبه رو می گردند.
● عوامل کلیدی استرس
با توجه به مطالعات انجام شده در زمینه استرس آموزگاران 10 منبع مهم برای ایجاد استرس شناسایی شده اند که عبارتند از:
1) تدریس به محصلان بی انگیزه
2) حفظ نظم و ترتیب
3) فشارهای زمانی و زیادی حجم کار
4) روبه رو شدن با تغییر
5) ارزیابی از سوی دیگران
6) روبه رو شدن با همکاران
7) عزت نفس و موقعیت شغلی
8) نقش مدیران و مسوولان مدرسه
9) تعارض های نقشی و ابهامات
10) شرایط کاری بد
▪ تدریس به محصلان بدون انگیزه
بسیاری از دانش آموزان، مودب و اجتماعی هستند و معمولا آموزگاران در مورد آنها مشکلی ندارند. با این حال این دانش آموزان انگیزه کافی برای خوب درس خواندن ندارند و برعکس از هر فرصتی برای حرکت کندتر استفاده می کنند که این مساله یکی از عوامل عمده استرس بسیاری از آموزگاران است.
▪ حفظ نظم و انضباط
برای برخی از آموزگاران موضوع نظم و انضباط و توجه به آن ابدا مساله ای نیست، این آموزگاران کسانی هستند که در زمینه حفظ نظم و انضباط در کلاس مهارت های لازم را آموخته اند. اما برای جمعی دیگر از آموزگاران کنترل کلاس، کار بسیار دشواری است و روبه رو شدن با مشکلات انضباطی سر کلاس استرس فراوانی برای آنان تولید می کند.
▪ فشارهای زمانی و زیادی کار
هر چند داشتن برنامه های منظم روزانه و استفاده از مهارت های موثر مدیریت زمان می تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند، اما بارها اتفاق می افتد که بار کاری زیاد و ضرب الا جل های موجود باعث استرس آموزگار شده و اگر سطح عملکرد وی از سطح توقعاتی که از او می رود پایین تر باشد، وی استرس قابل ملاحظه ای را تجربه می کند.
▪ روبه رو شدن با تغییر
کار تدریس به گونه ای است که پیوسته با تغییر روبه رو می شود. بسیاری از روش های موفق گذشته در مدتی کوتاه ازدور خارج می شوند و آموزگاران بویژه وقتی مجبور شوند در روش های کاری خود تجدیدنظر نمایند، استرس پیدا می کنند.
▪ ارزیابی شدن از سوی دیگران
کار آموزگاران به طور غیررسمی و پیوسته از طرف محصلان، سایر آموزگاران و گاهی والدین ارزیابی می شود. سوای این ارزیابی غیررسمی، انواعی از ارزیابی های رسمی هم هستند که به طور منظم انجام می شوند. تردیدی نیست که این ارزیابی ها، استرس شدیدی را برای آموزگاران ایجاد می کند، چراکه بسیاری از آنان انتقاد از کارشان را به حساب انتقاد از خود می گذارند و این امر روی عزت نفسشان اثرگذار است.
▪ روبه رو شدن با همکاران
کار تدریس به گونه ای است که پیوسته با تغییر روبه رو می شود و آموزگاران بویژه وقتی مجبور شوند در روش های کاری خود تجدیدنظر نمایند، استرس پیدا می کنند.
گاهی اتفاق می افتد که اختلافاتی میان آموزگاران بروز می کند. برخی از آموزگاران می توانند به طرز حرفه ای و مثبت اختلاف سلیقه ها را از میان بردارند، اما در مواقعی ممکن است این اختلاف سلیقه ها بسیار شدید باشد و همچنان باقی بماند و در نتیجه برای طرفین تولید استرس کند.
▪ عزت نفس و موقعیت شغلی
حملات نهادها و اشخاص به کیفیت تدریس و پایین رفتن استانداردها در مدارس می تواند روحیه آموزگاران را ضعیف کند و از عزت نفسشان بکاهد و اغلب آنان به این نتیجه می رسند آن طور که لازم بوده و انصاف حکم می کرده، درباره کارشان قضاوت نشده است.
▪ نقش مدیران و مسوولان مدرسه
آموزگاران جدای تدریس در کلاس، وظایف اداری نیز به عهده دارند که از آن جمله می توان به ترتیب دادن برگزاری مراسم، کمک به تصمیم گیری های مقامات مدرسه و ... اشاره کرد. این موضوع در حالی است که بسیاری از آموزگاران معتقدند این فعالیت ها جزو کارشان محسوب نمی شود.
▪ تعارض های نقشی و ابهامات
آموزگاران اغلب مجبورند در نقش های مختلفی ظاهر شوند. برای مثال باید در برابر دانش آموز بدرفتار، قاطعیت به خرج دهند و از سوی دیگر ممکن است همین دانش آموز بشدت احتیاج به حمایت عاطفی داشته باشد. اینجاست که آموزگار تحت تاثیر این تعارض نمی تواند در برخورد با مشکل توفیق یابد و در نتیجه گرفتار استرس می شود.
▪ شرایط کاری بد
نبود منابع و مواد لازم، شرایط فیزیکی ضعیف ساختمان مدرسه، نبود حمایت کافی از طرف مدیر و کارکنان و عواملی از این قبیل جزو شرایط کاری بد برای آموزگاران است و از عوامل مهم استرس محسوب می شوند. افزون بر این کیفیت شرایط کاری بد موجب اثر ذهنی منفی آموزگار می شود و می تواند نتایج معکوس داشته باشد.
▪ پیشگیری از استرس
کارهای زیادی هست که آموزگاران برای مهار کردن عوامل استرس زا می توانند انجام دهند که این اقدامات پیشگیرانه را می توان به 5 دسته تقسیم کرد: - مدیریت زمان
- داشتن قاطعیت
- مهارت های سازمانی
- سلامت جسمانی
- سلامت ذهنی
مدیریت زمان
مهمترین اقدامی که آموزگار برای به حداقل رساندن منابع استرس خود می تواند انجام دهد، کسب مهارت های مدیریت زمان است. بدین معنا که آموزگار باید به این فکر کند که برای انجام دادن هر کاری چه زمانی را می خواهد صرف کند و چگونه می تواند از وقت خود به بهترین شکل استفاده نماید.
▪ داشتن قاطعیت
قاطعیت داشتن یک مهارت اجتماعی است و با پرخاشگری تفاوت دارد. آموزگار قاطع کمترین میزان استرس را تحمل می کند و کنترل بیشتری بر اعمال و رفتار خود دارد و در عین حال در برخورد با دیگران رفتار احترام آمیز دارد و اقداماتی به صلاح همه انجام می دهد.
▪ مهارت های سازمانی
مهارت های سازمانی مفید و موثر برای آموزگاران شامل دقت در برنامه ریزی، پیش بینی مسایل احتمالی، انتخاب روش های موثر برای انجام کارها و یادداشت برداری از کارهایی است که باید انجام شود.
▪ سلامت جسمانی
تدریس به جسم سالم نیاز دارد. مراقبت از صدا و طرز و حالت بدن و آمادگی جسمانی سه جنبه مهم و لازم سلامت جسمانی برای یک آموزگار است، چراکه نداشتن سلامت جسمانی خود به تنهایی باعث آسیب پذیری در برابر استرس می شود.
▪ سلامت ذهنی
مثبت باقی ماندن و احساس سلامت ذهنی داشتن اقدامی پیشگیرانه در برابر استرس است و عواملی چون داشتن شخصیت متعادل، نگرش مثبت برای حل مسایل و اعتماد به نفس زیاد می تواند در این زمینه نقش مهمی داشته باشد.
● نتیجه گیری
به طور کلی می توان گفت در تمام مشاغل استرس وجود دارد و هیچ اقدامی نیست که به کمک آن بتوان استرس را به طور کامل ازمیان برداشت. آنچه آموزگاران بدان نیازمندند، احاطه به روش هایی است که استرس را به حداقل برساند. سیاست های حمایتگرانه مدیران و بالا بردن روحیه آموزگاران به آنها برای مقابله با استرس کمک فراوانی می کند و آموزگارانی که در مدرسه از شرایط روحی خوبی برخوردارند، براحتی می توانند با مشکلات کنار بیایند. همچنین ایجاد فضایی حمایتگرانه از طرف مدیران و سازمان های ذی ربط یکی از عوامل مهم کاهش استرس آموزگاران است.

معصومه اسدی
روزنامه تحلیل روز www tahlilerooz ir