بایسته های مدیریت کلاس درس

مشکلات آموزشی به گونه ای غیرمنتظره به وجود نمی آیند بلکه عواملی باعث ایجاد آنها می شوند. خانه و محیط های خارج از مدرسه تاثیر عمده ای روی کودکان و در نتیجه آمادگی آنها برای امتناع از ورود به مدرسه ایجاد می کنند. ما به عنوان معلم در مورد این عوامل کار زیادی نمی توانیم انجام دهیم. ما می توانیم آن سلسله عوامل درون مدرسه را که سبب تمایل کودک به یادگیری می شوند مورد بحث قرار دهیم پیشنهادهای زیر در صورتی که به طور منظم با قاعده و آگاهانه به کار گرفته شوند مدیریت کلاس درس را بهبود خواهند بخشید. من به کسانی که ممکن است فکر کنند معلمند نه عامل ایجاد نظم و هماهنگی می گویم در محیط واقعی کلاس درس نمی توان یکی از این دو بود. ایجاد نظم و هماهنگی شرط لازم تدریس موفق است. اداره کلاسی کارآمد و موثر یگانه راهی است که به آموزش و یادگیری کارساز و موثر ختم می شود. ایجاد نظم و هماهنگی شرط لازم یک آموزش سودمند است ولی کافی نیست. کلیه پیشنهادهای ارایه شده که بیان خواهد شد شامل اموری می شوند که شما به تنهایی می توانید انجام دهید اما هیچ یک مستلزم ایجاد تغییر اساسی در مدرسه یا خط مشی گروهی نیست. عمل کنید تنها واکنش نشان ندهید بین عمل کردن و واکنش نشان دادن تفاوت فاحشی وجود دارد. عمل کردن در واقع مسلط بودن است.  
واکنش نشان دادن یعنی تسلط عوامل و شرایط را پذیرفتن. معلم باید بیشتر عمل کند البته با دانش و آگاهی لازم و کمتر واکنش نشان دهد. او نباید اجازه دهد که شرایط محیطی یک طرز رفتار را به او دیکته کند. معلمانی که وقتشان را صرف واکنش نشان دادن می کنند همیشه پیرو و تابع هستند، یعنی کسانی که پیش از آنکه وارد عمل شوند منتظر می مانند تا اتفاقی بیفتد. معلمانی که وقتشان را صرف عمل کردن می کنند رهبرند و اغلب اوقات، تنظیم کننده و ناظر آنچه که در آموزش کلاس و نحوه اداره آن به موقع می پیوندد. شغل معلمی چندان بی شباهت با حرفه پزشکی نیست.
وقتی که ما در مورد میزان پیشگیری وعده وعید می دهیم و در عین حال هنوز منتظر علایمی از بیماری هستیم که پیش از اینکه وارد عمل شویم خود را نشان دهند همانند پزشک عمل کرده ایم یا وقتی می گوییم: کمی پیشگیری بهتر از معالجه و مداوای فراوان است این سخن حکیمانه به همان میزان که در جهان پزشکی صادق است در آموزش و پرورش نیز صدق می کند. عملی که منجر به رخداد حادثه شود بر اجازه دادن به وقوع حادثه و سپس واکنش نشان دادن ترجیح دارد. معلمان با کفایت، عمل می کنند نه اینکه تنها واکنش نشان دهند. مسیولیت ها را واگذار کنید دانش آموزان در قبال رفتارشان هرچه بیشتر احساس مسیولیت کنند نیاز کمتری به اعمال مدیریت از سوی معلم خواهند داشت، بنابراین معلمان به هر دلیلی جز به بهانه محدودیت زمان و انرژی جهت مدیریت کلاس می بایست به جمعیت دانش آموزان مسیولیت پذیر بیفزایند. اغلب معلمان مسیولیت را تنها به آن دسته از دانش آموزان می دهند که قبلا در این راستا خود را نشان داده اند به نظر شما چه حسنی در واگذار کردن امری که قبلا پذیرفته شده وجود دارد؟ چگونه دانش آموزانی که مسیولیت پذیر نیستند می توانند مسیولیت پذیری را فرا گیرند؟ فقط در صورتی که اجازه تجربه کردن این امر به آنان داده شود. آموختن مسیولیت پذیری همانند آموختن چیزهای دیگر مستلزم فرایند آزمایش و خطاست که مورد اول احتمال وقوع بیشتری دارد تا مورد دوم چرا که معلمان اغلب با تعلیم مسیولیت پذیری به گونه ای متفاوت با دیگر آموزش ها برخورد می کنند، واگذاری مسیولیت می تواند به اشکال متعددی صورت گیرد. معلم می تواند به دانش آموزانی که در مورد انجام وظایف داخل کلاسی مشکل دارند مسیولیت توزیع موارد درسی، کمک در جمع آوری تکالیف و .. را واگذار کند سپس آنها را در فعالیت های معین و تنظیم شده خارج از کلاس مانند بردن فرم های حضور و غیاب به دفتر به کار گیرد .به طور مثال دانش آموز بزرگتری را مکلف کند که با دانش آموز کم سن تری کار کند. (فن و مهارت درسی خاصی را به او بیاموزد یا طرز کاربرد یک وسیله بازی را به او نشان دهد) قانون کلی این است که امور محوله باید از مسیولیت های کوچک و کم اهمیت شروع شود و پس از آنکه دانش آموز از خود قابلیت ایفای مسیولیت را نشان د اد مسیولیت های مهمتری به وی واگذار گردد. همان گونه که هیچ چیز مانند موفقیت، به وجود آورنده موفقیت نیست ، هیچ چیز مانند مسیولیت نیز به وجود آورنده مسیولیت نیست افزایش مسیولیت پذیری دانش آموزان به موضوع ایجاد نظم در کلاس و مدرسه نظر دارد. دانش آموزانی که از مسیولیت پذیری بالایی برخوردارند کمتر نیاز به برقراری نظم خارجی از سوی معلم دارند. عقب بایستید و به دیگران فرصت بدهید هنگامی که دانش آموزی می خواهد به سوال پاسخ دهد یا می خواهد سوال را بفهمد به طور معینی تمایل دارید به او نزدیک شوید وقتی این کار را می کنید، چه اتفاقی می افتد؟ هرقدر شما به او نزدیک شوید صدای پاسخ یا سوال او آهسته تر خواهد شد وقتی که شما به او نزدیک شوید او دلیلی برای اینکه بلند صحبت کند نمی یابد این امر در نهایت منجر به این خواهد شد که شما به مکالمه دو نفره می پردازید و بقیه کلاس احساس می کنند که کنار گذاشته شده اند. علاوه بر آن چه اتفاق دیگری ممکن است بیفتد؟ زاویه دید و ارتباط چشمی شما با بقیه کلاس از بین می رود و به دنبال آن ارتباط غیرکلامی شما نیز با کلاس از بین خواهد رفت. اگر بقیه دانش آموزان نتوانند آنچه را که دانش آموز مورد نظر می گوید بشنوند اگر آنان ارتباط چشمی با شما را از دست بدهند و در نتیجه خود را در جریان بحث احساس نکنند توجه آنها به جای دیگری معطوف خواهد شد. اغلب نتایج این جای دیگر بودن معلم را به اعمال موازین انضباطی وا می دارد در حالی که اصلا چنین چیزی نباید اتفاق بیفتد. دانش آموزان را در جریان مباحث کلاس نگاه دارید هنگامی که از دانش آموزی پاسخ سوالی را می خواهید از او دور بایستید این کار او را وادار می کند که صدایش را بلند کند به اندازه ای که از سمت دیگر کلاس قادر به شنیدن حرف هایش باشید در این صورت همان طور که می توانید صدای او را بشنوید قادر خواهید بود حرف های دیگر دانش آموزان را هم بشنوید. آرام و خونسرد برخورد کنید تادیب دانش آموزان را با خونسردی انجام دهید. این نکته چنان اهمیتی دارد که شاید این نوشتار، یارایی تاکید لازم روی آن را نداشته باشد. قدرت هیجان خود را برای مواقع لازم ذخیره کنید. برای سخنرانی های مهیج و با روح و یا مباحث کلاسی مهیج برخوردهایی حرفه ای، مودب و در عین حال استوار و محکم داشته باشید. حتی یک بچه بی ادب مستحق احترام است. مامور پلیسی که وسیله نقلیه شما را به خاطر سرعت غیرمجاز متوقف می کند حق اجرای قانون انتظامی دولتی را دارد، یعنی صدور برگه جریمه ولی حق تحقیر و رجزخوانی و سرزنش شما را ندارد. شما نیز هنگامی که دانش آموزی تخلف می کند وظیفه خود را به صورت اجرای برنامه انضباطی انجام دهید. از فریاد زدن، با حرکات انگشت تهدید کردن، نگاه های تهدیدآمیز، تعابیر نیشدار و غیره اجتناب کنید. اجرای برنامه انضباطی با خونسردی، دانش آموز متخلف را متوجه ارتباط رفتارش با نتیجه منطقی ناشی از آن می کند در این صورت، احتمال کمتری می رود که رابطه جاری و معمولی بین شما تضعیف شود. به خاطر داشته باشید که ماجرای انضباطی تمام خواهد شد ولی شما و دانش آموزان تان باید تا پایان سال تحصیلی باهم کار کنید هیچ نویسنده ای را که درباره موضوع ایجاد نظم و انضباط مطلبی نوشته باشد نمی شناسم و یا هیچ تیوری انضباطی را ندیده ام که از برخورد خونسرد و حرفه ای معلم به هنگام تادیب دانش آموز چشم پوشی کرده باشد. اگر اجازه دهید که دانش آموزان تان شما را از حال طبیعی خارج کنند و یا از کوره به در برند دیگر بر آنها تسلط نخواهید داشت. خواه معلم یک زن 48 کیلویی باشد یا یک مرد 100 کیلویی. در هر حال برداشت دانش آموزان درباره تنها فرد بالغ کلاس درس به عنوان کسی که بر کلاس تسلط ندارد مایه وحشت است. شما که معلم هستید به عنوان مسلط بر کلاس در نظر گرفته شده اید بنابراین به منظور تسلط بر دیگران به گونه ای موثر ابتدا باید برخودتان مسلط باشید. دلیل دیگر برای داشتن برخورد خونسردانه و حرفه ای این است که رفتار شما هنگام تادیب دانش آموزان برای آنها الگوست. حتی صدا، صداقت، وقت شناسی، ثبات، عدالت و ... را منضبط کنید. دانش آموزان علاوه بر مقررات ویژه ای که ارایه می دهید نحوه اجرایی این هنگامی که خونسردی خود را از دست می دهید درس ناخواسته شما یعنی از کوره در رفتن بهتر و بیشتر از درس برقراری انضباط که مورد نظر مطلوب شما است، در خاطره ها خواهد ماند. به دانش آموزان توجه کنید و تلاش کنید تا این توجه را نشان دهید جایی که معلمان علاقه مند هستند و علاقه خود را ابراز می دارند برداشت دانش آموزان از مدرسه مکانی خوب و مطلوب است. اینجا مکانی است که دانش آموزان در آن بودن را دوست دارند. اینجا پر از افرادی است که دانش آموزان مایلند آنها را در اطراف خود ببینند. هنگامی که مدرسه یک مکان مطلوب می شود، موقعیتی فراهم می گردد تا: -1 مشکلات انضباطی کمتری بروز کند -2 در به کارگیری فنون مدیریت کلاس موفق تر باشید توجه داشته باشید که برداشت دانش آموزان از مدرسه به عنوان مکانی مطلوب، شرط استفاده از واقعیت درمانی گلاسر است این اصل مورد قبول همه است که کمی پیشگیری بهتر از مقدار زیادی معالجه و درمان است در نهایت، هیمن و دی الساندرو اظهار می کنند که معلمان با ابراز علاقه ... می توانند از همان مراحل نخست به هدف پیشگیری از وقوع مشکلات انضباطی نزدیک شوند. رفتارهای خوب و مطلوب دانش آموزان را در نظر بگیرید ما این پیشنهاد را به معلمانی می کنیم که سعی در فهمیدن خوبی های دانش آموزان خود دارند و فقط بدی های آنان را در نظر نمی گیرند. رفتار دانش آموزان در آینده تا حدود زیادی متاثر از رفتار کنونی آنهاست و این امر به پاداش دادن در قبال رفتار خوب به همان میزان معنا می بخشد که به تنبیه در قبال رفتار نامطلوب. به دانش آموزان بفهمانید که رفتارشان را در نظر می گیرید سعی کنید یک پیام من حاکی از قدرشناسی برای دانش آموزانی که رفتار خوبشان را فهمانده اند داشته باشید. می توانید بگویید: بچه ها وقتی که شما سرجایتان آرام می نشینید و تکلیفتان را انجام می د هید به من کمک می کنید تا به دانش آموزانی که احتیاج به مساعدت دارند، یاری کنم و من واقعا از شما تشکر می کنم و بالاخره می توانید بگویید هنگامی که مدیر مرا برای صحبت به سالن صدا کند و شما به انجام تکالیفتان در سرجایتان ادامه بدهید، این کار شما به مدیر می فهماند که من به عنوان معلم کارم را خوب انجام داده ام و این موضوع باعث افتخار من است. متشکرم! در هر یک از این مثال ها، بنا بر این است که معلم همان گونه که احساس می کند، صحبت کند آخر چرا به این احساس ها و حقایق یاری کننده اعتراف نکنیم؟ خوبی های دانش آموزان را بفهمید و اجازه دهید که بدانند شما می فهمید!

ابراهیم خوری مدیر آموزشگاه علامه مجلسی
روزنامه رسالت